Công Sơn thuở sinh thời luôn cần đến hơi người. Anh cần thấy và nghe
tiếng nói cười, luôn cả nơi xao náo, tranh luận, rồi sau đó mới rút lui
về góc riêng. Đặt chân đến một nơi nào đó, dù quen hay lạ, anh vẫn cảm
thấy cái nhu cầu "xuống phố".
Phố, hiển nhiên là một ngã tư của con người và thông tin, một nơi lý tưởng để hóng, để ngóng.
Rất nhiều người từng chia sẻ sở thích này với anh như Vũ Bằng, Thạch Lam và biết bao nhiêu văn nhân thi sĩ khác.
Phía
trời Tây cũng có những nhà thơ như André Breton từng ngao du từ bắc
xuống nam, qua từng thành phố, để mắt tới từng ngọn gió đổi chiều, từng
ánh đèn trong ngôi nhà khuất, để rồi cuối cùng bắt gặp một bóng hồng vô
cùng mộng mị là Nadja đã làm xoay chiều cả cuộc đời mình. Hay như là thi
sĩ Jacques Prévert dạo chơi bát phố hằng ngày như người đi xem lễ để
săn từng chữ, câu từng lời, nơi người qua đường hay nơi kẻ bán báo.
André Breton, người trưởng tràng của phong trào siêu thực, không ngần
ngại thổ lộ: "Đường phố với những lo toan cùng các ánh mắt đúng là môi
trường của tôi. Không có nơi nào bằng nơi này khiến tôi hóng lấy cái
thoảng qua của những gì xảy ra bất chợt" (Tự bạch tự trào, 1942). Phong
trào siêu thực này, nối tiếp phong trào lãng mạn, đã từng vượt đại dương
tràn sang nước ta và châm ngòi cho nhóm Xuân Thu nhã tập, hoặc một số
thi sĩ độc lập như Hàn Mặc Tử, Bích Khê, Ngô Kha... Nhà văn hiện đại
J.K.Rowling, người mẹ tinh thần của Harry Potter chắc hẳn sẵn sàng đồng
tình với Trịnh Công Sơn khi bà từng tâm sự: "Trước kia tôi có thói quen
viết trong tiệm cà phê. Tôi thích có nhiều người xung quanh tôi".
Bản
thân tôi, thú thật, sẵn sàng nhập ngũ vào đạo quân này. Bởi, còn gì
nhàn nhã, thú vị, ấm áp cho bằng viết văn, viết báo bên hè phố, trước
mặt là tách cà phê, giữa tiếng lanh canh nói cười, như thể mình lọt vào
một an bài vĩ đại và phải chi, thêm vào đó, lòng giắt sẵn hình bóng
người yêu thì quả là hạnh phúc! Mà cái khoản người yêu, một kẻ như Trịnh
Công Sơn không hề thiếu. Chính nhờ những con người như thế này mà quán
tiệm luôn có khách. Cứ ngồi đó thôi, một mình cũng tốt, vì dễ viết,
trong khi con mắt không ngớt phóng ra bên ngoài lục lạo hình ảnh quen
biết trong đoàn người qua lại. Nhưng một mình mà chẳng khác con "chim
mồi", trước sau gì cũng có kẻ sà vào, và cứ thế, không hẹn mà nên, chiếc
bàn cà phê thành nơi quây quần tụ hội. Trường hợp người thân quen chưa
xuất hiện, ta được dịp phóng bút. Và, đừng quên, giữa hai câu viết, giở
ký ức ra điểm danh người yêu đang khuất nẻo. Cái vòng tròn màu hồng ấy
cứ vần xoay.
Nhiều tác giả nghiên cứu phần nhạc trong ca khúc
Trịnh Công Sơn, đặc biệt là Trần Hữu Thục, có ghi nhận rằng nhạc sĩ này
thích sử dụng cung mi và cung la. Và ở hai cung sở trường này, anh
chuyển từ bậc thứ sang bậc trưởng và ngược lại. Đặc điểm này khiến tôi
liên tưởng đến đời sống của anh, nhất là những năm "khó sống" nhiều biến
động chính trị ở miền Nam. Thuở ấy, anh sống những tháng ngày thật
thăng trầm, khi thì thênh thang tự do, khi thì sống núp lánh, nay được
phép hát bài này mai bị cấm hát bài kia, vừa "hát cho đồng bào tôi nghe"
vừa uống rượu trên lầu cao, có hôm tụ họp với sinh viên có hôm trình
diện quân cảnh. Một đời sống đầy rẫy bóng tối giữa ban ngày mà lại lóe
sáng trong đêm khuya.
