Theo các sử liệu, chùa Phật Tích được xây dựng hoàn thiện vào năm 1057. Chùa giữ vai trò
quan trọng trong lịch sử Phật giáo Việt Nam vì là nơi
đầu tiên Phật giáo Ấn Độ truyền vào nước ta. Đây cũng là nơi gắn
với huyền tích “Từ Thức gặp tiên” và tích
Phật A Di Đà xuất
hiện.
Năm 1066, vua Lý Thánh Tông
(1054 - 1072) cho xây dựng tòa bảo tháp kì vĩ,
cao khoảng 40m bên sườn núi. Tương truyền, khi
tòa tháp đổ, bên trong lộ ra một pho
tượng Phật
A di đà tạc bằng đá xanh nguyên
khối. Trước sự kiện này, xóm Hỏa
Kê cạnh chùa đã đổi
tên thành thôn Phật Tích.
Chùa đã được trùng tu tôn
tạo nhiều lần qua nhiều thời kỳ lịch sử. Năm 1947, chùa
đã bị thực dân Pháp thiêu rụi.
Từ
1954 đến nay, chùa
được khôi phục dần.
Hiện tại, khu vực núi
Lạn Kha - chùa Phật Tích đang hoàn tất quá trình tôn
tạo theo
một quy hoạch tổng thể với qui mô lớn để
trở thành một đại danh lam của đất nước. Tâm điểm của thắng tích này sẽ
là một Đại Phật tượng cao 27m, phục dựng theo nguyên
mẫu Bảo tượng A Di Đà của chùa. Toàn bộ
vùng thắng tích sẽ được
một rừng thông tâm linh
bao phủ…
Chùa Phật Tích nổi tiếng trong lịch sử với
kiến trúc đẹp và cảnh sắc thanh tịnh.
Chùa đã bị phá hủy phần lớn vào năm 1947.
Nhiều hạng mục công trình mới được khôi phục lại
trong thời gian gần đây.
Tuy vậy, nhiều dấu tích của ngôi chùa cổ vẫn được lưu giữ,
như những bức
tường làm bằng đá xếp chồng lên nhau.
Ngay dưới chân
tượng là tầng hầm, nơi trưng bày nền
móng đại bảo tháp
nổi tiếng của thời
Lý mới được khai quật. Dựa vào diện tích
gần 100m2 của
nền móng, các chuyên gia ước tính ngọn tháp cao khoảng 42m..
Sau tòa Tam bảo là
vườn tháp với 32 ngôi bảo tháp
là nơi cất giữ xá
lị của các bậc chư Tổ, chư Tăng đã viên tịch tại chùa. Phần lớn các tòa tháp
được dựng vào thế kỷ 17.
Tòa bảo tháp cao vút.