1) Một cơ hội chậm khai thác
Phật giáo Việt Nam đã chú ý đến việc đưa lễ Phật đản đến với đông đảo công chúng ở những địa điểm công cộng bằng hình thức xe hoa Phật đản, từ gần 50 năm trước.
Do phần lớn những đô thị ở Việt Nam đều có sông hồ lớn, nên khả năng khai thác các địa điểm công cộng mặt nước đã được chú ý. Trong dịp Vesak 2008, Phật giáo Lâm Đồng đã trang trí đèn hoa trên Hồ Xuân Hương, Phật giáo Huế có hộp đèn hoa sen trên sông Hương.
Tuy nhiên, việc khai thác các địa điểm công cộng mặt nước tổ chức Phật đản chỉ mới dừng lại ở đó. Rất tiếc là những năm qua ở nhiều tỉnh thành có địa điểm công cộng mặt nước, trong đó có TPHCM, Phật giáo địa phương chưa khai thác lợi thế địa điểm công cộng mặt nước vào việc tổ chức Phật đản, đưa lễ Phật đản đến với đông đảo người dân, tô điểm màu sắc Phật đản lên phố phường.
Năm nay, thông bạch hướng dẫn Phật đản của Giáo hội đã có nêu cụ thể phương thức thuyền hoa. Đó là điều đáng mừng. Tuy nhiên, bên cạnh đó, rất tiếc, tin tức Phật giáo các tỉnh thành chú ý khai thác hình thức mới này mừng lễ Phật đản chưa nhiều.
Như vậy, việc khai thác hình thức thuyền hoa có 2 điều đáng tiếc: đã chậm chú ý khai thác một hình thức tổ chức Phật đản rất hiệu quả, nhưng khi có chỉ đạo từ trên thì lại không hưởng ứng triển khai đều khắp, mạnh mẽ.
Ở nhiều nơi, cơ hội mới cho việc tổ chức lễ Phật đản quần chúng đã bị bỏ qua một cách đáng tiếc, không khôn ngoan và thiếu trách nhiệm.
2) Tại sao nên chú ý đến hình thức thuyền hoa Phật đản?
Thuyền hoa Phật đản được hiểu là vật nổi trên mặt nước có trang trí, trong đó có trang trí bằng ánh sáng, di chuyển hoặc neo đậu, thể hiện nội dung mừng Phật đản.
Thuyền hoa, không gì khác hơn là một hình thức xe hoa nổi trên mặt nước.
Rất nhiều thành phố thị trấn ở Việt Nam có sông hồ, nên xe hoa Phật đản đắc dụng bao nhiêu, thì thuyền hoa đắc dụng bấy nhiêu.
Nhưng so với xe hoa, thuyền hoa Phật đản có nhiều ưu điểm hơn.
Đường phố đông đúc, chật chội, nên xe hoa Phật đản chỉ có thể trình diễn trong một thời gian hạn hẹp. Hiệu quả như vậy sẽ giới hạn. Do thời lượng hoạt động thấp, tính ra phí tổn chia cho số giờ hoạt động, chia cho số người nhìn thấy sẽ cao. Như vậy là không kinh tế.
Trong khi đó, diện tích địa điểm công cộng mặt nước lại rất thoải mái, rộng rãi, việc trình diễn thuyền hoa Phật đản là 24 giờ/ngày và suốt 7 ngày trong tuần lễ Phật đản.
Thuyền hoa Phật đản khi neo đậu hay di chuyển trên sông hồ trung tâm thành phố, thị xã thị trấn, sẽ có tác dụng trình diễn, thể hiện không kém gì xe hoa. Nhưng do thời gian thực hiện hoạt động trình diễn, thể hiện nhiều hơn xe hoa Phật đản, nên hiệu quả cao hơn số người mục kích đông hơn, do đó, kinh tế hơn, tiết kiệm hơn.
Yếu tố kinh tế là đáng chú ý khi một số dạng thuyền hoa có thể dùng nhiều năm, như 7 đèn hoa sen trên sông Hương, tránh được tình trạng xe hoa Phật đản hàng chục triệu đồng mỗi chiếc chỉ dùng 2 ngày rồi tháo dỡ, vứt bỏ.
