- Bộ não là cơ quan quan trọng và phức tạp nhất trong cơ thể con người. Tuy nhiên, não lại rất dễ bị tổn thương và từ đó sinh ra hàng loạt bệnh lý nguy hiểm.
Từ tuổi 30, chúng ta bắt đầu phải đối mặt với chứng suy giảm trí nhớ. Nhiều người không ngừng than vãn về việc liên tục bị chứng đãng trí hành hạ.
Suy giảm trí nhớ chính là dấu hiệu cho thấy bộ não của chúng ta đang “đòi hỏi sự quan tâm”. Khi trẻ, chúng ta thường tiếp thu nhanh, nhớ lâu, phản ứng với các vấn đề của cuộc sống rất bén nhạy. Nhưng sau tuổi 30, mọi thứ cứ dần trở nên “rối nùi” hơn, từ việc nhà cho đến việc cơ quan.
Một chị nội trợ kể lại: “Trước đây, mỗi khi đi chợ mình đều nhớ đầy đủ các món cần mua, còn bây giờ chẳng hiểu sao cứ nhớ trước quên sau”. Nhiều ông chồng cũng lo lắng vì thường xuyên quên nhiệm vụ đón con cái ở trường…
Ai cũng biết não bộ lưu trữ ký ức, khi cần là “mở ra”, vậy vì sao não không còn nhạy bén như trước đây nữa?
Các nhà thần kinh học đã chỉ ra rằng: não của chúng ta có chừng 100 tỷ tế bào thần kinh và chúng liên kết với nhau bởi 1000 tỷ khớp thần kinh (synape). Vì liên kết như vậy nên khi một tế bào bị kích thích thì cả “rừng thần kinh” đều xao động. Từ 25 tuổi trở đi, các tế bào thần kinh bắt đầu bị thoái hóa và mỗi ngày chúng ta mất khoảng 3000 tế bào quan trọng này. Với những người bị stress, trúc trắc trong cuộc sống… lượng tế bào thần kinh mất đi càng nhiều hơn.
Câu hỏi đặt ra là: Tại sao tế bào thần kinh lại già và mất đi khiến chúng ta suy giảm trí nhớ? Cho đến nay, tác nhân gốc tự do (free radical) đã được các nhà khoa học nghiên cứu và công nhận.
Gốc tự do làm tổn thương tế bào thần kinh, gây ra chứng suy giảm trí nhớ.
- Gốc tự do (free radical) là nguyên tử hay phân tử bị mất đi một điện tử ở lớp vỏ ngoài cùng.
Gốc tự do rất kém ổn định và có xu hướng chiếm đoạt điện tử từ các “hàng xóm” còn lành lặn. Sự việc này liên tục được sinh ra trong cơ thể con người từ các quá trình chuyển hóa trong cơ thể và từ các tác động của các yếu tố và môi trường bên ngoài như khói bụi, ánh nắng, hóa chất, thực phẩm ô nhiễm, stress…
Gốc tự do vì thế tạo ra phản ứng dây chuyền và liên tục sinh ra những gốc tự do mới. Do đó, chúng còn được các nhà khoa học ví như những “tên cướp khát máu” rấy có hại cho cơ thể.
Với một người sống đến 70 tuổi thì cơ thể sản sinh ra chừng 17 tấn gốc tự do. Não là tổ chức cần oxy nhiều nhất (chiếm 2% trọng lượng cơ thể nhưng cần tới 25% tổng lượng oxy), vì thế đây là nơi diễn ra quá trình chuyển hóa mạnh nhất, từ đó càng sinh ra nhiều gốc tự do.
Màng tế bào thần kinh có bản chất là phospholipid. Phần lipid gồm các acid béo chưa bão hòa là “miếng mồi” để các gốc tự do tấn công. Chúng làm tổn thương màng kéo theo những rối loạn về điện giải (mất kali, canxi…) khiến khả năng dẫn truyền thần kinh qua synape rối loạn theo. Các gốc tự do cũng chiếm ADN của nhân tế bào gây biến dị di truyền. Chúng còn tác động vào các ti thể làm tế bào bị bỏ “đói”.
Gốc tự do làm cho tế bào thần kinh thiếu năng lượng, gây lão hóa tế bào não dẫn đến suy giảm trí nhớ. Gốc tự do vì thế được xem là nguồn gốc của sự lão hóa và bệnh tật. Chúng được ví như “đoàn quân hủy diệt” bởi sức gây hại mạnh mẽ lên cơ thể con người, đặc biệt là làm tổn thương bộ não.
2/. Tại sao não dễ bị gốc tự do tấn công?
Gốc tự do tấn công vào tất cả các cấu trúc tế bào trong cơ thể và đặc biệt chúng “ưa thích” những tế bào chứa nhiều chất béo (lipid).
Bộ não con người với đặc điểm hơn 60% thành phần là acid béo, do đó là cơ quan bị gốc tự do tấn công dữ dội nhất.
