Phần II
Phật Pháp
Không làm việc ác.
Làm những
việc thiện.
Thanh lọc
tâm.
Đó là lời dạy
của chư Phật.
CHƯƠNG 15
Phật Giáo là gì?
"Giáo Pháp mà Như Lai
đã chứng ngộ qủa thật thâm diệu, khó nhận thức, khó lãnh hội, vắng lặng, cao
siêu, không nằm trong phạm vi luận lý, tế nhị, chỉ có bậc thiện trí mới thấu
hiểu." -- Trung A Hàm
Tam Tạng
Kinh
Đức Phật đã
nhập diệt, nhưng Giáo Lý cao siêu mà Ngài đã dày công hoằng dương trong bốn
mươi lăm năm trường vẫn còn lưu lại đến ngày nay cho nhân loại, trọn vẹn, đầy
đủ, và hoàn toàn tinh túy.
Mặc dầu giáo
huấn của Đức Thế Tôn không được ghi chép ngay lúc bấy giờ trên giấy trắng mực
đen, các vị đệ tử của Ngài luôn luôn nhuần nhã nằm lòng và truyền khẩu từ thế
hệ này sang thế hệ khác.
Ba tháng sau
khi Đức Phật nhập Niết Bàn, vào năm thứ tám triều đại Ajatasattu (A Xà Thế),
năm trăm vị đại đệ tử A La Hán của Ngài kết hợp lần đầu tiên tại Rajagaha
(Vương Xá) để nhắc lại những Phật ngôn quý báu. Đức Ananda - vị đệ tử trung
thành đã được diễm phúc luôn luôn ở bên cạnh Đức Thế Tôn và hân hạnh được nghe
tất cả giáo huấn của Ngài - và Đức Upali, được chọn đứng lên trả lời những câu
hỏi. Đức Ananda, được đề cử trình bầy những lời khuyên dạy (Sutta, kinh), Đức
Upali về những vấn đề có liên quan đến giới luật (Vinaya), và cả hai vị luân
phiên trả lời các câu hỏi về phần Vi Diệu Pháp (Abhidhamma), giáo lý cao siêu.
Đó là lần kết tập đầu tiên, tập trung toàn thể giáo lý của Đức Phật và sắp xếp
rành mạch thành ba tạng (Tam Tạng Kinh: Tạng Luật, Tạng Kinh và Tạng Luận).
Vì có những
khuynh hướng làm sai lạc Giáo Pháp nên sau đó hai lần [1] , một trăm năm và hai
trăm ba mươi sáu năm, các vị A La Hán lại kết tập lần thứ nhì và thứ ba để đọc
lại Phật ngôn.
Vào khoảng năm
83 trước D.L, dưới triều vua Vatta Gamani Abhaya [2] xứ Sri Lanka (Tích Lan),
các vị A La Hán lại kết tập một lần nữa tại Aluvihara [3], một ấp nhỏ của đảo
Sri Lanka (Tích Lan), lối 30 cây số cách Kandy. Tại đây, lần đầu tiên trong
lịch sử Phật Giáo, Tam Tạng Pali (Nam Phạn) được ghi chép trên lá buôn [4] nhờ
sự cố gắng liên tục và tầm mắt thấy xa của chư vị Đại Đức A La Hán. Đến ngày
nay, và trong tương lai, không có lý do nào để chỉ trích, và cũng không thể nào
các học giả tân tiến làm sai lạc tách cách trong trắng của giáo lý thuần túy.
Kể về lượng, ba
Tạng kinh (Tipitaka), gồm trọn vẹn Giáo Lý của đức Phật, bằng mười một lần
quyển thánh kinh của Ki-tô Giáo.
Phạn ngữ
Tipitaka (Bắc Phạn: Tripitaka) có nghĩa là ba cái giỏ. Ba cái giỏ ấy là: giỏ
đựng Luật (Vinaya Pitaka), giỏ đựng Kinh (Sutta Pitaka) và giỏ đựng Luận
(Abhidhamma Pitaka, Vi Diệu Pháp), tức ba Tạng: Luật, Kinh và Luật
Tạng Luật
(Vinaya Pitaka)
Tạng Luật được
xem là cái neo vững chắc để bảo tồn con thuyền giáo hội trong những cơn phong
ba bão táp của lịch sử. Phần lớn tạng Luật đề cập đến giới Luật và nghi lễ
trong đời sống xuất gia của các vị tỳ khưu và tỳ khưu ni. Ngót hai mươi năm sau
khi Thành Đạo, Đức Phật không có ban hành giới luật nhất định để kiểm soát và
khép chư tăng vào kỹ cương. Về sau, mỗi khi có trường hợp xảy diễn, Đức Phật
đặt ra những điều răn thích hợp. Tạng Luật nêu rỏ đầy đủ lý do tại sao và
trường hợp nào Đức Phật ban hành một giới, và mô tả rành mạch các nghi thức
hành lễ sám hối (Vinaya) của chư tăng. Lịch trình phát triển đạo giáo từ thuở
ban khai, sơ lược đời sống và chức nhiệm của Đức Phật, và các chi tiết về ba
lần kết tập Tam Tạng là những điểm khác được đề cập đến trong Tạng Luật. Một
cách gián tiếp, đây là những tài liệu hữu ích về lịch sử thời thượng cổ, về các
cổ tục ở Ấn, về kiến thức và trình độ thẩm mỹ thời bấy giờ. Người đọc Tạng Luật
không khỏi ngạc nhiên và thán phục tánh cách dân chủ trong phương pháp thành
lập và tổ chức Giáo Hội Tăng Già, việc sử dụng tài sản, mức độ luân lý cao
thượng của chư Tăng và khả năng xuất chúng của Đức Phật trong việc điều hành
Giáo Hội.
Ngài Zetland
viết:
"Và rất
nhiều người lấy làm ngạc nhiên được biết rằng những nguyên tắc sơ đẳng trong
quốc hội của chúng ta ngày nay (Anh Quốc) đã có sẵn trong Giáo Hội Phật Giáo Ấn
Độ, từ hơn hai ngàn năm về trước. [5] "
Tạng Luật gồm
năm quyển:
Vibhanga:
1. Parajika
Pali (Tội nặng)
2. Pacittiya Pali
(Tội nhẹ)
Khandaka:
3. Mahavagga
Pali (Phần lớn)
4. Cullavagga Pali
(Phần nhỏ)
5. Parivara
Pali (Giới toát yếu)
Tạng Kinh
(Sutta Pitaka)
Tạng Kinh đại
để gồm những bài Pháp có tánh cách khuyên dạy mà trong nhiều cơ hội khác nhau,
Đức Phật giảng cho các bậc xuất gia và hàng cư sĩ. Một vài bài giảng của các vị
đại đệ tử như các ngài Sariputta (Xá Lợi Phất), Moggallana (Mục Kiền Liên) và
Ananda (A Nan Đà) cũng được ghép vào Tạng Kinh và cũng được tôn trọng như chính
lời Đức Phật vì đã được Đức Phật chấp nhận. Phần lớn các bài Pháp này nhằm vào
lợi ích của chư Tỳ Khưu và đề cập đến đời sống thánh thiện của các bậc xuất
gia. Nhiều bài khác liên quan đến tiến bộ vật chất và tinh thần, đạo đức của
người cư sĩ. Kinh Sigalovada [6] chẳng hạn, dạy về bổn phận của người tại gia.
