TỰA
Bộ
sách Nghiên cứu về Thiền uyển tập anh đây là bản in lại của lần in thứ
nhất năm 1976, biết dưới tên Thiền uyển tập anh, nhưng thường được trích
dẫn bằng nhan đề như ta có trong lần tái bản này. Về cơ bản, nó không
có gì thay đổi lớn so với lần in trước. Điều ấy có nghĩa nó vẫn có phần
nghiên cứu về Thiền uyển tập anh, phần dịch và phần chú thích. Tuy
nhiên, do gần một phần tư thế kỷ đã trôi qua, có một số tiến bộ về mặt
nghiên cứu cũng như in ấn, nên trong lần in này có một số bổ sung mới.
Thứ
nhất, về phần Văn bản học, nhờ có điều kiện nghiên cứu kỹ hơn và tiếp
cận một số tư liệu mới, chúng tôi đã tái dựng được quá trình phát triển
truyền bản của Thiền uyển tập anh từ đời Trần, Hồ, Lê sơ, cho đến Lê
trung hưng, đời Nguyễn và ngày nay.
Thứ
hai, do việc sở hữu được cả hai bản đời Lê I và Lê II, tức bản in 1715
và bản in khoảng 1750, chúng tôi đã phân biệt được hai bản in này là hai
bản khác nhau, mà trước đây Trần Văn Giáp chỉ mô tả qua loa và không
liệt ra được những sai biệt giữa chúng trong Le Bouddhisme en Annam dès
origines jusqu’au 13è siècle[1] và khi viết Tìm hiểu kho sách Hán Nôm
II[2] thì cũng nói đại lược. Còn E. Gaspardone trong Bibliographie
Annamite[3], cũng chỉ sở hữu được bản Lê II, tức bản mang ký hiệu số
A.2767, nên căn cứ trên nó mà đưa ra những nhận xét hồ đồ về giá trị văn
bản của bản Lê I do Trần Văn Giáp phát hiện ở Hải Phòng vào năm 1927,
nhưng hình như bảy năm sau đã thất lạc nên Gaspardone đã không có cơ hội
tham khảo.
Thứ
ba, về bản đời Lê I, tức bản in 1715, đã thất lạc từ thời Gaspardone,
mà ngày nay thư viện Hán Nôm cũng không thể tìm ra được bản khác như Di
sản Hán Nôm Việt Nam III[4] đã ghi nhận. Do thế, chúng tôi cho in lại
bản Lê I này để làm tài liệu cho những nghiên cứu về sau.
Thứ
tư, về bản chép tay A.2767, trong lần xuất bản trước, chúng tôi không
đề cập tới do việc cho rằng những bản in đời Lê và đời Nguyễn hiện đã
được bảo tồn, nên bản chép tay này không có giá trị nhiều. Tuy nhiên,
sau hơn hai mươi năm vì dựa vào nó, những lần in thạch của Ban Tu thư
Viện đại học Vạn Hạnh ấn loát và phát hành rộng rãi, gây nhiều lầm lạc
cho những người nghiên cứu nghiêm túc ở trong cũng như ngoài nước. Cho
nên trong lần in này chúng tôi có mô tả sơ bản chép tay ấy và chỉ ra
những khuyết tật của nó, đồng thời cũng đưa nó vào bản hiệu đối.
Thứ
năm, về vấn đề tác giả, trước đây chúng tôi đề nghị thiền sư Kim Sơn có
thể là người chấp bút viết ra Thiền uyển tập anh, nhưng không chỉ ra
được hướng để tìm hiểu thêm về lai lịch cũng như cuộc đời của ông. Trong
lần tái bản này, do tìm hiểu các văn bia đời Mạc, chúng tôi có một số
dẫn chứng để suy được thiền sư Kim Sơn có thể đã sống tại tháp Kim Sơn
trên núi Nguyệt Áng, tức núi Chè, ở vùng Hải Dương. Thiền sư Kim Sơn
không những chỉ viết Thiền uyển tập anh, mà có khả năng đã viết Thánh
đăng ngữ lục và Cổ châu Pháp Vân Phật bản hạnh ngữ lục, nếu khi ta tiến
hành so sánh cấu trúc ngữ vựng và cú pháp của ba tác phẩm này với nhau.
Thứ
sáu, chúng tôi đánh số thứ tự liên tục các thiền sư có trong bản Thiền
uyển tập anh này nhằm tiện cho việc tra cứu các chú thích liên hệ đến
họ. Đồng thời ghi luôn niên đại (tính theo Dương lịch) sau khi đã điều
chỉnh và hiệu đính văn bản.
Thứ
bảy, lần in này chúng tôi có tăng cường thêm phần phụ lục về trích văn
từ các truyền bản đời Trần, đời Hồ và đời Lê. Trích văn bản đời Hồ vẫn
giống như trong bản in cũ, và lấy từ An nam chí nguyên cùng hiệu đối với
các bản đời Lê và đời Nguyễn. Riêng trong bản đời Trần và đời Lê sơ thì
do truyền bản của Lĩnh nam chích quái quá phức tạp, chúng tôi sử dụng
bản in mới nhất do Trần Khánh Hạo chủ trương, Viễn đông học viện của
Pháp xuất bản và do Học sinh thư cục của Đài Loan ấân hành năm 1992.
Điều đáng tiếc là bản in Lĩnh nam chích quái này có quá nhiều thiếu sót
trong phần hiệu kham. Tuy nhiên, cho đến lúc này nó vẫn là bản tương đối
phổ biến và đầy đủ nhất trong các bản in về Lĩnh nam chích quái ra đời
từ trước cho tới nay, nên chúng tôi vẫn sử dụng.
Như
vậy, bản in lần này so với bản in năm 1976 có triển khai một số dữ kiện
mới, để củng cố thêm cho những kết luận đã đề ra lần trước. Hy vọng
rằng nếu có những phát hiện thêm, chúng tôi sẽ cho bổ túc và điều chỉnh
trong những lần tái bản sau.
Vạn Hạnh
Mùa Vu Lan 2543
Lê Mạnh Thát