Tôi rất vinh dự được có mặt tại lễ phát bằng tốt nghiệp của các bạn
ngày hôm nay tại một trường đại học danh giá bậc nhất thế giới. Tôi chưa
bao giờ có bằng tốt nghiệp đại học. Nói một cách trung thực thì ngày hôm
nay tôi tiếp cận nhất với buổi lễ ra tốt nghiệp đại học. Ngày hôm nay,
tôi muốn kể cho các bạn nghe ba câu truyện đã từng xẩy ra trong cuộc đời
tôi. Chỉ như vậy thôi, không có gì to lớn, chỉ đơn giản là ba câu truyện.
Câu chuyện thứ nhất là về việc kết nối những dấu chấm (Connecting the
dots – nối những dấu chấm từ hàng vạn cái chấm hỗn độn - để thấy con
đường mình sẽ phải đi)
Tôi đã bỏ học chỉ sau sáu tháng theo học trường cao đẳng Reed, tôi lưu
lại đó tạm thời trong vòng 18 tháng nữa trước khi tôi chính thức rời
trường Reed.
Tại sao tôi lại bỏ học?
Tôi đã bắt đầu điều đó khi tôi mới được sinh ra. Mẹ ruột của tôi là một
nữ sinh viên trẻ, độc thân và bà đã quyết định cho tôi đi làm con nuôi.
Bà thực sự muốn tôi được làm con nuôi của những người đã tốt nghiệp đại
học. Vì thế, tất cả mọi chuyện đã được sắp đặt để tôi trở thành con nuôi
của một cặp vợ chồng luật sư. Tuy nhiên, tất cả chuyện đó đã bị thay đổi
ở phút cuối cùng khi tôi vừa cất tiếng khóc chào đời, họ đã đổi ý và
muốn nhận một đứa bé gái làm con nuôi chứ không phải tôi.
Chính vì thế, bố mẹ nuôi của tôi hiện giờ đã nhận được một cú điện thoại
vào lúc nửa đêm hỏi có muốn nhận tôi, một đứa bé trai được sinh ra không
mong đợi, làm con nuôi hay không. Bố mẹ tôi đã trả lời rằng tất nhiên
rồi. Tuy nhiên, sau đó, mẹ ruột của tôi biết được mẹ nuôi tương lai của
tôi chưa tốt nghiệp đại học và bố nuôi của tôi chưa tốt nghiệp trung học,
bà đã từ chối ký vào giấy tờ giao nhận con nuôi. Một vài tháng sau bà
mới đồng ý khi bố mẹ nuôi của tôi hứa sẽ cho tôi đi học đại học.
17 năm sau, tôi cũng vào đại học, nhưng tôi đã rất ngây thơ khi chọn một
trường đại học danh giá ngang hàng với Stanford. Tất cả tiền tiết kiệm
của bố mẹ tôi đã phải dành để đóng học phí cho tôi. Sau sáu tháng, tôi
chẳng thấy được ích lợi gì của việc học đại học. Tôi chẳng có một câu
trả lời nào về việc tôi sẽ làm gì với cuộc đời của mình và cũng chẳng
tin rằng trường đại học có thể giúp tôi trả lời câu hỏi đó. Tôi đã tiêu
tất cả tiền tiết kiệm của bố mẹ tôi dành dụm phòng khi về hưu vào trường
đại học. Vì vậy tôi đã quyết định bỏ học và tin tưởng rằng rồi mọi
chuyện cũng sẽ tốt đẹp thôi. Tại thời điểm đó, mọi việc dường như có vẻ
rất khó khăn nhưng khi nhìn lại, tôi lại thấy rằng đó là một quyết định
đúng đắn nhất của tôi. Giây phút mà tôi bỏ học, tôi đã từ bỏ những môn
học mà tôi không hề thích, thay vào đó, tôi bắt đầu tìm hiểu những môn
học khác có vẻ như thú vị hơn rất nhiều.
Mọi chuyện không diễn ra nhẹ nhàng một chút nào. Tôi không có phòng trọ
vì thế, tôi phải ngủ nhờ dưới sàn nhà trong phòng trọ của các bạn tôi.
