ÂM NHẠC TRONG NGHI LỄ PHẬT GIÁO VIỆT NAM
Cư sĩ Trí Bửu
Phó Trưởng ban PGQT tỉnhKhánh Hòa
“Âm
nhạc truyền thống Phật giáo Việt Nam là một kho tàng vô cùng phong phú,
đa dạng và có giá trị nhân văn sâu sắc”, đó là khẳng định của Giáo sư
Tiến sĩ Nguyễn Thuyết Phong - Danh nhân di sản quốc gia Hoa Kỳ, Danh
nhân âm nhạc Anh, trong buổi thuyết trình “Âm nhạc truyền thống Phật
giáo Việt Nam” nhân Hội thảo – Bồi dưỡng kiến thức và hoạt động văn hoá
Phật giáo toàn quốc năm 2010 vừa qua tại Tp. Nha Trang.
Đi tìm giá trị âm nhạc trong Nghi lễ Phật giáo:
Theo định nghĩa Nghi lễ trong bài viết “Ý nghĩa Nghi lễ Phật giáo” của Thượng Tọa Thích Viên Giác:
* Nghi: là dáng mẫu, nghi thức, nghi lễ, khuôn phép …
* Lễ: là lễ giáo, lễ bái, cúng tế, tôn thờ, cung kính.
Theo Từ điển Hán Việt của Đào Duy Anh và Thiều Chửu:
* Nghi là dáng vẻ bên ngoài như oai nghi.
* Lễ là khuôn mẫu, phép tắc, cung cách như lễ bái.
Trong
tham luận tại Hội thảo Nghi lễ Phật giáo toàn quốc lần thứ nhất năm
2004, nói về Ý nghĩa Nghi lễ Phật giáo, đơn vị Bình Định đã có tham
luận: “Nghi tại tướng, Lễ tại tâm”, bởi lẽ “Hữu oai khả úy, hữu nghi khả
kính”.
Như
vậy, nghi lễ có ý nghĩa rất rộng, bao hàm hành vi, thái độ, tín ngưỡng,
văn hoá, ngôn ngữ, phong cách của con người và xã hội. Trong nghĩa hẹp
thì nghi lễ là nghi thức hành lễ, tụng niệm mang tính tín ngưỡng thờ
phụng của một tôn giáo.
Nghi
lễ thường đi đôi với nhạc, lễ và nhạc là triết lý chủ yếu của Nho giáo
có tác dụng chuyển hóa con người và xã hội. Đức Khổng Tử coi Lễ rất quan
trọng để kiểm soát hành vi của con người, còn Nhạc để điều hòa cảm hoá
lòng người. Nhạc và Lễ của Nho giáo đã ăn sâu vào đường lối cai trị của
quốc gia và quan niệm sống của xã hội Trung Hoa thời xưa. Nó ảnh hưởng
nhất định đến nếp sống của con người và xã hội Á Đông ngày nay.
Nghi
lễ Phật giáo cũng có hai phần lễ và nhạc, tùy theo truyền thống văn
hóa, nghệ thuật của mỗi miền, mỗi vùng mà phần lễ nhạc Phật giáo sẽ ảnh
hưởng và biểu hiện theo truyền thống của vùng, miền ấy. Nghi lễ Phật
giáo mang màu sắc lễ nhạc cổ truyền của dân tộc, là một mảng của nền văn
hóa truyền thống cần phải tôn trọng bảo tồn và phát huy.
Trong
phạm vi đề tài tham luận: “Âm nhạc Nghi lễ truyền thống Phật giáo Việt
Nam”, xin được đi sâu vào lãnh vực âm nhạc trong nghi lễ.
Theo định nghĩa âm nhạc: “Âm nhạc là một thực thể được nhìn từ nhiều góc độ khác nhau, hiểu khác nhau”.
Đạo
Phật đến với Việt Nam rất sớm, từ thời Hùng Vương khoảng từ thế kỷ thứ
I, thứ II sau công nguyên. Đạo Phật đi đến đâu như nước thấm vào đất,
hòa vào dân tộc như máu và thịt, như tim với óc của một cơ thể con
người. Vai trò của Tăng, Ni đối với đạo Phật rất quan trọng. Tăng đoàn
chính là những nghệ sĩ âm nhạc truyền thống Phật giáo, là nghệ sĩ sáng
tác đồng thời cũng là nghệ sĩ biểu diễn. Thanh nhạc và khí nhạc của âm
nhạc Phật giáo Việt Nam có nhiều loại khác nhau, nào chuông, mõ, khánh,
trống, ốc, tang, bảng mộc, thủ xích, đại hồng chung…mỗi loại đều tạo
một âm thanh trầm hùng thoát tục…
Âm
nhạc trong nghi lễ Phật giáo Việt Nam có mười thể loại đó là: Tụng,
trì, niệm, tán, sám pháp, bạch, thỉnh, xướng, kệ, đọc. Tụng kinh Di Đà
khác với trì chú Đại bi, niệm Phật “Nam mô A Di Đà Phật” cũng khác với
kệ chuông: “Nguyện thử chung thinh siêu pháp giới…”. Tán lại hoàn toàn
khác với xướng. Đọc sớ cũng khác với thỉnh, tác bạch khác với tuyên pháp
ngữ v.v…, mỗi thể loại khác nhau, không thể loại nào giống thể loại
nào.
