Toàn tập Trần Nhân Tông

BÀI GIẢNG TRẦN NHÂN TÔNG

BÀI GIẢNG TẠI CHÙA SÙNG NGHIÊM

“Lúc đầu khai đường, Thượng hoàng lên tòa giảng, niêm hương báo ân xong, bèn đếõn tòa giảng.  Thượng thủ đánh bảng.v.v. xin mời Điều Ngự. Bèn nói: ‘Đức Thích Ca Văn Phật vì một việc lớn mà xuất hiện ở đời, 49 năm, nhúc nhích đôi mép môi, mà chưa từng nói một chữ. Ta nay vì các người mà lên tòa giảng này, thì nói cái gì?’ Rồi Thượng hoàng ngồi xuống giường thiền. một chốc, bèn nói:
Đỗ quyên rền rỉ, trăng ngày sáng
Đừng để tầm thường xuân luống qua
Lại đánh xuống một cái:
- Chẳng có gì cả, hãy đi ra đi, đi ra đi.

Một vị tăng hỏi:
- Thế nào là Phật?

Đáp:
- Hiểu theo như trước là chẳng phải.

Lại tiến lên hỏi:
- Thế nào là Pháp?

Đáp:
- Hiểu theo lối trước là chẳng phải.

Lại đứng lên hỏi:
- Rốt ráo là thế nào?.

Đáp:
Tám chữ mở toang trăn trối hết
Chẳng còn gì nữa để trình ông.
Lại đứng lên hỏi:
- Thế nào là Tăng?

    Đáp:
- Hiểu theo lối trước lại chẳng phải.

Lại đứng lên hỏi:
- Rốt ráo là như sao?

Đáp:
Tám chữ mở toang trăn trối hết
Chẳng còn gì nữa để trình ông.
Lại đứng lên hỏi:
- Thế nào là một việc hướng thượng?

Đáp:
- Đứng chống đầu gậy chọc trời trăng.

Lại đứng lên hỏi:
- Dùng công án cũ để làm gì?

Đáp:
    - Mỗi lần nêu ra mỗi lần mới.

Lại đứng lên hỏi:
- Thế nào là giáo ngoại biệt truyền?

Đáp:
- Ểnh ương nhảy không ra khỏi đấu.
Lại đứng lên hỏi:
- Hiện ra rồi chìm mất là thế nào?

Đáp:
- Còn tùy còn tùy bước ếch cát bùn vương.

Tiến lên hỏi:
- Thế còn nhảy không ra?

Điều Ngự bèn lên tiếng:
- Tên mù kia thấy cái gì?

Bèn đứng lên nói:
- Đại tôn đức lừa người để làm gì?

Điều Ngự bèn thở dài. Vị tăng ngẫm nghĩ. Điều Ngự liền đánh. Vị tăng lại định đi ra hỏi. Điều Ngự liền hét. Vị tăng cũng hét.
Điều Ngự nói:
- Lão tăng bị ngươi hét một tiếng, thì hét hai tiếng rốt ráo thế nào? Nói mau, nói mau.

Tăng ngẫm nghĩ.
Điều Ngự lại hét một tiếng, nói:
- Con hồ tinh hoang kia vừa mới đến liến thoắng, nay ở chỗ nào rồi?

Tăng lạy và rút lui.

Hỏi:
- Đại đức siêng năng khó nhọc tu hành, lâu trải năm tháng, đối với sáu thần thông của Phật, nay chứng được thần thông nào?

Đáp:
- Cũng được sáu thần thông.

Lại đứng lên hỏi:
- Năm thần thông thì hãy để đó, còn tha tâm thông thì thế nào?

Đáp:
- Đất nước chỗ ông có bao nhiêu thứ tâm, Như Lai biết hết, Như Lai thấy hết.

Tăng đưa thẳng nắm tay lên, nói:
- Đã có thể biết hết, thấy hết, thì có biết cái này có vật gì không ?

