Ngược lại nếu nó nghe lời cha mẹ thì
có những hành động “tốt”. Khi đứa trẻ không vâng lời cha mẹ thì đôi khi
phụ huynh bực bội la hét nó. Phụ huynh nghĩ rằng la hét là chuyện
thường, nó càng nghịch thì mình la càng nhiều để nó thay đổi tánh tình
“cho nên người, để làng xóm không chê cười”.
Ở
Mỹ và ở các xã hội tân tiến, đa số hai vợ chồng phải đi làm. Cái thời
gian gần gũi đứa trẻ rất ít hơn so với những gia đình truyền thống ở
Việt Nam. Đứa trẻ khi đi học và có nhiều thời giờ gần gũi bạn bè nên dễ
ảnh hưởng lối sống cá nhân (individualism) của văn hóa Tây Phương. Khi
về nhà, cha mẹ bắt buộc nó sống theo lề lối của Á Đông với những lễ nghi
trật tự gia đình thì nó cảm thấy rất khó chịu. Khi nó có khó khăn đáp
ứng với những gì cha mẹ đòi hỏi thì cha mẹ giận dữ nói nó là đứa con vô
lễ. Phụ huynh ai cũng muốn con mình nên người. Tuy nhiên cách giáo dục
kể trên vô tình làm tăng khoảng cách giữa hai thế hệ.
Khi
đứa trẻ không nghe lời mình thì phản ứng đầu tiên của cha mẹ là tức
giận. Phụ huynh tức giận vì những giá trị mà mình cho là đúng không được
con mình chấp nhận hoặc bị nó thách thức. Những cái căng thẳng (stress)
ở sở làm cộng thêm những căng thẳng trong công việc giáo dục như rơm
gặp lửa làm cho cơn tức giận bùng nổ. Cha mẹ cảm thấy như mình không
điều khiển được con mình nên phải dùng “biện pháp mạnh” là la hét để cho
con nó sợ mà nghe theo mình. Có nhiều phụ huynh không kềm chế cơn giận
được ra tay đánh đứa nhỏ.
Kiểu
giáo dục như thế thành công ở xã hội Việt Nam. Ở xã hội đó, với quan
niệm Khổng giáo (Confucianism) đề cao quan hệ trật tự của gia đình, cha
mẹ nói gì con cái phải cúi đầu nghe theo. Trẻ con không được tập nghi
ngờ hay đặt vấn đề trong cuộc sống mà phải chấp nhận những giá trị tổ
tiên để lại. Xã hội tương đối hoạt động song song với cách giáo dục gia
đình. Khi đứa trẻ sinh sống và được giáo dục ở xã hội Tây Phương thì xã
hội này không giúp củng cố lối giáo dục gia đình truyền thống Á châu mà
ngược lại sẽ gây nhiều khó khăn. Thí dụ như đánh con trong vài trường
hợp sẽ được coi là bạc đãi trẻ thơ (child abuse) và cha mẹ có thể bị khó
khăn với pháp luật.
Mặc
cảm tự ti núp bóng ngoài sau cơn giận của phụ huynh. Nhất là đối với
người mẹ đi làm (working mother) có mặc cảm là mình không có đủ thời giờ
chăm sóc con mình. Khi con mình không nghe lời mình thì vô tình điều đó
khơi dậy cái mặc cảm tự ti. Phụ huynh có thể không nhận diện được mặc
cảm đó và dùng thái độ chê bai con khi con mình không được điểm cao hay
làm áp lực để nó học những nghề nghiệp mà mình cho là được xã hội trọng
vọng. Con thành công trong đời thì cha mẹ được hãnh diện lây. Thái độ
làm áp lực con cái có hai mặt. Mặt trái của nó là tạo sự khủng hoảng
tinh thần nơi đứa trẻ và đôi khi khiến nó có những ý muốn tự tử khi nó
không thành công trong việc học vấn.
Nỗi
khổ của đứa trẻ sống ở xã hội Âu Mỹ là chúng cảm thấy có rất nhiều mâu
thuẫn trong tâm hồn. Vấn đề là hội nhập. Nếu hội nhập vào xã hội thì bị
mâu thuẫn với giá trị truyền thống của gia đình, còn hội nhập gia đình
thì lại bị nhóm bạn cùng trang lứa (peer) chê cười và không nhận vào
nhóm của chúng. Vì thế, nhiều trẻ Á châu tập sống với hai mặt. Có nghĩa
là khi sống trong gia đình chúng có thái độ hành động khác với lúc sống
với bạn bè. Chúng giấu cha mẹ cái lối sống và sinh hoạt kia. Có nhiều
trường hợp đứa trẻ là học sinh giỏi, cha mẹ có cảm tưởng sai lầm chúng
là những dứa con ngoan nhưng lại gia nhập vào băng đảng.