Âm
nhạc nghi lễ truyền thống Phật giáo Việt Nam có yếu tố truyền thừa,
sáng tác mà đặc biệt là yếu tố truyền khẩu vô cùng quý giá. Từ các vị
Bổn sư, Chủ sám, Chánh chúng, Duy na truyền tụng và lần lược các lớp hậu
bối làm theo, dường như những tác phẩm của âm nhạc nghi lễ truyền thống
Phật giáo Việt Nam không có tên tác giả mà là những tác phẩm mang tính
khẩu truyền.
Âm
nhạc nghi lễ Phật giáo Việt Nam lại có nhiều cung bậc, nhiều âm điệu
đậm đà bản sắc dân tộc, đa dạng, phong phú và mang tính địa phương. Tán
của miền Bắc khác với tán của miền Trung và tán miền Nam. Tán tang năm,
lại khác với tán tang sáu, và cũng khác phạm lễ, tán tẩu. "Hãy nhìn lại
một buổi lễ Đăng đàn Chẩn tế bạt độ âm linh của chư Tôn đức miền Bắc
hoàn toàn khác với miền Trung, miền Nam và ngược lại, mặc dầu Trung Pha
Du Già là một”.
Mang nặng một tấm lòng
Âm nhạc nghi lễ của Đạo Phật Việt Nam có ai biết không?
Vị trí của âm nhạc nghi lễ truyền thống Phật giáo Việt Nam trên thế giới?
Trong
buổi thuyết trình của Giáo sư Nguyễn Thuyết Phong tại Tuần Văn hóa Phật
giáo toàn quốc năm 2010, cũng tại Nha Trang tỉnh Khánh Hòa, Giáo sư kể
mẫu chuyện đầy niềm tự hào về các nhà sư Việt Nam đã nhiều lần sang Nhật
truyền dạy âm nhạc nghi lễ Phật giáo Việt Nam cho chư Tăng Phật giáo
Nhật Bản vào những thế kỷ trước và khẳng định vị trí của âm nhạc nghi lễ
Phật giáo Việt Nam rất được thế giới trân kính.
Vậy làm thế nào để âm nhạc nghi lễ Phật giáo Việt Nam được bảo tồn, và phát huy đúng mức giá trị của nó, xin được đề nghị:
1.-
Tại các trường Sơ cấp, Trung cấp, Cao Đẳng Phật học cần có chương trình
giảng dạy, đề tài nghiên cứu cho Tăng Ni sinh về Âm nhạc nghi lễ truyền
thống Phật giáo Việt Nam. Bởi vì người xưa đã khẳng định “Tiên học lễ
hậu học văn”, Học lễ trước rồi sau đó mới học kiến thức văn hóa. Bởi vì
Lễ sẽ hoàn thiện con người, thành người có tâm, có đức, để “Thiệu long
Thánh chủng, chấn nhiếp ma quân. Dụng báo tứ ân, bạt tế tam hữu”. Muốn
vậy cần có bộ phận nghiên cứu, biên soạn giáo trình làm tài liệu cho
Giáo thọ, Giảng viên giảng dạy bộ môn Nghi lễ.
2.-
Âm nhạc nghi lễ Phật giáo rất cần thiết trong đời sống cộng đồng xã
hội, đã trở thành một bộ phận văn hóa truyền thống của dân tộc, do đó
giới Phật giáo nói chung ngành Nghi lễ nói riêng cần sưu tầm, ký âm,
tích lũy, phổ biến để không những chư Tôn đức Tăng Ni trong nước được
biết âm nhạc nghi lễ Phật giáo từng miền, từng vùng, mà còn có phương
pháp bảo tồn, duy trì và phát triển.
3.-
Với tầm quan trọng và giá trị chân thực của âm nhạc Nghi lễ Phật giáo
Việt Nam như đã trình bày, mong rằng Giáo hội lập hồ sơ trình với Hội
đồng di sản quốc gia đề nghị thế giới công nhận âm nhạc nghi lễ truyền
thống Phật giáo Việt Nam là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Thay cho lời kết
Âm
nhạc nghi lễ truyền thống Phật giáo Việt Nam vô cùng đa dạng và phong
phú bởi đời sống của con người Việt Nam, ngôn ngữ Việt Nam phong phú rất
giàu và rất đẹp. Âm nhạc nghi lễ Phật giáo Việt Nam giàu bởi đời sống
của người Việt Nam muôn màu, muôn vẽ, đời sống tư tưởng tình cảm dồi
dào, phong phú. Âm nhạc nghi lễ Phật giáo Việt Nam đẹp bởi tiếng ta đẹp
đầy màu sắc, âm thanh và nhạc họa. Mỗi người con Phật từ diễn đàn Hội
thảo Nghi lễ Phật giáo toàn quốc năm 2010 hãy là một viên gạch để xây
dựng ngôi nhà Nghi lễ Phật giáo Việt Nam đậm đà bản sắc Văn hóa Phật
giáo và dân tộc./.