Đáp:
Như có như không
Chẳng không chẳng sắc
 

  Hỏi:
- Xưa có tăng hỏi hòa thượng Lang Da rằng: Đã là “thanh tịnh bản nhiên”sao bỗng chốc sinh ra núi sông đất lớn?  Ý chỉ thế nào?

    Đáp:
- Rất giống thuyền câu ra bể?

Lại đứng lên hỏi:
-Thế là ý nghĩa gì?

Đáp:
Khói sóng ai hay tránh.
Riêng có việc khéo bàn
Hỏi:
- Thế nào là gia phong của Phật quá khứ?

Đáp:
Rừng vườn vắng vẻ không người quản,
Mận trắng đào hồng tự nở hoa
  Hỏi:
- Thế nào là gia phong của Phật hiện tại?

Đáp:
  Bạch thủy gia phong mê én sớm,
Đào thắm vườn tiên say gió xuân.
Lại đứng lên hỏi:
- Thế nào là gia phong của Phật vị lai?

Đáp:
    Bãi biển chờ triều trời đợi nguyệt,
    Thôn chài nghe sáo khách mong nhà.
Lại đứng lên hỏi:
- Thế nào là gia phong của hòa thượng ?

Đáp:
    Áo rách ôm mây, mai húp cháo,
    Bình xưa rót nguyệt, tối chưng trà.
Hỏi:
- Linh Vân giác ngộ khi đào nở hoa là thế nào?

Đáp:
Tự búp tự nở theo thời tiết,
Hỏi tới Đông quân thảy chẳng hay
Lại đứng lên hỏi:
- Giết người không chớp mắt là thế nào?

Đáp:
- Toàn thân là mật.

    Hỏi:
- Bậc đại tu hành có còn rơi vào vòng nhân quả nữa không?

Đáp:
    Miệng tựa máu bồn chê Phật tổ,
    Răng như cây kiếm thọc thiền lâm.
    Một mai chết xuống A tỳ ngục,
    Cười ngất nam mô Quán Thế Âm.
Hỏi:
    Cò trắng xuống đồng, nghìn điểm tuyết,
    Oanh vàng trong khóm, một nhành hoa.
    là thế nào?
Đáp:
- Lầm rồi.

Lại đứng lên hỏi:
- Bậc đại tôn đức nghĩ sao?

Đáp:
        Cò trắng xuống đồng, nghìn điểm tuyết,
    Oanh vàng trong khóm, một nhành hoa.
Lại đứng lên hỏi:
- Đó là lời của tôi.

Đáp:
      Nếu biết thần tiên lò lửa thuật
      Viên đan nguyên ấy tử châu sa
Hỏi:
- Thế nào là pháp thân thanh tịnh?

Đáp:
  Đục vàng rớt trúng phân sư tử
  Sắt núi Côn Lôn chim chá cô
Lại hỏi:
- Học nhân không hiểu.

Đáp:
  Không được thương Hồ biết rành thách giá
  Đáng cười kẻ chợ khổ lường nhau
Lại đứng lên hỏi:
- Báo thân tròn đầy là thế nào?

Đáp:
      Cánh bằng gió đứng cao bay mãi
  Ngọc Lệ trơn tru sóng biển trong
Tăng lạy vái.
Điều Ngự nói:
  Nguyên lai đầy đủ muôn công dụng
  Thiên lệch vì ngươi chẳng được nên
Lại đứng lên hỏi:
- Thế nào là ngàn trăm ức hóa thân?

    Đáp:
  Mây mù kéo bắt lên trời lượn
  Thước nước như xưa cửa ngực vây
Lại đứng lên hỏi:
- Như thế?

Điều Ngự nói:
  Dưới núi nhóm mây cười chết kẻ
  Bốn bề hỗn độn sắt ăn xong.
Tăng lạy vái rút lui.
 