Tôi kiếm tiền mua đồ ăn bằng 5$, tiền công trả lại các chai Coca-cola và
mối tuần tôi đi bộ 7 dặm qua phía bên kia thành phố để có được một bữa
ăn ngon ở trại Hare Krishna. Tôi rất thích những món ăn ở đó. Sau này,
tôi mới biết được rằng những gì mà tôi đã phải trải qua khi cố gắng theo
đuổi niềm đam mê của mình là vô giá. Tôi sẽ lấy một ví dụ cho các bạn:
Có lẽ ở thời điểm đó, trường Reed là trường duy nhất của cả nước giới
thiệu nghệ thuật viết chữ đẹp. Ở tất các các khu học xá, tất cả các
poster, tiêu đề của tất cả các tranh vẽ đều được viết tay rất đẹp. Vì
tôi đã thôi học và không phải tham gia vào những khóa học bắt buộc thông
thường nên tôi đã quyết định tham gia khóa học nghệ thuật viết chữ đẹp.
Tôi học cách viết các chữ có nét ở chân, những biến đổi về khoảng cách
giữa các nét chữ, học cách trình bầy một bản in lớn sao cho đẹp. Tôi
nhận thấy rằng đây là một môn học mang tính nghệ thuật, lịch sử và đẹp
một cách tinh vi mà khoa học không thể làm được.
Những thứ đó dường như chẳng có ý nghĩa thực tế gì cho cuộc sống của tôi.
Tuy nhiên, 10 năm sau này, khi chúng tôi đang thiết kế thế hệ đầu tiền
của máy tính Machintosh, tất cả những điều đó dường như lại trở lại với
tôi và chúng tôi đã thiết kế để cài đặt tất cả những mẫu chữ đó vào máy
tính, Machintosh là máy tính đầu tiên có những mẫu chữ nghệ thuật rất
đẹp. Nếu như tôi không tham gia vào khóa học đó ở trường thì Mac sẽ
chẳng bao giờ có nhiều phông chữ như vậy. Kể từ khi Windows copy những
mẫu chữ đó của Mac thì không có một máy tính cá nhân nào không có những
phông chữ đó. Nếu tôi không bỏ học và không tham gia vào khóa học viết
chữ đẹp thì tất cả các máy tính cá nhân bây giờ có thể chẳng có được
chúng. Tất nhiên là khi tôi đang ở trường đại học thì tôi không thể kết
nối những điểm mốc đó khi nó còn đang ở tương lai phía trước. Nhưng 10
năm sau thì những điều đó rất, rất rõ ràng.
Một lần nữa tôi muốn nói với các bạn rằng, chúng ta không thể biết những
điểm mốc có nối kết với nhau trong tương lai không, các bạn chỉ có thể
biết những điều đó khi nhìn lại mà thôi. Vì thế, các bạn hãy tin tưởng
rằng, theo một cách nào nó, những điểm mốc sẽ nối kết với nhau trong
tương lai của bạn. Các bạn cũng cần phải tin vào một số thứ khác như: sự
quyết tâm, vận mệnh, cuộc sống, nhân quả hoặc bất cứ cái gì. Phương pháp
đó chưa bao giờ làm tôi thất vọng và nó đã tạo ra những thay đổi trong
cuộc sống của tôi.
Câu chuyện thứ hai của tôi là về tình yêu và sự mất mát.
Tôi đã rất may mắn khi tôi đã muốn bắt đầu làm việc từ rất sớm. Woz và
tôi đã bắt đầu những trang đầu tiên cho lịch sử của Apple trong gara của
bố mẹ tôi khi tôi mới 20 tuổi. Chúng tôi đã làm việc rất chăm chỉ để sau
10 năm, từ chỗ chỉ có 2 người, trong cái gara bé nhỏ, Apple đã phát
triển thành một công ty trị giá 2 tỷ đô la Mỹ với hơn 4000 nhân viên.