Ngoài ra còn có những bài giảng lý thú dành cho trẻ em.
Tang Kinh giống
như một quyển sách ghi lại nhiều quy tắc để coi theo mà thực hành, vì đó là các
bài Pháp do Đức Phật thuyết giảng ở nhiều trường hợp khác nhau cho nhiều người
có căn cơ, trình độ, và hoàn cảnh khác nhau. Ở mỗi trường hợp, Đức Phật có một
lối giảng để người thính Pháp có thể lãnh hội dễ dàng. Thoáng nghe qua hình như
mâu thuẫn, nhưng phải nhận định đúng Phật ngôn theo mỗi trường hợp riêng biệt
mà Đức Phật dạy điều ấy. Tỷ như để trả lời môt câu hỏi về cài "Ta",
có khi Đức Phật giữ im lặng, có khi ngài giải thích dong dài. Nếu người vấn đạo
chỉ vì tánh tò mò muốn biết thì Ngài làm thinh, không trả lời. Nhưng với người
cố tâm tìm hiểu chân lý thì Ngài giảng dạy rành mạch và đầy đủ.
Tạng kinh gồm
năm bộ:
1. Digha
Nikaya, Trường A Hàm, chép lại những bài Pháp dài.
2. Majjhima
Nikaya, Trung A Hàm, những bài Pháp dài bậc trung.
3. Samyutta Nikaya
, Tạp A Hàm, những câu kinh tương tợ nhau.
4. Anguttara
Nikaya, Tăng nhứt A Hàm, những bài Pháp sắp xếp theo con số.
5. Khuddaka
Nikaya, Tiểu A Hàm, những câu kệ vắn tắt.
Riêng bộ
Khuddaka Nikaya (Tiểu A Hàm) chia làm 15 tập:
1. Khuddaka
Patha, những bài ngắn.
2. Dhammapada,
Kinh Pháp cú, con Đường chân lý.
3. Udana, Khúc ca
hoan hỷ.
4. Itivuttaka,
những bài kinh bắt đầu bằng cụm từ "Phật dạy như thế này".
5. Sutta Nipata,
những bài kinh sưu tập.
6. Vinama Vatthu,
câu chuyện những cảnh trời.
7. Peta Vattthu,
câu chuyện cảnh giới ngạ quỷ.
8. Theragatha,
Trưởng Lão Tăng Kệ.
9. Therigatha,
Trưởng Lão Ni Kệ.
10. Jataka, những
câu chuyện tái sinh của Bồ Tát: Túc Sanh Truyện, hay Kinh Bổn Sanh.
11. Niddesa, những
bài trần thuật, Nghĩa thích.
12. Patisambhida,
quyển sách đề cập đến kiến thức Phân Giải.
13. Apadana, đời
sống của chư vị A La Hán.
14. Buddhavamsa,
tiểu sử của Đức Phật.
15. Cariya Pitaka,
những phẩm hạnh.
Tạng Luận
(Abhidhamma Pitaka - Vi Diệu Pháp Tạng)
Tạng Luận thâm
diệu và quan trọng nhất trong toàn thể Giáo Pháp vì đây là phần triết lý cao
siêu, so với Tạng Kinh vốn giản dị hơn. Abhidhamma, Tạng Luận hay Vi Diệu Pháp,
là tinh hoa của Phật Giáo.
Đối với một vài
học giả, Vi Diệu Pháp không phải là Đức Phật giảng mà do các nhà sư uyên bác
khởi thảo về sau. Tuy nhiên, đúng theo truyền thống thì chính Đức Phật đã dạy
phần chánh yếu của Tạng này. Những đoạn gọi là Matika hay Nòng Cốt Nguyên Thủy
của Giáo Lý cao siêu này, như thiện pháp (kusala dhamma), bất thiện pháp
(akusala dhamma), và bất định pháp (abyakata dhamma), trong sáu tập của Tạng
Luận (trừ tập Kathavatthu, những điểm tranh luận) [7] đều do chính Đức Phật
dạy. Ngài Sariputta (Xá Lợi Phật) được danh dự lãnh trọng trách giảng rộng và
giải thích sâu vào chi tiết. Dầu tác giả, hay các vị tác giả là ai, chắc chắn
Tạng Luận là công trình sáng tác của một bộ óc kỹ xảo kỳ tài chỉ có thể so sánh
với một vị Phật. Và điểm này càng nổi bật một cách hiển nhiên trong tập
Patthana Pakarana, vừa phức tạp vừa tế nhị, diễn tả mối tương quan của luật
nhân qủa với đầy đủ chi tiết.
Đối với bậc
thiện trí thức muốn tìm chân lý, Tạng Luận là quyển kinh chỉ đạo khẩn yếu, vừa
là một tập khải luận vô giá. Ở đây có đủ thức ăn tinh thần cho các học giả muốn
mở mang trí tuệ và đời sống lý tưởng của người Phật tử. Vi Diệu Pháp không phải
loại sách để đọc thoáng qua cầu vui hay giải trí.
Khoa tâm lý học
hiện đại, còn hạn định, vẫn nằm trong phạm vi của Vi Diệu Pháp khi đề cập đến
tâm, tư tưởng, tiến trình tư tưởng, các trạng thái tâm. Nhưng Tạng Luận không
chấp nhận có một linh hồn, hiểu như một thực thể trường tồn bất biến. Như vậy,
Vi Diệu Pháp dạy một thứ tâm lý học trong đó không có linh hồn.
Nếu đọc Vi Diệu
Pháp như một quyển sách tâm lý học hiện đại thì ắt phải thất vọng, vì ở đây
không có ý định giải quyết tất cả những vấn đề mà tâm lý học hiện đại phải đối
phó.
Tâm hay tâm
vương (Citta) được định nghĩa rõ ràng. Tư tưởng được phân tách và sắp xếp đại
để thành từng loại về phương diện luân lý. Tất cả những trạng thái tâm, hay tâm
sở (Cetasika), đều được lược kê cẩn thận. Thành phần cấu hợp của mỗi loại tâm
được kể ra từng chi tiết.Tư tưởng phát sanh thế nào cũng được mô tả tỉ mỉ.
