Một trong những nét đơn giản của Văn học Phật giáo là bản
chất của thuật ngữ, luôn luôn mang tính nhắc nhở, hướng dẫn tinh thần
cho mỗi cá nhân, tự chiêm nghiệm, tự kiểm chứng, bằng những trình độ tu
tập khác nhau, mà tìm ra phương cách dung hòa, hầu giúp cho mình và cho
người có một cuộc sống tốt đẹp, trong gia đình và xã hội.
Điều này có thể được diễn đạt một cách rõ ràng bằng Tám chữ Chánh
trong con đường ở giữa mà Đức Phật đã tìm ra để làm bánh xe chuyển Pháp
của Ngài. Những lời nói của Đức Phật đã được ghi chép lại, theo các dòng
tư tưởng khác nhau và phân chia ra thành nhiều thể loại sáng tạo của
văn bản như : " Văn xuôi hay thơ...". Mục đích là để chỉ dẫn cho người
đọc, người nghe, sự lợi ích của việc quy y, hành trì Phật pháp.
Kinh Phật là nền văn học đặc trưng trong sinh hoạt nhân gian, bởi vì,
đời sống của Đức Phật và các tăng, ni, vốn sống giữa nhân gian, không
mang tính chất của sinh hoạt thành thị hay một thế giới nào khác. Tùy cơ
duyên, mà Ngài và các đệ tử đưa ra những bài thuyết pháp thích nghi,
không ngoài ước vọng giải thoát để làm lợi ích toàn diện cho mọi người.
Dòng văn chương bình dân này, thuộc tính đa, khái quát, hình tượng,
liên tưởng… và thường không chỉ một nhân vật nào cụ thể, mà chỉ một hiện
tượng nổi bật, trong hoàn cảnh nào đó bằng sự thẩm định chính xác và
rất rõ ràng, thí dụ như :
Tứ Diệu Đế là sự đúc kết lại của một cái nhìn tổng quát về sự khổ
thường trực của con người và cách giải thoát cái khổ này trong tiến
trình thay đổi không dừng của bốn giai đoạn : Sanh, già, bịnh, chết, của
muôn loài.
Trong giai đoạn phát triển nguyên thủy của Phật học, lời Đức Phật dạy
chủ yếu là sự truyền miệng trong phạm vi đạo đức học, mang tính cách
nội tại, để nhắc nhở con người sống đời hướng thiện, bằng bốn chữ : TỪ,
BI, HỶ, XẢ.
Văn học Phật giáo không phải là một vật phẩm bất biến, mà là một quá
trình tương tác giữa những lời dạy của Đức Phật và người đang đi tìm đạo
hay đang tu đạo của Ngài, thông qua ngôn ngữ trong sự kiến tạo xã hội
của con người, luôn luôn biến chuyển theo luật nhân quả, sinh ra và diệt
đi, không ngừng.
Đây cũng chính là lý do mà Văn học Phật giáo có thể, luôn luôn, được
hiểu theo nhiều cách, dựa trên phương diện thời gian, không gian, bao
gồm : quá khứ | hiện tại | tương lai, trong những hoàn cảnh khác nhau.
Hình ảnh là nguồn cảm hứng vô tận của văn học Phật giáo nguyên thủy.
Đức Phật là hình ảnh của một con người, khơi nguồn từ lẽ vô thường, từ
tính chất mong manh của cuộc sống. Một con người được mô tả trong sự
sống bình dị, không ngoài mục đích duy nhất của đời sống, là cởi bỏ mọi
ràng buộc cho muôn loài.
Văn học Phật giáo là cái trọng tâm toàn diện bao la được thấy : Một
là Tất cả và Tất cả là Một, mà Pháp giới duyên khởi có nói rất rõ từng
chi tiết.
Văn học Phật giáo cũng có thể lý luận tương tự đối với tính liên kết
của các Kinh văn. Mỗi Kinh văn đều có sự dẫn chiếu về nội dung hay ý
nghĩa liên quan đến những Kinh văn khác, nhưng điều này không bắt buộc
phải nói là bất kỳ Kinh văn nào cũng đều có dẫn chiếu này.
Văn học Phật giáo thường mang tính đối thoại và tình huống qua những
đề tài, giản dị, súc tích, sinh động thú vị hay đẹp, giữa Đức Phật và
người học Phật, dựa trên nền tảng giáo dục, dùng trí tuệ để nhận xét sự
việc làm chuẩn.
Phật học không thuộc về riêng ai hết. Văn học Phật giáo là sự sáng
tác của từng cá nhân góp lại, xuất phát từ nguồn cảm xúc của các hiện
tượng đời sống, được miêu tả, phản ảnh trực tiếp, bằng nhận thức, lý
giải và thái độ sống động qua những lời Đức Phật đã dạy.
Hãy nên can đảm tự sử dụng trí tuệ của chính mình để xây dựng nền Văn
học Phật giáo Việt Nam, như các vị thầy tổ và các triều đại nhà Vua đã
làm trong tinh thần, hòa đồng, tự chủ, tự lực, tự cường và sự thanh cao
giải thoát của đạo Phật, cho những ai muốn theo con đường chân thiện mỹ
mà Đức Phật chỉ dạy trong đời sống thực tại này.
Kính bút
TS Huệ Dân
Theo: chua-phuoc-binh.com