Một năm trước đây, chúng tôi vừa mới bỏ đi sáng tạo đầu tiên của mình,
máy tính Macintosh và tôi vừa mới bước sang tuổi 30. Sau đó, tôi bị sa
thải. Làm sao mà bạn lại có thể bị sa thải bởi một công ty mà bạn đã
sáng lập ra nó ? Oh, khi mà Apple đã phát triển lớn hơn, tôi đã thuê một
người mà tôi đánh giá là có khả năng cùng tôi lãnh đạo công ty.
Khoảng một năm gì đó, tình hình có vẻ rất khả quan. Nhưng sau đó, quan
điểm của chúng tôi về tương lai bắt đầu khác nhau, thậm chí chúng tôi
còn trở nên bất hòa. Khi có mối bất hòa đó xẩy ra giữa chúng tôi, hội
đồng quản trị đã đứng về phía anh ta, và tôi, ở tuổi 30, đã bị sa thải
một cách rất rõ ràng. Những điều mà tôi theo đuổi trong suốt cuộc đời đã
biến mất, chúng đã bị phá hủy.
Trong một vài tháng, tôi đã thực sự chẳng biết phải làm cái gì. Tôi cảm
giác rằng mình đã làm cho những thế hệ đi trước tôi thất vọng và rằng
tôi đã đánh rơi lá cờ khi nó đã được chuyền đến tay tôi. Tôi đã gặp
David Packard và Bob Noyce, cố gắng xin lỗi cho việc cư xử không hay của
mình. Tôi đã thua một cách rõ ràng và thậm chí, tôi đã có ý định bỏ cuộc.
Nhưng có một cái gì đó bắt đầu chậm chậm sáng lên trong tôi. Tôi vẫn rất
yêu quý những gì tôi đã tạo ra. Sự việc xẩy ra ở Apple có thay đổi tình
yêu đó một chút nhưng trong tôi, tình yêu ấy vẫn còn. Chính vì thế, tôi
đã quyết định bắt đầu lại.
Ngay lúc đó tôi không nhận thấy, nhưng sau này, tôi mới biết rằng việc
tôi bị Apple sa thải hóa ra lại là một việc tốt đẹp nhất trong cuộc đời
tôi. Gánh nặng của sự thành công đã được thay thế bằng ánh sáng của sự
bắt đầu mới tuy không có điều gì chắc chắn. Tôi đã để cho mình tự do
bước vào một quãng đời đầy những sáng tạo của cuộc đời mình.
Trong khoảng 5 năm sau đó, tôi đã bắt đầu xây dựng công ty NeXT và một
công ty khác tên là Pixar. Tôi gặp và đã yêu một người phụ nữ tuyệt vời,
chính là vợ tôi sau này. Pixar đã sáng tạo ra phim truyện hoạt hình máy
tính đầu tiên trên thế giới, câu chuyện đồ chơi. Hiện tại, nó đã trở
thành xưởng phim hoạt hình thành công nhất trên thế giới. Một sự kiện
thay đổi đáng ghi nhớ đã xẩy ra khi Apple mua NeXT, tôi trở lại Apple,
những kỹ thuật mà NeXT đã phát triển trở thành nguồn sinh khí cho thời
kỳ phục hồi của Apple.
Tôi và Laurene cũng có một gia đình hạnh phúc.
Tôi hoàn toàn tin tưởng rằng tất cả những điều đó sẽ chẳng bao giờ xẩy
ra nếu tôi không bị Apple sa thải. Ðó là một viên thuốc đắng nhưng tôi
chắc bệnh nhân sẽ rất cần đến nó.
Ðôi khi cuộc sống dường như muốn cố tình đánh ngã bạn. Nhưng hãy đừng
mất lòng tin. Tôi biết chắc chắn rằng, điều duy nhất đã giúp tôi tiếp
tục bước đi chính là tình yêu của tôi dành cho những gì tôi đã làm. Các
bạn phải tìm ra được cái các bạn yêu quý. Ðiều đó luôn đúng cho công
việc và cho cả những người thân yêu của bạn. Công việc sẽ chiếm phấn lớn
cuộc đời bạn và cách duy nhất để thành công một cách thực sự là hãy làm
những việc mà bạn tin rằng đó là những việc tuyệt vời. Và cách để tạo ra
những công việc tuyệt vời là bạn hãy yêu việc mình làm. Nếu như các bạn
chưa tìm thấy nó, hãy tiếp tục tìm kiếm. Ðừng bỏ cuộc bởi vì bằng trái
tim bạn, bạn sẽ biết khi bạn tìm thấy nó. Và cũng sẽ giống như bất kỳ
một mối quan hệ nào, nó sẽ trở nên tốt dần lên khi năm tháng qua đi. Vì
vậy hãy cố gắng tìm kiếm cho đến khi nào bạn tìm ra được tình yêu của
mình, đừng từ bỏ.