Những
phân tích trên cho ta thấy chúng ta phải thay đổi cái nhìn về giáo dục
con cái mới hy vọng giúp con chúng ta thành công trên đường đời. Những
nghiên cứu tâm lý học cho thấy rằng giải đáp cho phương trình giáo dục
khó khăn trên là sự chăm sóc và tình thương yêu của phụ huynh. Nhiều bậc
phụ huynh hiểu lầm chăm sóc là mình đi làm hai jobs để bảo đảm cuộc
sống tài chánh cho con mình, không muốn nó thiếu hụt gì hết. Họ bù cho
con những thời gian không ở bên chúng bằng những món đồ đắt tiền hay xa
xí phẩm. Đó không phải là giải pháp đúng.
Nghiên
cứu tâm lý học cho ta thấy, đứa trẻ có những đòi hỏi tinh thần và tình
cảm khi trải qua những lứa tuổi khác nhau. Phụ huynh có thể đọc sách
hiểu rộng nhưng sẽ không thành công trong việc giáo dục nếu không chịu
bỏ thời giờ ra lắng nghe con mình. Điều này mới nghe hơi trái tai vì
theo văn hoa của ta, con cái phải nghe lời cha mẹ. Thật ra lắng nghe là
món thuốc thần có thể trị được rất nhiều mâu thuẫn gia đình, từ mâu
thuẫn với vợ hay chồng đến mâu thuẫn với con cái. Nếu không có sự lắng
nghe trong gia đình thì cái nhà không phải là mái ấm gia đình nữa mà có
thể trở thành bãi chiến trường của gây gổ và những cơn thịnh nộ.
Thế
nào là lắng nghe hay nghe trong tĩnh lặng? Ta lắng nghe khi ta tạm thời
dẹp bỏ những giá trị mà ta cho là đúng hay sai. Khi ta sẵn mang thành
kiến trong đầu thì ta khó mà thâu nhận được sự thật. Khi có thành kiến,
ta tạo cho người đối diện ta cái cảm giác là họ không được chấp nhận.
Khi đứa con ta có cảm giác ta không chấp nhận nó, tâm hồn nó rất bứt
rứt. Nó cảm thấy cô đơn và hụt hẫng vì thiếu sự nâng đỡ về tinh thần của
cha mẹ. Ðôi khi nó chống đối ta mạnh hơn với hy vọng là ta hiểu và chấp
nhận cách nhìn cuộc sống của nó. Nhưng nếu ta không nghe con trong tĩnh
lặng, ta hiểu lầm rằng nó là đứa trẻ nghịch và phản ứng mạnh hơn bằng
cơn giận dữ. Vô tình cái hố tình cảm phân cách lại càng sâu hơn.
Khi
ta tập nghe con cái trong tĩnh lặng, ta chợt nhận ra con người ngoài
sau cái xác thân nhỏ bé. Con người nhỏ bé đó có những đòi hỏi về tâm
linh và tình cảm mà lúc trước ta không nhận ra. Khi mang thành kiến đúng
sai của giáo dục, ta lầm nhận cái khuôn khổ là con người. Ta muốn nhét
con người vào cái khuôn khổ. Khi ta thông cảm được con người nhỏ bé đó
thì tự nhiên con ta sẽ cởi bỏ những cái áo giáp hay những hành động làm
ta khó chịu. Khi ta chịu khó tập nghe trong tĩnh lặng thì có thể con ta
không làm được những gì ta muốn nó trở thành, nhưng ta giúp nó trở thành
chính nó. Khi trở thành chính nó, con ta mới có hạnh phúc được.
Khi
ta bắt đầu nghe con ta trong tỉnh lặng thì con ta sẽ noi theo gương ta
dùng tĩnh lặng để nghe ta. Chính sự được thông cảm chớ không phải mớ
kiến thức đúng sai giúp con người tự thay đổi tánh tình mình. Khi ta
nghe qua sự đúng sai, ta sẽ không thấy được cái toàn diện của sự thật.
Khi ta không thấy được sự toàn diện thì làm sao ta giúp tâm hồn con ta
phát triển được? Cuộc sống là một quá trình thay đổi không ngừng, nhứt
là gần đây với sự phát triển về khoa học kỹ thuật, xã hội thay đổi rất
nhanh. Khi ta tự khóa ta vào cái ý nghĩ đúng sai thì ta sẽ mất cơ hội
phát triển. Khi hai thế hệ tập lắng nghe nhau trong tĩnh lặng thì tình
thương sẽ phát triển một cách dễ dàng. Như thế ta và con ta sẽ cảm thấy
hạnh phúc và đầy đủ hơn. Ta sẽ hiện diện trong con ta và con ta sẽ hiện
diện trong ta.
Nói
tóm lại khi ta và con ta lắng nghe nhau trong tĩnh lặng thì tâm hồn của
ta và đứa nhỏ sẽ đồng thời phát triển cùng nhịp giúp cho nhịp cầu thông
cảm được củng cố hơn. Ta chớ nên để cơn thịnh nộ đào sâu thêm cái hố
ngăn cách hai thế hệ. Thịnh nộ không bao giờ đưa ra được một giải pháp
thích hợp cho hai bên. Hãy bắt đầu trao cho nhau những giây phút nghe
trong tĩnh lặng.