Riêng những chặp tư tưởng bhavanga và javana, chỉ được đề cập đến và giải thích
trong Vi Diệu Pháp, thật là đặc biệt hữu ích cho ai muốn khảo cứu về tâm lý
học. Những vấn đề không liên quan đến giải thoát đều được gác hẳn qua một bên.
Sắc, tức phần
vật chất, cũng được đề cập đến, nhưng không phải như các nhà vật lý học hay các
y sĩ mô tả. Đơn vị căn bản của vật chất, những đặc tánh, nguồn gốc của vật
chất, tương quan giữa vật chất và tâm, sắc và danh, đều được giải thích. Vi
Diệu Pháp không nhằm tạo lập một hệ thống tư tưởng về tâm và vật chất mà chỉ
quan sát hai thành phần cấu tạo cái được gọi là chúng sanh để giúp hiểu biết sự
vật theo đúng thực tướng. Dựa trên căn bản ấy, một triết lý đã được xây dựng và
dựa trên triết lý này một hệ thống luân lý được phát triển nhằm đưa đến mục
tiêu tối hậu.
Bà Rhys Davids
viết:
"Vi Diệu
Pháp đề cập đến: 1) cái gì ở bên trong ta, 2) cái gì ở chung quanh ta, và 3)
cái gì ta khao khát thành đạt."
Tạng Kinh chứa
đựng những lời dạy thông thường (vohara desana), còn Tạng Luận gồm Giáo Lý Cùng
Tột (paramattha desana).
Hầu hết các học
giả Phật Giáo đều xác nhận rằng muốn thông hiểu Giáo Huấn của Đức Phật, phải có
kiến thức về Tạng Luận vì đó là chìa khoá để mở cửa vào thực tế.
Tạng Luận gồm
bảy bộ:
1.
Dhammasanghani, phân loại các Pháp, Pháp Tụ.
2. Vibhanga,
những tiết mục, Phân Biệt.
3. Dhatukatha,
luận giải về các nguyên tố hay giới, Giới Thuyết.
4. Puggala
Pannatti, chỉ danh những cá tính, Nhơn Thi Thuyết.
5. Kathavathu,
những điểm tranh luận, Thuyết Sự.
6. Yamaka,
quyển sách về những cặp đôi, Song Đối.
7. Patthana,
quyển sách đề cập đến nhân quả tương quan, Phát Thú.
-oOo-
Phật Giáo có
phải là một Triết Học không?
Được tôn trí
trọn vẹn trong Tam Tang Kinh, Giáo Pháp cao siêu đề cập đến những chân lý và
những sự kiện mà mọi người đều có thể trắc nghiệm và kiểm chứng xuyên qua kinh
nghiệm bản thân, Phật Giáo không hề liên quan đến những lý thuyết suông hay
những không luận có thể được chấp nhận ngày hôm nay là chân lý thâm diệu mà qua
ngày sau thì bị loại bỏ như một lầm lẫn. Đức Phật không truyền giạy một lý
thuyết triết học cách mạng, cũng không có ý định sáng tạo một nền khoa học vật
lý mới. Bằng những lời lẽ rõ ràng, không thể lầm lẫn, Đức Phật giải thích những
gì ở bên trong và những gì ở bên ngoài ta, có liên quan đến sự giải thoát, vượt
ra khỏi mọi hình thức khổ đau của đời sống và Ngài vạch ra Con Đường.
Đức Phật cũng
không truyền dạy tất cả những điều mà Ngài biết. Ngày kia, trong cụm rừng nọ,
Đức Phật bốc lên một nắm lá và dạy:
"Nầy các
Tỳ Khưu, những điều mà Như Lai dạy các con có thể sánh với nắm lá này, còn
những điều mà Như Lai không dạy cũng như tất cả lá trong rừng [8]."
Đức Phật chỉ
dạy những điều mà Ngài xét là cần thiết để gội rửa, thanh lọc tâm, và không bao
giờ bàn đến các vấn đề không liên quan đến nhiệm vụ cao cả của Ngài. Mặc dầu
vậy, trên nhiều điểm, Ngài đã đi trước các học giả và các nhà khoa học hiện
đại.
Heraclitus (500
năm trước D.L) tin rằng tất cả đều trôi chảy (pante rhei) và vũ trụ luôn luôn
đang trở thành. Ông dạy rằng không có cái chi trường tồn, mọi vật đều đang trở
thành cái gì khác. Chính ông đã thốt ra câu nói trứ danh: "Không thể bước
hai lần lên cùng môt chỗ trên dòng suối". Pythagore (532 trước D.L) dạy
thuyết chuyển sinh linh hồn. Descartes (1596 -1650) chủ trương cần phải quan
sát mọi hiện tượng trên nền tảng của sự hoài nghi hợp lý. Spinoza (1632-1677)
vừa chấp nhận có thực thể trường tồn vừa lập luận rằng tất cả những hình thức
tồn tại đều tạm bợ nhất thời. Theo triết gia nầy, muốn diệt trừ đau khổ phải
tìm ra một nguồn kiến thức không đổi thay, không xê dịch, trước sau như một,
trường tồn, vĩnh cửu. Berkeley
(1685-1776) cho rằng cái được gọi nguyên tử chỉ là một giả định của siêu hình
học. Hume (1711-1776) phân tách phần tâm linh của con người và kết luận rằng đó
chỉ là những trạng thái tinh thần luôn luôn biến chuyển. Theo Hegel
(1770-1831): "toàn thể hiện tượng là sự đang trở thành". Schopenhauer
(1788-1860), trong quyển "Thế Gian Xem Như Ý Chí và Tư Tưởng" diễn tả
chân lý về sự đau khổ và nguồn gốc của nó theo lối Tây Phương. Henri Bergson
(1859-1941) chủ trương thuyết vô thường và nhấn mạnh giá trị của trực giác.
William James (1842-1910) đề cập đến luồng tâm như một dòng nước và phủ nhận
một linh hồn trường cửu.
Trên 2500 năm
về trước, Đức Phật đã dạy những chân lý Vô thường (anicca), Khổ (dukkha) và Vô
ngã (anatta).
Giáo huấn mà
Đức Phật truyền dạy, dầu có tánh cách luân lý hay triết lý, là để học hỏi, thực
hành, và trên tất cả, là để chứng ngộ bằng trí tuệ trực giác "Giáo Pháp
như chiếc bè đưa ta qua đại dương của cuộc sống [9]".
Vậy, một cách
chính xác, Phật Giáo không phải là một triết học vì Phật Giáo không phải chỉ
là: "Sự yêu chuộng trí tuệ, lòng ham thích thúc đẩy đi tìm trí tuệ"
(Webster's Dictionary). Phật Giáo cũng không phải là "một lối giải thích
căn cứ trên lý thuyết, cái không bao giờ cũng được biết (như trong siêu hình
học) hay cái được biết không rành mạch (như trong triết học, luân lý hay chính
trị)" [10].