Câu chuyện thứ ba của tôi là về cái chết.
Khi tôi 17 tuổi, tôi đã đọc được một câu châm ngôn như sau: Nếu bạn sống
mỗi ngày đều như ngày cuối cùng của cuộc đời mình, một ngày nào đó bạn
sẽ hoàn toàn tin tưởng rằng bạn đã đúng. Câu châm ngôn đó đã để lại ấn
tượng rất sâu trong tôi và kể từ đó, trong suốt 33 năm qua, tôi luôn
nhìn vào gương mỗi buổi sáng và tự hỏi mình: nếu ngày hôm nay là ngày
cuối cùng của cuộc đời tôi, tôi sẽ muốn làm gì và tôi chuẩn bị làm gì
hôm nay? Và nếu trong nhiều ngày, câu trả lời vẫn là “không” thì tôi
biết, tôi cần phải thay đổi điều gì đó.
Suy nghĩ rằng mình sắp chết chính là điều quan trọng đã động viên tôi
tạo ra cơ hội lớn cho cuộc đời mình. Bởi vì tất cả mọi điều từ sự kỳ
vọng của mọi người vào bạn, tất cả mọi niềm tự hào cho đến nỗi sợ phải
đổi mặt với sự xấu hổ hay thất bại, tất cả sẽ biến mất khi bạn phải đổi
mặt với cái chết. Khi đó, chỉ còn lại điều gì thực sự quan trọng.Ý nghĩ
rằng chúng ta đang đối mặt với cái chết, khi chúng ta sắp chẳng còn gì
nữa, là cách tốt nhất mà tôi biết để tránh khỏi việc chúng ta cảm thấy
sợ hãi khi sắp đánh mất đi thứ gì đó.
Chẳng có lý do gì để bạn không lắng nghe sự mách bảo của trái tim mình.
Khoảng một năm trước đây tôi đã bị chẩn đoán là bị ung thư. Tôi đã chụp
cắt lớp lúc 7:30 sáng và trên phim hiện rõ ràng một khối u trong tuyến
tụy. Thậm chí tôi chẳng biết tuyến tụy là cái gì. Các bác sỹ nói với tôi
rằng đây là một dạng của ung thư và bệnh này không chữa được, rằng tôi
nên chuẩn bị tinh thần mình sẽ chỉ sống được từ 3 đến 6 tháng nữa thôi.
Bác sỹ của tôi khuyên tôi về nhà và sắp xếp lại các công việc của mình,
đó là cách họ nói khi khuyên bệnh nhân chuẩn bị cho cái chết. Ðiều đó có
nghĩa là hãy về và sử dụng mấy tháng còn lại để nói với các con bạn
những gì mà bạn dự định sẽ nói với chúng trong khoảng mười năm tới. Ðiều
đó cũng có nghĩa là hãy cố gắng kín đáo để gia đình bạn có thể chấp nhận
điều này một cách dễ dàng hơn. Ðiều đó có nghĩa là bạn hãy nói lời vình
biệt.
Tất cả mọi ngày tôi đều sống với sự chẩn đoán đó. Sau đó, vào một buổi
tối, tôi tiến hành kiểm tra sinh thiết, họ đút một cái ống qua cổ họng
tôi, luồn sâu xuống dạ dày, sâu xuống ruột, ấn một cái kim vào tuyến tụy
của tôi để lấy mẫu một số tế bào của khối u. Khi đó, tôi rất bình thản,
nhưng vợ tôi, người có mặt lúc đó đã kể với tôi rằng khi các bác sỹ phân
tích những tế bào đó dưới kính hiển vi, họ đã reo lên khi phát hiện ra
rằng đây là một trường hợp ung thư tuyến tụy hiếm hoi có thể chữa được
bằng cách phẫu thuật. Tôi đã được phẫu thuật và bây giờ tôi đã khỏe lại.