Cũng do đường phố chật chội, đông đúc, xe hoa Phật đản chỉ có thể chạy nhanh qua, tốc độ có chậm lắm thì cũng 20km/giờ, do vậy, hiệu quả truyền thông, quảng bá, cổ động chỉ là thoáng qua đối với một địa điểm. Xe hoa Phật đản chỉ là vật trang trí, không thể trở thành một điểm truyền thông lưu động.
Trong khi đó, thuyền hoa có thể neo đậu tại địa điểm mặt nước công cộng trung tâm thành phố, thị xã, thị trấn, vì vậy có thể đóng vai trò một điểm truyền thông đại chúng công cộng di động. Cụ thể, thuyền hoa Phật đản có thể đóng vai trò một lễ đài nổi, một vườn Lâm tỳ ni nổi, một sân khấu nổi, một điểm phát hành kinh sách văn hóa phẩm Phật giáo nổi… Rất nhiều khả năng và có thể thực hiện khả năng đó ở nhiều nơi, di động, luân chuyển. Đậu cập sát bờ, thuyền hoa Phật đản trở thành một điểm giao lưu truyền thông nhiều chức năng với những thuận lợi mà xe hoa Phật đản không có được. Vào những lúc cần thiết, thuyền hoa Phật đản có thể trình diễn chuyển động như xe hoa, lại có thể nhanh chậm tùy ý muốn, không gây trở ngại giao thông chung.
Qua nội dung phân tích trên, thì ưu điểm của thuyền hoa rất rõ ràng. Tùy theo địa phương, có sông hay hồ mà Phật giáo thiết kế chủng loại, số lượng thích hợp.
Chẳng hạn, ở TPHCM, có thể tổ chức một đoàn thuyền hoa nhiều chiếc lưu thông trên các đoạn sông rạch thành phố trong tuần lễ Phật đản. Trong khi ở Hà Nội, có thể neo trên hồ Hoàn Kiếm, Hồ Tây…, mỗi hồ một thuyền hoa, trang trí đẹp, bắt mắt, là đủ tạo không khí trong tuần lễ Phật đản. Huế trên sông Hương, Đà Lạt trên hồ Xuân Hương, Đà Nẵng trên sông Hàn, Mỹ Tho trên sông Tiền…, mỗi địa phương vài chiếc thuyền hoa Phật đản là có thể tạo được hiệu ứng lễ hội Phật đản rất tốt.
Nếu thiếu kinh phí, thì có thể giảm số lượng xe hoa, dành vào việc đầu tư thuyền hoa Phật đản, sao cho những tỉnh thành, thị xã, thị trấn có sông hồ ở khu vực trung tâm đều có thuyền hoa Phật đản, hoạt động liên tục 24/7 suốt tuần lễ Phật đản.
Trang trí một thuyền hoa Phật đản cũng nhanh chóng như trang trí xe hoa Phật đản, vì thế vẫn còn thời gian.
Nên đi thẳng vào việc triển khai rộng rãi thuyền hoa Phật đản, không cần qua một năm thử nghiệm, vì nhiều địa phương đã tổ chức các dạng thuyền hoa Phật đản dưới hình thức hộp đèn nổi trên mặt nước thành công (Huế, Đà Lạt…). Vì vậy, xem như đã tổ chức thử nghiệm ở một số nơi và đã có kết quả. Không nên mất thời gian thử nghiệm nữa.
Giáo hội Trung ương đã có chỉ thị hình thức thuyền hoa Phật đản trong thông bạch hướng dẫn Phật đản. Đó là cơ hội mới, cơ hội lớn cho Phật giáo Việt Nam. Phật giáo Việt Nam hãy nắm lấy cơ hội triển khai nhanh chóng, đều khắp, quy mô, trên diện rộng hình thức thuyền hoa Phật đản, kịp thời nắm lấy một hình thức mới cúng dường Phật đản, đưa Phật đản đến với đông đảo quần chúng, trang trí màu sắc Phật đản lên khắp phố phường trung tâm, biến Phật đản thành ngày hội chung của cả dân tộc.