Nếu hiểu triết
học là "nghiên cứu, học hỏi, không phải chỉ một vài sự kiện riêng biệt mà
đặc tính căn bản của thế gian trong đó ta đang sống và cuộc sống đáng cho ta
sống trong thế gian nầy" [11] thì Phật Giáo có thể gần với triết học,
nhưng Phật Giáo hàm xúc hơn nhiều [12].
Triết học đại
để quan tâm đến sự hiểu biết và không chú ý đến phần thực hành, trong khi đó
Phật Giáo đặc biệt đặt trong tâm trên phần thực hành và chứng ngộ.
Phật Giáo có
phải là một Tôn Giáo không?
Giáo sư Rhys
Davids viết: "Religion (tôn giáo) là gì? Như người ta biết rõ, danh từ
Religion (tôn giáo) không có trong những sinh ngữ không liên quan đến tiếng Anh
và căn nguyên của chữ nầy vẫn còn bất định. Trong một đoạn, Ciceron phân tách
danh từ nầy làm hai phần, dẫn xuất từ "re" và "logo" và
định nghĩa religion (tôn giáo) là sự lập lại nhiều lần những câu kinh, câu chú.
Một lối giải thích khác, dẫn suất từ "re" và "logo" chủ
trương rằng ý nghĩa đầu tiên là liên kết, trói buộc, là sự hàn gắn, dính liền
(chắc chắn đó là sự nối liền với Thần Linh). Lối giải thích thứ ba, dẫn xuất từ
"lex", là sự ẩn náu trong luật pháp, là sự thận trọng đặt tâm linh
vào khuôn khổ [13]".
Theo lối định
nghĩa thông thường, một cách chính xác, Phật Giáo không phải là một tôn giáo
(religion) bởi vì Phật Giáo không phải là "một hệ thống tín ngưỡng và tôn
sùng lễ bái", trung thành với một thần linh siêu nhiên.
Phật Giáo không
đòi hỏi nơi tín đồ một đức tin mù quáng. Do đó một niềm tin tưởng suông không
thể có chỗ đứng. Thay vào đó là lòng tín nhiệm căn cứ trên sự hiểu biết.
Trước khi đắc
Quả Tu-Đà-Hườn người Phật tử lắm lúc còn hoài nghi Đức Phật, hoặc Giáo pháp
hoặc Giáo Hội Tăng Già. Đến khi thành đạt Đạo Quả cao thượng ấy rồi thì mọi
hình thức hoài nghi hoàn toàn chấm dức và hành giả mới thật sự bước theo chân
Đức Phật [14].
Niềm tin mà
người Phật Tử đặt nơi Đức Phật cũng giống như niềm tin mà bệnh nhân đặt nơi một
lương y trứ danh hay của trò đặt nơi thầy. Mặc dầu tìm nương tựa nơi Đức Phật
và tôn trọng Ngài là vị hướng đạo vô thượng, là thầy dắt dẫn trên Con Đường
Trong Sạch (Thanh Tịnh Đạo), người Phật Tử không quy phục mù quáng như kẻ nô
lệ, không tin rằng chỉ quy y Tam Bảo hay chỉ có đức tin suông nơi Tam Bảo mà
mình có thể trở nên trong sạch. Không ai, dầu là Đức Phật đi nữa, có đủ quyền
lực để gội rửa bợn nhơ của người khác. Nói một cách chính xác, không ai có thể
rửa sạch, cũng không ai có thể làm hoen ố người khác. Đức Phật là vị Tôn Sư có
thể giúp đỡ bằng cách vạch ra con đường, nhưng chính ta phải lãnh lấy nhiệm vụ
gội rửa thân tâm của chúng ta.
Trong kinh Pháp
Cú, Đức Phật có dạy:
"Chỉ có ta
làm điều tội lỗi, chỉ có ta làm cho ta ô nhiễm.
Chỉ có ta tránh
điều tội lỗi, chỉ có ta gội rửa cho ta.
Trong sạch hay ô
nhiễm là tự nơi ta.
Không ai có thể
làm cho người khác trở nên trong sạch". (Câu 145)
Người Phật Tử
không làm nô lệ cho một quyển sách hay một cá nhân, cũng không hy sinh tự do tư
tưởng của mình khi bước theo dấu chân của Đức Phật. Người Phật Tử hoàn toàn tự
do thực hiện ý chí, mở mang kiến thức và phát triển trí tuệ cho đến ngày chính
mình đắc Quả Phật, bởi vì khả năng trở thành Phật nằm bên trong tất cả mọi chúng
sanh.
Lẽ dĩ nhiên,
người Phật Tử nhắc lại Phật ngôn như những chân lý bất di dịch, nhưng chính Đức
Phật dạy phải nên luôn luôn suy gẫm, không nên nhắm mắt tin càng.
Sự chứng ngộ có
thể có trong hiện tại không phải là tiêu chuẩn chân lý duy nhất trong Phật
Giáo. Điểm then chốt là Chánh Kiến (samma-ditthi), sự hiểu biết thuần lý. Đức
Phật khuyên dạy người đi tìm chân lý không nên chấp nhận điều gì chỉ vì một
người đáng tin cậy đã nói như vậy mà phải suy luận kỹ càng và thận trọng xét
đoán để biết rõ điều nào là đúng, điều nào sai.
Ngày nọ, dân xứ
Kesaputta, thường được gọi là người Kalama, bạch với Đức Phật rằng có nhiều vị
tu sĩ và nhiều Bà La Môn đến đây giảng đạo. Người nào cũng khuyến dụ dân chúng
chỉ nên tin giáo lý của mình, không nên tin lời dạy của các vị tu sĩ khác. Rốt
cùng, người dân không còn biết tin ai.
"Đúng như
vậy, nầy hỡi người Kalama, các con hoài nghi là phải, các con ngờ vực là phải.
Trong trường hợp khả nghi thì sự ngờ vực phát sanh".
Đức Phật dạy
như vậy và khuyên nhủ người Kalama như sau -- và đây là những lời khuyên mà
người theo chủ nghĩa duy lý hiện đại có thể áp dụng giống như các vị đạo sĩ
hoài nghi thời xưa:
"Hãy đến
đây, người Kalama! Không nên chấp nhận điều gì chỉ vì nghe nói lại (tỷ như nghĩ
rằng ta đã nghe điều nầy từ lâu). Không nên chấp nhận điều gì chỉ vì tập tục cổ
phong truyền lại như thế (tỷ như nghĩ rằng điều nầy đã được truyền lại từ bao
nhiêu thế hệ). Không nên chấp nhận điều gì chỉ vì có lời đồn đãi như vậy (tỷ
như tin lời người khác mà không suy xét). Không nên chấp nhận điều gì chỉ vì
điều ấy đã được ghi trong kinh sách. Không nên chấp nhận điều gì chỉ vì mình đã
ức đoán như vậy. Không nên chấp nhận điều gì chỉ vì mình suy diễn như vậy.