Hỏi:
- Bàn huyền nói diệu, đem cổ luận kim, thảy đều nhờ vào ngôn ngữ. Chẳng dính ngôn ngữ một câu làm sao mà nói ra đây?

Đáp:
  Gió xuân lất phất ngàn hoa nở
  Gãy mất càng xe một tiếng thôi
Tăng ngẫm nghĩ, mở miệng.
Điều Ngự lại nói:
  Chim kêu rỉ máu đâu dùng chỗ
  Như cũ mây chiều vắt núi tây.
Lại đứng lên hỏi:
- Muôn dặm mây nhóm là thế nào?

Đáp:
- Mưa mênh mông.

Lại đứng lên hỏi:
- Muôn dặm mây phủ là thế nào?

Đáp:
- Sáng rõ

Lại đứng lên hỏi:
- Rốt ráo là thế nào?

Đáp:
- Chớ nhúc nhích. Nhúc nhích thì ba mươi gậy.

Hỏi:
- Thế nào là mặt mũi xưa nay?

Điều Ngự chặp lâu, nói:
- Hiểu không?

Đáp:
  - Không hiểu.

Điều Ngự liền đánh.
Hỏi:
-Thế nào là ba mươi hai tướng tốt, tám mươi vẻ đẹp?

Đáp:
       Nếu dùng sắc thấy ta
      Dùng âm thanh tìm ta
      Người ấy hành đạo tà
      Chẳng thể thấy Như Lai.
Hỏi:
- Thế nào là Phật?

Đáp:
- Cám trong cối

Hỏi:
- Thế nào là ý tây lai của tổ sư?

Đáp:
- Bánh vẽ.

Hỏi:
- Thế nào là đại ý của Phật pháp?

Đáp:
- Cùng hầm không đất khác.

Hỏi:
- Xưa có tăng hỏi Triệu Châu con chó có tính Phật không, Châu bảo không có. Ý chỉ thế nào?

Đáp:
  Vị muối trong nước
  Keo xanh trong màu
Hỏi:
      Câu có câu không
      Như dây bám cây
      Thì thế nào?
Điều Ngự bèn nói:
  Câu có câu không,
  Dây khô cây đổ.
  Mấy vị thầy tu,
  Dập đầu trán vỡ.
 

  Câu có câu không,
  Gió vàng thể lộ.
  Vô số cát sông,
  Kiếm đâm dao bổ.
 

  Câu có câu không
  Lập chỉ lập tông.
  Dùi rùa đập ngói,
  Trèo núi lội sông.
 

  Câu có câu không
  Chẳng có chẳng không,
  Khắc thuyền tìm gươm,
  Bản đồ kiếm ngựa.
 

  Câu có câu không,
  Đắp đỗi hay không.
  Nón tuyết giày bông
  Ôm cây đợi thỏ
 

  Câu có câu không,
  Từ nay từ xưa.
  Quên trăng giữ ngón.
  Chết đuối trên bờ.
 

  Câu có câu không,
  Như vậy như vậy,
  Tám chữ mở toang,
  Không còn mũi rẫy
 

  Câu có câu không,
  Ngó phải ngó trái.
  Ráo riết hùa theo,
  Ồn ào tranh cãi.
 

  Câu có câu không,
  Rầu rầu rĩ rĩ.
  Cắt đứt sắn bìm,
  Đó đây vui vẻ.
Bèn xuống tòa.

BÀI GIẢNG TẠI VIỆN KỲ LÂN

Ngày mồng 9 tháng giêng nhuận năm Bính Ngọ (1306), Trúc Lâm đại tôn giả đến viện Kỳ Lân khai đường, chỉ pháp tòa nói:
- Tòa này là giường mây khúc lục, là tòa báu kim nghê. Ngồi đây đoán định lời lẽ Phật tổ thì thật rất chật hẹp.