Ðó là cảm giác mà tôi đã có khi phải đối mặt với cái chết và tôi cũng hy
vọng tôi sẽ còn cái cảm giác đó một vài thập kỹ nữa. Khi đã từng trải
qua điều đó, tôi có thể nói với các bạn một cách chắn chắn hơn là chỉ
đơn thuần nhắc đến cái chết như là một điều hữu ích nhưng chỉ hoàn toàn
là một nội dung mang tính trí tuệ mà thôi.
Không ai muốn chết. Thâm chí những người muốn được lên thiên đàng cũng
không muốn chết chỉ vì muốn được lên đó. Và cái chết là cái đích mà tất
cả chúng ta đều phải đến, không ai trong chúng ta thoát khỏi nó. Và đó
là cách mà nó phải diễn ra bởi lẽ cái chết chính là sáng tạo tuyệt vời
nhất của cuộc sống. Ðó chính là tác nhân thay đổi cuộc sống. Nó loại đi
những người già để mở đường cho những người trẻ. Ngay lúc này, các bạn
đang là những người trẻ tuổi, nhưng sẽ không lâu nữa, khi các bạn tốt
nghiệp, rồi trở nên già đi, và sẽ bị loại bỏ.
Tôi xin lỗi vì có vẻ như tôi hơi xúc động nhưng điều đó là sự thật.
Thời gian của các bạn là có hạn, vì thế đứng lãng phí để sống cho một
cuộc đời ai đó. Ðừng nhốt mình trong những tín điều nào đó, sống như vậy
là sống bằng suy nghĩ của những người khác.Ðừng để quan điểm của những
người khác làm mờ nhạt đi quan điểm của chính bản thân bạn.
Ðiều quan trọng nhất là bạn hãy dũng cảm đi theo sự mách bảo của trái
tim và trực giác của mình. Bằng cách nào đó, chúng biết rõ bạn thực sự
muốn trở thành cái gì. Những điều khác chỉ là thứ yếu.
Khi tôi còn trẻ, có một cuốn sách kỳ lạ được xuất bản với cái tên Cẩm
nang toàn thế giới, cuốn sách này giống như kinh thánh của thế hệ chúng
tôi. Người sáng tạo ra cuốn sách này là Steward Brand, một nghiên cứu
sinh ở Menlo Park , cách đây không xa. Anh ta đã tạo ra nó bằng cảm giác
đầy tính thi sỹ của mình. Thời điểm đó là vào cuối thập kỷ 60, trước khi
có máy tính cá nhân và máy tính xách tay. Tất cả cuốn sách được đánh
bằng máy chữ, cắt bằng kéo và bằng máy ảnh. Nó giống như trang Google
trên giấy vậy, 35 năm trước khi có trang Google. Nó thực sự mang tính
duy tâm, được tạo ra từ những công cụ tinh xảo và những ý tưởng vĩ đại.
Steward và các đồng sự của ông đã xuất bản một số tập của Cẩm nang toàn
thế giới và sau đó, họ xuất bản tập cuối cùng. Thời gian đó vào khoảng
giữa những năm 70 và tôi chỉ bằng tuổi các bạn bây giờ. Ở trang bìa sau
của cuốn sách có in ảnh một con đường vùng nông thôn trong ánh bình
minh, điều mà bạn có thể tìm thấy sự an bình nếu bạn là người ưa mạo
hiểm. Bên dưới tấm ảnh có dòng chữ: “Hãy luôn khao khát. Hãy cứ dại khờ“
Ðó là lời tạm biệt của họ khi kết thúc cuốn sách. “Hãy luôn khao khát.
Hãy cứ dại khờ” Và tôi luôn cầu chúc điều đó cho chính mình. Ngày hôm
nay, các bạn đã tốt nghiệp và chuẩn bị bước vào con đường mới, tôi cầu
chúc điều đó cho các bạn.