Không nên chấp nhận điều gì theo bề ngoài. Không nên chấp nhận điều gì chỉ vì
điều ấy hợp với thành kiến của mình. Không nên chấp nhận điều gì chỉ vì điều ấy
hình như có thể chấp nhận được (tỷ như nghĩ rằng điều nầy phải được chấp nhận).
Không nên chấp nhận điều gì chỉ vì nghĩ rằng vị tu sĩ thốt ra điều nầy ta đã
được kính trọng từ trước (và như vậy, lời nói phải được chấp nhận). [15]
" Tuy
nhiên, khi tự các con hiểu rõ rằng -- những điều nầy không hợp luân lý, những
điều nầy đáng được khiển trách, những điều nầy bị các bậc thiện trí thức cấm
đoán, nếu thực hiện những điều nầy sẽ bị phá sản và phiền muộn -- thì hẳn các
con phải từ bỏ, không nên làm điều ấy.
" Khi tự
các con hiểu rõ rằng -- những điều nầy hợp luân lý, những điều nầy không đáng
bị khiển trách , những điều nầy được các bậc thiện trí thức tán dương, nếu thực
hiện những điều nầy sẽ được an vui hạnh phúc -- thì hẳn các con phải hành động
đúng như vậy". [16]
Phật ngôn nầy
được dạy trên 2500 trước đây, nhưng vẫn còn mãnh lực và hiệu năng cho đến thời
đại văn minh của thế kỷ hai mươi. Đức Phật dạy các đệ tử nên tìm chân lý chớ
không nên chỉ nghe qua là tin liền, dù người nói có nhiều uy tín đi nữa.
Về sau, Kinh
Jnanasara-samuccaya lặp lại lời khuyên nầy với những lời lẽ khác và cho một thí
dụ quen thuộc với đời sống hàng ngày:
"Tapac
chedac ca nikasat svarnam iva panditaih
Parikshhya
blikshavo grahyam madvaco na tu gauravat".
"Cũng như
người thợ bạc sáng suốt thử vàng bằng cách đốt lên, cắt và cọ xát trên hòn đá
để thử vàng, cùng thế ấy, con chấp nhận những lời của Như Lai sau khi thận
trọng xét đoán chớ không phải chỉ vì tôn kính Như Lai".
Đức Phật khuyên
dạy hàng tín đồ nên tìm chân lý chớ không nên chỉ nghe qua là tin liền, dầu
người nói có nhiều uy tín đi nữa.
Bây giờ, đã
chấp nhận rằng không có đức tin mù quáng trong Phật Giáo, vậy có hay không một
hình thức tôn thờ hay lễ bái tượng Phật hay những thần tượng tương tự?
Người Phật Tử
không cầu xin một ân huệ vật chất hay tinh thần nào khi đảnh lễ tượng Phật, mà
chỉ bày tỏ lòng tôn kính ngưỡng mộ của mình đến lý tưởng siêu việt mà bức tượng
tiêu biểu. Người Phật tử quỳ trước tượng Phật, dâng bông và dâng hương, không
phải dâng đến bức tượng bằng đá, bằng gỗ, hay bằng giấy, mà là đến Đức Phật mà
bức tượng là tượng trưng Ngài.
Dâng bông, quỳ
lạy, là biểu hiện ra bên ngoài niềm tri ân vô hạn sâu kín trong lòng. Cùng lúc
ấy người Phật tử suy gẫm về hồng đức của Đức Thế Tôn và tánh cách vô thường của
vạn pháp, xuyên qua những cánh hoa sớm nở tối tàn. Người Phật tử hiểu biết tạo
cho mình cảm tưởng đang tôn kính quỳ trước mặt Đức Phật và nhờ đó phát sanh
nguồn cảm hứng thúc giục mình noi gương lành trong sạch của Ngài.
Đề cập đến các
pho tượng triết gia trứ danh, bá tước Kaiserling, viết: "Trên thế gian này
tôi không biết còn cái gì vĩ đại hơn là chân dung của Đức Phật. Đây là sự thể
cách hóa toàn hảo một giá trị tinh thần trong thế gian hữu hình".
Người Phật tử
cũng đảnh lễ cây Bồ Đề, nhưng không phải để tỏ lòng tôn sùng thờ phượng cái
cây, mà xem đó là chỉ tượng trưng của sự giác ngộ. Dầu có nhiều nghi thức lễ
bái trong các buổi lễ, người tín đồ Phật Giáo không tôn sùng Đức Phật như một
thần linh.
Tượng Phật, cây
Bồ Đề và các hình thức lễ bái không phải tuyệt đối cần thiết, nhưng rất hữu
ích, vì giúp người hành lễ tập trung tư tưởng vào đối tượng trong sạch. Người
trí thức thuần thục có thể khỏi phải nhờ đến những phương tiện ấy để gom tâm
quán tưởng và hình dung Đức Phật.
Người Phật tử
lễ bái Đức Phật để bày tỏ lòng tri ân ngưỡng mộ của mình đối với Ngài, nhưng
điều Đức Phật mong muốn không phải là người tín đồ phải phục tùng vâng lời, mà
nghiêm chỉnh thực hành giáo huấn của Ngài.
Trước giờ Đại
Niết Bàn của Đức Phật, nhiều vị đệ tử đến đảnh lễ Ngài. Nhưng có một vị không
đến, ở luôn trong tư thất, chuyên chú hành thiền. Khi câu chuyện được bạch lại
Đức Phật, Ngài cho vời vị tỳ khưu đến và hỏi lý do về sự vắng mặt này. Vị tỳ
khưu bạch rằng:
"Bạch hóa
Đức Thế Tôn, con được biết rằng Đức Thế Tôn sẽ nhập diệt trong ba tháng nữa và
con nghĩ rằng hình thức tôn sùng Ngài tốt đẹp nhất là đắc Quả A La Hán trước
ngày ấy".
Đức Phật ngợi
khen thái độ cao quý của nhà sư chân thành và cần mẫn như sau:
"Lành
thay! Lành thay! Ai thương Như Lai hãy cố gắng noi gương vị tỳ khưu nầy. Người
tôn kính Như Lai nhất là người thực hành đúng Giáo Huấn của Như Lai nhất"
[17].
Trong một dịp
khác Đức Phật dạy:
"Người nào
thấy Giáo Pháp (Dhamma) là thấy Như Lai". [18]
Một đặc điểm
khác nên được ghi nhận trong nghi lễ tụng niệm Phật Giáo: câu kinh không phải
là lời thỉnh nguyện, cũng không phải là lời cầu xin chuyển đạt một nguyện vọng.