Trong một cuộc phỏng vấn năm 1981, ông
Georger Simeron, một nhà văn Pháp gốc Bỉ nổi tiếng với nhiều truyện
trinh thám mang tính chất phân tích tâm lý, bị nhà báo Berrard Pirot
chất vấn như thế này: "Ông hô hào cho hạng "dân dã" còn ông thì chưa hề
là một kẻ dân dã. Ngay khi ông nổi tiếng, ở Paris, ông lui tới những lễ
trình diễn ra mắt, ông được trọng đãi...". Nhà văn đáp: "Tôi quả có sống
như thế suốt hai năm, vì tôi muốn biết. Tôi muốn hiểu con người. Tôi
săn đuổi con người suốt đời. Muốn hiểu người, thì đọc báo hoặc nhìn từ
xa là không đủ: phải vào cuộc. Tôi đã vào cuộc trong giới thượng lưu
Paris suốt hai năm. Tôi mặc dạ phục hằng ngày và dự trình diễn ra mắt,
dự yến tiệc...".
Kinh nghiệm thu thập được đối với nghệ sĩ hiển
nhiên là đa tạp, mắc mỏ, lắm khi nghệ sĩ phải khoác lên mình những lớp
áo của hoàn cảnh. Nhưng chung quy lớp áo vẫn chỉ là lớp áo.
Nhà
văn Gaston Kelman, một tác giả Pháp gốc Cameroun, có viết một cuốn
truyện nhan đề là Tôi là người da đen không thích ăn sắn. Một nhan đề
truyện độc đáo về nhiều phương diện. Trước hết là nó dài, nhưng hẳn tác
giả cảm thấy cần phải dài trên mặt bìa như vậy mới thật sự trọn nghĩa,
mới tự giới thiệu mình một cách tránh gây ngộ nhận. Cái đề truyện lòng
thòng ấy - nó giống như cả một... cương lĩnh, khắc ghi vào tâm khảm một
chương trình sống, được dán lên bản thân vừa đập mạnh vào mắt mọi người.
Tôi là da đen nhưng không phải hễ da đen là ăn sắn. Và tôi sực nghĩ tới
Trịnh Công Sơn. Nhạc sĩ của chúng ta có thể nhại tác giả da đen để
tuyên bố: tôi là người da vàng mà thích uống rượu ngon, tôi sống trong
thời chiến nhưng làm nhạc phản chiến, tôi không có tiền vẫn khoái mặc
đẹp...
Cách thế sống không phải chỉ có một, cũng không nhất thiết
trước sau là một, có khi nó vừa vặn với người này mà bó rọ với người
kia và lại thùng thình với người nọ, nó biến chuyển theo từng người,
theo từng "tạng" người, nói theo cách nôm na.
Trịnh Công Sơn
không khỏi có khi ngẫm mình như người phu quét đường, được trao cho một
việc làm mà người khác không buồn để ý, một việc làm như tuồng lạc lõng,
không ăn nhập với toàn cảnh, như trong ca khúc Đại bác ru đêm:
Đại bác ru đêm dội về thành phố, người phu quét đường dừng chổi đứng nghe...
Người phu vẫn miệt mài cắm cúi làm công việc "dọn sạch để đón chờ ngày mới":
...Người phu quét lá bên đường
quét cả nắng hồng quét hạ buồn tênh...
...Người phu thôi quét bên đường
quét chỗ em nằm quét cả mùa xuân...
(Trịnh Công Sơn, Góp lá mùa xuân)
Trong
số Báo Thanh Niên chủ nhật 25/4/2004, tác giả Lê Trọng Nhi đã cảm nhận
điều này và liên tưởng đến "người phu quét đường Martin Luther King",
giải Nobel Hòa bình năm 1964, khi người mục sư Mỹ da đen này giảng giải
cho sinh viên đại học Mỹ năm 1967 như sau:
"Nếu một người đã được
gọi để làm một người phu quét đường, hãy quét những con đường như đại
nhạc sư Beethoven đã soạn nhạc, hãy quét những con đường như đại văn hào
Shakespeare đã làm thơ. Người phu quét đường phải quét những con đường
một cách tốt đẹp nhất để tất cả khán thính giả trên thiên đàng và nơi
trần gian sẽ ngẫm nghĩ và nói: Đây là đời sống của một người phu quét
đường vĩ đại - ông ta đã làm công việc của mình thật tốt đẹp"
Nguồn: thanhnien.com.vn