Không ngần ngại nếu phải bớt xe hoa để có được thuyền hoa Phật đản. Cố gắng sao cho Phật đản PL 2557 là mùa Phật đản tưng bừng triển khai rộng khắp hình thức mừng Phật đản mới, sao cho tuần lễ Phật đản được đánh dấu xuyên suốt bằng thuyền hoa Phật đản trên những địa điểm công cộng mắt nước khu trung tâm thành phố, thị trấn.
Nếu chưa có thể đưa vào hoạt động ngay thuyền hoa có người có lễ đài nổi, sân khấu nổi thì đưa vào hoạt động ngay dạng hộp đèn nổi, như 7 đèn hoa sen trên sông Hương, vẫn là một dạng thuyền hoa, nhưng neo đậu, không người điều khiển.
3) Một số đề xuất về thuyền hoa Phật đản
- Năm nay, là năm kỷ niệm 50 năm Pháp nạn 1963, Bồ tát Thích Quảng Đức tự thiêu. Vì vậy, xe hoa Phật đản, thuyền hoa Phật đản nên chú ý điểm nhấn này, qua các hình thức thể hiện, nội dung trang trí thích hợp.
- Thuyền hoa Phật đản có ưu điểm không gian, thời gian vượt trội so với xe hoa như đã nói ở trên, nên cần khai thác triệt để những ưu điểm đó, làm cho thuyền hoa Phật đản hoạt động tích cực trong suốt tuần lễ Phật đản, với nhiều hình thức phong phú: văn nghệ, nghi lễ, trưng bày, giao lưu, phát hành kinh sách văn hóa phẩm, tự khí Phật giáo… Cần có một kịch bản chi tiết hoạt động theo địa điểm, loại hình, thời gian (neo đậu ở đâu, lúc nào, làm gì, với ai, mục tiêu, phục vụ những ai, phương tiện cần thiết…)
- Các khả năng của thuyền hoa Phật đản cần được hết sức chú ý, đặc biệt là các chức năng truyền thông, văn hóa, thay vì chỉ là vật trang trí ngày lễ. Nếu có một đoàn thuyền hoa, thì thiết kế mỗi chiếc với mỗi chức năng khác nhau, khai thác tối đa khả năng giao lưu với những điểm trên bờ, như công viên, lễ đường rộng, bến bãi.
- Sân khấu nổi nên được xem là một chức năng nổi trội của thuyền hoa Phật đản. Với thuyền hoa Phật đản làm sân khấu nổi, như ở TPHCM chẳng hạn trong suốt Tuần lễ Phật đản làm sân khấu nổi, có thể tổ chức 21 buổi biểu diễn văn nghệ Phật giáo/tuần mỗi buổi thời lượng 1 giờ, 3 buổi/đêm, ở 21 điểm khác nhau tại khắp các quận nội thành 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, Phú Nhuận, Tân Bình, Bình Thạnh…
- Chuẩn bị kinh sách mỏng, dĩa thuyết pháp audio, video, ấn tống, tặng biếu cho đối tượng người chưa phải Phật tử nhưng muốn tìm hiểu Phật giáo, quan tâm đến Phật giáo tại các điểm ghé bến giao lưu của thuyền hoa Phật đản. Trong hoạt động này cần tham khảo mô hình thuyền văn hóa đã thành công ở miền Tây Nam Bộ.
- Thay vì nhiều chiếc thuyền hoa Phật đản nhỏ thì nghiên cứu phương án chỉ một thuyền hoa Phật đản nhưng lớn, có thể là một xà lan, để thu hút sự tập trung cao của công chúng vào một đối tượng, không phân tán.
- Không trang bị mỗi thuyền hoa Phật đản mỗi thuyền một hệ thống âm thanh riêng, mà cả đoàn thuyền chỉ nên có một hệ thống âm thanh duy nhất, đặt ở thuyền sân khấu, có công suất lớn, chất lượng cao để tránh hỗn loạn âm thanh trong bối cảnh thuyền hoa di chuyển chậm, có thời gian neo đậu.
- Nếu làm thuyền hoa như vật trang trí nổi chạy qua chạy lại trên mặt sông tách biệt với phố phường, thì đó là việc không thành công.