Dầu ta có bỏ hết thì giờ để cầu xin cũng không được gì. Đức Phật không khi nào
và không thể nào ban bố những ân huệ cho người cầu nguyện. Để được cứu rỗi
người Phật tử không nên cầu nguyện mà phải nhận lãnh trách nhiệm, cố gắng trau
giồi đức hạnh, kiên trì tu tập để tự thanh lọc và thành tựu giải thoát. Không
nên lệ thuộc người khác mà phải nương nhờ nơi mình, tự mình cố gắng. Đức Phật
dạy:
"Tumhechi
kiccam atappam akkhatar tathagata"
"Các con phải
cố gắng, các đấng Như Lai chỉ là những vị thầy" [19].
Chẳng những cầu
nguyện, van xin, là vô ích mà đó còn là thái độ nô lệ tinh thần. Thay vì đọc
kinh cầu nguyện [20], Đức Phật khuyên nên cố gắng hành thiền để ghép mình vào
kỷ luật, tự kiểm soát, tự thanh lọc tâm, và giác ngộ. Thiền tập là liều thuốc
bổ cho cả tâm lẫn trí.
Trong Phật Giáo
không có Thần Linh vạn năng, bắt buộc tín đồ phải sợ hãi cúi đầu vâng lệnh.
Phật Giáo phủ nhận sự hiện hữu của một oai lực siêu thế, quan niệm như chúng
sanh toàn năng hay có năng lực vô cùng tận. Không có tánh cách thần khải, không
có người truyền đạt tin tức và những lời sám của một Thần Linh từ đâu trên cao
ban xuống đến cho con người. Do đó người Phật Tử không quỳ lụy phục tùng một
oai lực siêu nhiên cầm quyền thưởng phạt và kiểm sóat định mạng. Bởi vì không
tin nơi thiên khải Thần Linh. Phật Giáo không đòi hỏi độc quyền nắm chân lý và
không bài xích bất cứ tôn giáo nào khác. "Tánh thiên chấp là kẻ thù tệ hại
nhất của tôn giáo".
Với đức tánh
rộng lượng khoan dung của Ngài, Đức Phật hằng khuyên hàng môn đệ không nên giận
dữ, bất mãn, hay không vui lòng , nếu có ai nói xấu Ngài, Giáo Pháp của Ngài
hay Giáo Hội mà Ngài sáng lập. Đức Phật dạy:
"Nếu các
con giận dữ, bất mãn, hay không vui lòng, chẳng những các con tự đặt mình vào
chỗ hiểm nguy có thể mất cả nền tảng đạo đức tinh thần mà các con còn không thể
xét đoán đúng mức lời chỉ trích có giá trị hay không".
Quả thật là
sáng suốt! Để trả lời những điều chỉ trích bất công, vô căn cứ, Đức Phật dạy:
"Cũng như
người kia ngửa mặt phun nước miếng lên trời. Nước miếng không hẳn làm dơ trời,
mà chỉ rơi xuống người ấy".
Phật Giáo không
ban hành những tín điều buộc người tín đồ phải nhắm mắt tin theo, không có giáo
điều buộc phải chấp nhận trước khi suy nghĩ, không có nghi thức dị đoan vô lý
và lễ tiết bắt buộc phải thực hành, không có hiến tế và không có ép xác khổ
hạnh để gội rửa tâm.
Như vậy, một
cách chính xác, không thể gọi Phật Giáo là một tôn giáo bởi vì đây không phải
là một hệ thống tín ngưỡng và lễ bái. Phật Giáo cũng không phải là hành động
hay hình thức biểu hiện ra ngoài tỏ rằng con người chấp nhận sự hiện hữu của
một hay nhiều Thần Linh có năng lực chi phối định mạng mình và mình có phận sự
vâng lệnh, phục vụ và tôn sùng
Karl Marx nói:
"Tôn giáo là linh hồn của những điều kiện không có linh hồn, là trái tim
của thế gian không có tim, là nha phiến của dân chúng".
Phật Giáo không
phải là một tôn giáo như vậy, bởi vì những quốc gia Phật Giáo đã vươn mình
trưởng thành từ trong tổ ấm Phật Giáo, và những tiến bộ văn hóa hiện đại của
các quốc gia ấy phần lớn là do ảnh hưởng của giáo lý nhà Phật.
Dầu sao, nếu
hiểu rằng tôn giáo là giáo lý nhìn vào đời sống sâu hơn là lớp vỏ bên ngoài,
giáo lý nhìn ngay vào bên trong đời sống, thay vì chỉ nhìn trên mặt, giáo lý
cung hiến cho con người một thái độ sống phù hợp với "cái nhìn sâu xa ấy,
giáo lý giúp cho những ai cố gắng, có thể đối phó mạnh mẽ với kiếp sinh tồn và
trực diện cái chết một cách bình tĩnh và yên lành [21]", hay một hệ thống
giúp giải thoát ra khỏi những hình thức đau khổ của đời sống, thì chắc chắn
Phật Giáo là tôn giáo của các tôn giáo.
Phật Giáo và
Luân Lý
Giáo lý của Đức
Phật có phần luân lý tuyệt hảo dành cho cả bậc xuất gia lẫn hàng cư sĩ. Tuy
nhiên, Phật giáo không phải chỉ là một hệ thống giáo huấn về luân lý thông
thường.
Giới (Sila),
hay luân lý, chỉ là giai đoạn sơ khởi, là phương tiện nhằm đưa đến mục tiêu,
chớ không phải chính nó là mục tiêu. Mặc dầu "giới" là tuyệt đối cần
thiết, nếp sống đạo hạnh riêng rẽ không thể dẫn đến giải thoát hay hoàn toàn
trong sạch. Vượt lên khỏi giới là Trí tuệ (panna).
Nền tảng của
Phật Giáo là Giới. Tuệ là đỉnh tối cao. Giới với Tuệ đối với hành giả như cặp
cánh đối với loài chim. Với người, trí tuệ như mắt, giới như chân. Một trong
những danh hiệu của Đức Phật là "Vijjacarana sampano" - Minh Hạnh Túc
- người đầy đủ trí tuệ và đạo hạnh.
Trong Tứ Diệu
Đế, nền tảng của Phật Giáo, ba đế đầu tiên là phần triết lý, đế cuối cùng là
phần luân lý căn cứ trên triết lý ấy.
Luân lý Phật
Giáo không đặt nền tảng trên những lời dạy thần khải khả nghi, do một thần linh
truyền lại dưới hình thức sám truyền, cũng không phải là sáng tác khéo léo của một
bộ óc kỹ xảo, mà là những quy tắc hợp lý và thực tiễn, căn cứ trên những sự
kiện có thể kiểm chứng và trong kinh nghiệm cá nhân. Theo giáo sư Max Muller,
quy tắc Phật Giáo là một trong những quy tắc toàn hảo nhất trên thế gian.