Bộ não có hệ thống chống gốc tự do kém hơn nhiều so với các cơ quan khác.
Bộ não lại tiêu thụ đến 20-25% nhu cầu oxy và năng lượng toàn cơ thể. Nơi nào có sự chuyển hóa càng cao, gốc tự do sinh ra càng nhiều.
Vì vậy, bộ não thực sự là điểm tập kết gốc tự do và với phản ứng dây chuyền, từng phú tứng giây “đoàn quân hủy diệt” này không ngừng sản sinh cũng như gây hại đến não...
3/. Gốc tự do gây nên những bệnh gì ở não?
Gốc tự do gây nên những tổn thương mạn tính và cả những tổn thương cấp tính ở não.
Tại mạch não, gốc tự do gây tổn thương thành mạch, dẫn đến sự hình thành và phát triển các mảng xơ vữa và huyết khối. Đây là tác nhân trực tiếp làm hẹp động mạch khiến giảm lưu lượng máu đến nhu mô não, nhẹ thì có thể gây ra cơn thiếu máu não thoáng qua hoặc trầm trọng hơn là gây tai biến mạch não (còn gọi là đột quỵ não).
Những biến đổi giãn nở của mạch não cũng có thể làm xuất hiện các cơn đau ở một nửa đầu, gây chóng mặt, rối loạn thị giác kèm theo buồn nôn được gọi là chứng đau nửa đầu. Trước sự gây hại của gốc tự do, ngay ở tuổi trung niên, con người đã có thể bị suy giảm trí nhớ. Gốc tự do làm xơ hóa các bao myelin và các đầu sợi trục tế bào thần kinh, khiến liên kết giữa các tế bào này với nhau bị giảm cả về số lượng lẫn chất lượng và các chức năng não dần rối loạn.
Nhiều bằng chứng đã chỉ ra, các gốc tự do là tác nhân quan trọng trong quá trình sinh bệnh Alzheimer - nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến sa sút trí tuệ. Gốc tự do thúc đẩy sự tạo thành búi tơ thần kinh và các mảng lão hóa (amyloid), làm não teo dần, ảnh hưởng đến gần như toàn bộ cấu trúc và chức năng của não.
Ở bệnh Parkinson, các gốc tự do góp phần vào quá trình thoái hóa các tế bào não ở vùng chất đen, làm giảm sản xuất các chất dẫn truyền thần kinh, ảnh hưởng đến sự điều hòa vận động của cơ thể...
|
Gốc tự do làm tổn thương tế bào thần kinh khiến não teo nhỏ và thoái hóa trầm trọng. |
4/. Làm gì để chống gốc tự do? - Dâu xanh Bluberry
Chúng ta có thể ngăn ngừa và làm chậm quá trình thoái hóa thần kinh và tổn thương mạch não bằng cách giảm thiểu các yếu tố tăng sinh gốc tự do (căng thẳng tâm lý/ stress, thiếu dinh dưỡng, ô nhiễm môi trường, chấn thương, nhiễm khuẩn, nhiễm phóng xạ...), đồng thời sử dụng các chất chống gốc tự do từ thiên nhiên để hỗ trợ kịp thời cho cơ thể.
Nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới đã khẳng định các thảo dược, trái cây và rau quả là nguồn cung cấp dồi dào các chất chống gốc tự do cho cơ thể và bộ não chúng ta.
Gần đây, các nhà khoa học đã tìm ra nhóm chất chống gốc tự do tự nhiên OTIV với hàm lượng cao trong Blueberry sinh trưởng ở Bắc Mỹ có khả năng tiêu diệt gốc tự do mạnh mẽ, làm tăng cường các kết nối thần kinh, kích thích sự tái tạo và dẫn truyền các tế bào thần kinh, nhờ đó có tác dụng bảo vệ tế bào thần kinh và mạch máu não, cải thiện trí nhớ và làm chậm quá trình lão hóa, làm phục hồi sự suy giảm chức năng nhận thức và vận động.
Dâu xanh Blueberry chứa các hoạt chất sinh học OTIV giúp chống gốc tự do, bảo vệ tế bào thần kinh não.
Blueberry đặc biệt có anthocyanin là chất chống gốc tự do cực mạnh. Khi dung nạp Blueberry vào cơ thể, anthocyanin vào máu, chạy lên não, vượt qua hàng rào mạch máu não và đến những vùng tế bào thần kinh, chống lại các gốc tự do, tác động trực tiếp đến synape làm tăng quá trình dẫn truyền. Nhờ vậy, Blueberry giúp cải thiện nhận thức, vận động và tăng trí nhớ. Nghiên cứu lâm sàng tại Mỹ cho thấy: Khả năng nhớ và học tập cải thiện rõ sau 12 tuần bổ sung Blueberry.
GS-TS Lê Đức Hinh
Chủ Tịch Hội Thần Kinh Học Việt Nam
***