Giáo sư Rhys
Davids nói: "Dầu là Phật Tử hay không Phật Tử, tôi nghiên cứu từng hệ
thống tôn giáo lớn trên thế gian, và trong tất cả, tôi không tìm thấy trong tôn
giáo nào có cái gì cao đẹp và toàn vẹn hơn Bát Chánh Đạo của Đức Phật. Tôi chỉ
còn có một việc làm là thu xếp nếp sống cho phù hợp với con đường ấy".
Theo Phật Giáo,
có những hành động tốt và sấu, có những hành động không tốt cũng không xấu, và
những hành động có khuynh hướng chấm dứt mọi hành động. Hành động tốt rất cần
thiết để giải thoát, nhưng một khi thành tựu mục tiêu tối thượng rồi thì hành
giả đã vượt ra ngoài cái tốt và cái xấu.
Đức Phật dạy
[22]:
"Những
pháp chân chánh (dhamma), hay thiện pháp, con cũng nên từ bỏ. Càng phải loại bỏ
hơn nữa, những pháp không chân chánh (adhamma), hay bất thiện pháp".
Hành động liên
quan đến tham (lobha), sân (dosa) và si (moha) là bất thiện pháp. Hành động
liên quan đến không tham (alobha), không sân (adosa) và trí tuệ (panna) là
thiện pháp.
Hành động của
một vị A La Hán, người đã tận diệt mọi ô nhiễm, không còn liên quan đến luân
lý, bởi vì Ngài đã vượt ra ngoài cái tốt và cái xấu. Như vậy không có nghĩa là
Ngài thụ động. Một vị A La Hán vẫn tích cực họat động. Nhưng hành động của Ngài
hoàn toàn vị tha, hướng về sự trợ giúp kẻ khác đi trên con đường mà chính Ngài
đã trải qua. Hành động ấy không có khả năng sáng tạo và khác với hành động của
người thường, không gây phản ứng, không tạo nghiệp. Phạn ngữ gọi hành động như
vậy là Kiriya (cơ năng, hay hành). Đã là vàng y thì không còn làm cho nó
"y" hơn nữa.
Những trạng
thái tâm (tâm sở) của bốn loại tâm siêu thế: Sotapatti (Tu Đà Hườn), Sakadagami
(Tư Đà Hàm), Anagami (A Na Hàm) và Arahatta (A La Hán),mặc dầu là thiện
(kusala) không có khuynh hướng tạo nghiệp mới, trái lại, có chiều hướng chấm
dứt dần dần dòng nghiệp. Trong các loại tâm siêu thế, yếu tố trí tuệ (panna) là
quan trọng hơn tất cả, và trí tuệ có chiều hướng tiêu diệt nghiệp căn. Trong
các loại tâm tại thế, tác ý (cetana) - có chiều hướng tạo nghiệp - là quan
trọng.
Vậy, theo
Phật Giáo, tiêu chuẩn của luân lý là gì?
Câu giải đáp
nằm trong lời Đức Phật dạy Rahula (La Hầu La):
"Nếu có
điều nào con muốn làm, nầy hỡi Rahula (La Hầu La), hãy nghĩ như vầy: Điều này
có hại cho ta hay cho kẻ khác hay điều nầy có hại cho kẻ khác và cho ta. Vậy,
đó là một hành động xấu, sẽ đem lại sự đau khổ. Con phải hết sức cố gắng tránh
làm điều ấy".
"Nếu có
điều nào con muốn làm, nầy hỡi Rahula (La Hầu La), hãy nghĩ như vầy: Điều nầy
không có hại cho ta, không có hại cho ai khác, hay điều nầy không có hại cho ai
khác và cho ta. Vậy, đó là hành động tốt, sẽ đem lại hạnh phúc. Hành động ấy,
con phải làm, và lặp đi lặp lại nhiều lần [23]".
Trong vấn đề
luân lý, người Phật tử phải luôn luôn nghĩ đến mình và kẻ khác, luôn cả loài
thú.
Trong Kinh Từ
Bi (Kanariya Metta Sutta) Đức Phật dạy:
"Cũng như
người mẹ hiền hết lòng bảo bọc đứa con duy nhất của mình, dầu có phải hiểm nguy
đến tánh mạng đi nữa, cùng thế ấy, ta hãy luyện tâm Từ vô lượng vô biên, bao
trùm tất cả chúng sanh".
Kinh Pháp Cú
ghi:
"Tất cả
đều sợ hình phạt. Tất cả đều quý trọng đời sống. Hãy lấy bụng ta suy bụng
người, không nên sát hại, cũng không nên làm tổn thương. [24]"
Muốn hiểu rõ
nền luân lý đặc biệt cao thượng của người Phật tử thuần thành, ta nên đọc cẩn
thận các quyển kinh sau đây: Dhammapada, Sigalovada Sutta, Vyagghapajja Sutta,
Mangala Sutta, Metta Sutta, Parabhava Sutta, Vasala Sutta, Dhammika Sutta,
v.v...
Về phương diện
luân lý, đó là những lời dạy vô cùng cao đẹp, nhưng cũng chỉ là bước đầu, chớ
không phải là mục tiêu của Phật Giáo.
Theo một lối
hiểu, Phật Giáo không phải là một triết lý. Theo một lối hiểu khác, Phật Giáo
là triết lý của các triết lý. Theo một lối hiểu, Phật Giáo không phải là một
tôn giáo. Theo một lối hiểu khác, Phật Giáo là tôn giáo của các tôn giáo.
Phật giáo là
gì?
Phật Giáo không
phải là một con đường siêu hình, cũng không phải là một con đường nghi thức.
Phật Giáo không
phải là một chủ nghĩa hoài nghi, cũng không độc đoán.
Phật Giáo không
chủ trương rằng đời sống là trường tồn vĩnh cửu, vô thủy vô chung, (thường
kiến), cũng không chủ trương rằng sau kiếp sống nầy không còn gì nữa, chết là
hết (đoạn kiến).
Phật Giáo không
dạy lối sống khổ hạnh, cũng không giáo truyền lối sống lợi dưỡng.
Phật Giáo không
bi quan, không lạc quan, nhưng thực tiễn.
Phật Giáo không
tuyệt đối tại thế, cũng không hoàn toàn siêu thế.
Phật Giáo là
con đường giác ngộ duy nhất.
Danh từ Phạn
Ngữ gọi Phật Pháp là Dhamma. Đúng căn nguyên, Dhamma có nghĩa là nâng đỡ, hay
giữ lại (nâng đỡ người hành động đúng theo quy tắc, hay giữ lại, không để cho
người hành động đúng theo quy tắc phải rơi vào những trạng thái đau khổ).
Dhamma, Giáo
Pháp, là cái gì thật sự là vậy, là thực tướng, Dhamma là giáo lý của thực tế.
Dhamma là phương tiện để giải thoát ra khỏi mọi hình thức khổ đau. Dhamma chính
là sự giải thoát.
Dầu chư Phật có
ra đời hay không, Dhamma (Giáo Pháp) vẫn tồn tại vĩnh cửu. Dhamma (Giáo Pháp)
luôn luôn bị che lấp trước cặp mắt vô minh của con người, cho đến lúc có một vị
Phật ra đời, chứng ngộ và truyền bá lại cho thế gian.
"Dầu chư
Phật có thị hiện trên thế gian hay không, nầy các Tỳ Khưu, có một sự kiện, một
nguyên tắc nhất định, một định luật thiên nhiên, là tất cả các vật cấu tạo đều
Vô thường (Anicca), Khổ (Dukkha) và tất cả đều không có linh hồn trường cửu (Vô
ngã, Anatta). Như Lai đã chứng ngộ và thấu triệt điều ấy. Như Lai quảng bá,
truyền dạy, tuyên bố, xác định, phân tách và chỉ dẫn rành mạch rằng tất cả các
vật cấu tạo (hữu lậu) đều vô thường, khổ và vô ngã [25]".
Trong bộ
Majjhima Nikaya (Trung A Hàm), Đức Phật dạy:
"Như Lai
chỉ dạy một điều: đau khổ và sự chấm dứt mọi đau khổ [26] ".
Đó là giáo lý
của thực tế.
Kinh Udana dạy:
"Nầy hỡi
Tỳ Khưu, cũng như nước của đại dương hùng dũng chỉ có một vị là vị mặn của
muối, Giáo pháp chỉ có một vị là Giải Thoát (Vimutti) [27]".
Đó là phương
tiện giải thoát.
Giáo pháp cao
thượng không phải là cái gì ở ngoài ta, mà hoàn toàn tùy thuộc nơi ta và chỉ do
ta chứng ngộ. Do đó Đức Phật dạy:
"Attadipa
viharatha attapatisarana".
"Hãy ẩn
náu nơi chính ta như một hải đảo, xem chính ta là chỗ nương tựa". [28]
Chú thích:
[1] Xem
Mahavamsa Translation, trang 14-50.
[2] Xem
Mahavamsa Translation, trang 19-50.
[3] Một ấp nằm
vào bên trong đảo Tích Lan, độ 30 cây số cách Kandy. Ngôi chùa cất trong đá này đến nay vẫn
còn là nơi hành hương của chư Phật tử đến từ Tích Lan.
[4] Trong quyển
Buddhaghosuppatti, tiểu sử của nhà chú giải chứ danh Buddhaghosa, có ghi nếu
chất lại thành đống, Tam Tạng Kinh chép trên lá buôn sẽ to hơn sáu thớt voi.
[5] Xem Legacy
of India,
do G.T Garrat xuất bản, trang 10 và 11.
[6] Chú giải về
quyển kinh này, bà Rhys Davids viết: "Hạnh phúc thay, các làng mạc và gia
tộc nằm dài theo sông Hằng (Ganges), nơi mà dân chúng đã hấp thụ sâu xa tánh
chất ôn hòa của tình huynh đệ và tinh thần công minh chánh trực cao quý, xuyên
qua những ngôn từ mộc mạc và giản dị." (Xem Dialogues of the Buddha, phần
III, trang 168).
[7] Tác giả của
tập này là Đức Moggaliputta Tissa dưới thời vua Asoka (Apadana Dục). Chính Ngài
Tissa chủ tọa cuộc Kết Tập Tam Tạng lần thứ ba.
[8] Samyutta
Nikaya, Tạp A Hàm, tập 5, trang 437-438. Kindred Sayings, Trang 370.
[9] Majjhima
Nikaya, Trung A Hàm, số 22.
[10] William
Durrant, The History of Philosophy, trang 2.
[11] Webb,
History of Philosophy, trang 2.
[12] Một triết
học hiểu như một hệ thống tri thức luận đem lại lời giải đáp đầy đủ cho câu
hỏi: đời sống là gì? Phật Giáo không phải vậy. (Dr. Dahlke, Buddhism, trang
25).
[13] Dr.
Dahlke, Buddhism, trang 1.
[14] Người Phật
tử thường (còn phàm nhân) vẫn bước theo chân Đức Phật, nhưng chưa thật sự chứng
ngộ Giáo Pháp.
[15] Phần giải
thích nằm trong dấu ngoặc trên đây được trình bầy hợp theo bản chú giải và chú
giải các bản chú giải. Nguyên văn tiếng Pali là: "Etha tumhe Kalama. Ma
anussavena, ma paramparaya, ma itikiraya, ma pitasampadanena, ma takkahetu, ma
nayahetu, ma akara-parivitakkena, ma ditthinijjhanakkhantiya, ma
bhabbarupataya, ma samano no garu ti."
[16] Angutara
Nikaya , Tăng Nhứt A Hàm , tập 1, trang 189. Kindred Sayings, phần 1, trang
171-172.
[17] Xem
Buddhist Legends, trang 249-250.
[18] Samyutta,
Tạp A Hàm, tập 3, trang 129.
[19]
Dhammapada, Kinh Pháp Cú, câu 276.
[20] "Cầu
nguyện là một hành động mà tôi chân thành thú nhận là tôi không có xu hướng
theo." Canon B.H. Streeter, trong quyển Modern Churchman, tháng 9 năm
1924, trang 347.
"Tôi không
hiểu vì sao người ta vẫn tiếp tục cầu nguyện, ít ra người ta cũng phải biết
chắc rằng có một lỗ tai đang nghe". Rev. C. Beard, trong quyển
Reformation, trang 419.
Sri
Radhakrishnan ("Gautama The Buddha") viết: "Những lời vái van
cầu nguyện có tánh cách là một sự thông cảm riêng tư, một sự mặc cả với thần
linh. Đối tượng mà nó tìm là những tham vọng trần tục đang thiêu đốt ý thúc về
bản ngã. Đàng khác, hành thiền là tự mình sửa đổi lấy mình."
[21] Silacava.
Xem Ceylon Daily News, số đặc biệt Vesak, tháng 4-1939.
[22] Majjhima
Nikaya, Trung A hàm, bài kinh số 22.
[23] Majjhima
Nikaya, Trung A Hàm, Rahulovada sutta, số 61.
[24]
Dhammapada, Pháp Cú Kinh, câu 129.
[25] Anguttara
Nikaya, Tăng Nhứt A Hàm, phần 1, trang 286.
[26] Majjhima
Nikaya, Trung A Hàm, tập I, trang 140, số 22.
[27] Trang 67.
[28] Maha Parinibbana Sutta, Kinh Đại Niết Bàn, Trường A-hàm, Kinh 16.