  Bèn niêm hương:
- Một nén hương này, khói lành thơm phức, khí tốt bay lên, ngưng đọng năm phần pháp thân, biến khắp mười phương lễ diệu. Sức nóng lò hương dâng lên mười phương ban phúc, chín miếu ứng thiêng, tuổi vua lâu bền, ngôi trời vững chãi.

Một nén hương này, trong sạch rễ mầm, hiếm lạ giống tính, không mượn sức bón vun, toàn nhờ xông thấy biết. Sức nóng lò hương vâng xin mưa thuận gió hòa, nước thái dân yên, trời Phật thêm sáng, xe pháp thường quay.
Một nén hương này, nướng cũng không chín, đốt cũng không cháy, gõ vào không mở, kéo lại không đến, ngó trộm thì con ngươi khô kiệt, ngửi thử thì cửa não téc đôi. Sức nóng lò hương dâng lên Vô Nhị thượng nhân, Tuệ Trung đại sĩ, mưa pháp ơn nhuần, cháu con đều gội.

Thượng hoàng đến tòa giảng, khi thăng đường, thượng thủ đánh bảng.
Vân vân.
Sư nói:
- Đại chúng, nếu nhắm vào chân lý thứ nhất mà nói, động niệm tức sai, mở miệng là bậy, thì làm sao hiểu chân lý, làm sao hiểu quán tưởng ? Hôm nay, hãy căn cứ vào chân lý thứ hai mà nói, thế có được không nào ?

Rồi Sư ngoảnh nhìn tả hữu, nói:
    - Ở đây chẳng có người nào có đủ được con mắt to lớn hay sao. Nếu có, hai đóa lông mày không mất một mảy may. Nếu không, bần đạo không khỏi cái miệng lầm rầm, đưa ra những lời thừa rách nát sáo mòn.
Nhưng vì các
người, xin lấy ra một phần hổ lốt. Hãy lắng nghe, lắng nghe.

Này xem, đạo lớn trống rộng, đâu buộc đâu ràng, bản tính sáng trong, chẳng lành chẳng dữ. Bởi do chọn lựa, lắm ngả sinh ngang, một giây thoáng mờ, dễ thành trời vực. Thánh phàm cùng chung một lối, phải trái há được phân ranh. Nên biết tội phước vốn không, nhân quả rốt ráo chẳng thật. Người người vốn đủ, ai nấy tròn đầy. Phật tính pháp thân như hình với bóng, lúc ẩn lúc hiện, chẳng dính chẳng rời. Lỗ mũi thẳng xuống cửa mặt, lông mày vắt ngang hố mắt, há dễ tìm thấy được đâu ?

Nên hãy đi tìm cái đạo không thấy. Ba ngàn pháp môn cùng về tấc dạ. Hà sa diệu dụng thảy tại nguồn tâm. Cái gọi là giới môn, định môn, tuệ môn, các người không thiếu. Nên trở về mà tự nghĩ suy. Phàm những tiếng ho hắng, mày dương mắt nháy, tay cầm chân bước, đó là tính gì? Biết được tính đó là tâm gì, tâm tính rõ thông, thì cái gì đúng, cái gì là không đúng.

Pháp tức là tính, Phật tức là tâm. Tính nào chẳng phải là pháp? Tính nào chẳng phải là Phật. Tức tâm tức Phật, tức tâm tức pháp, pháp vốn chẳng pháp. Tức pháp tức tâm, tâm vốn chẳng tâm, tức tâm tức Phật.
Này các người, thời gian dễ trôi qua, mạng người không dừng lại. Cớ sao ăn cháo ăn chay, mà không rõ việc cái bát cái tô, chiếc thìa đôi đũa để tìm hiểu?

                                                * * *

Bấy giờ có vị tăng bước ra, nói:
   Ăn cơm mặc áo, tầm thường việc
    Sao phải quan tâm để phát ngờ.
Bèn lạy xuống, rồi đứng lên hỏi:
- Cõi thiền vô dục thì không hỏi. Cõi dục không thiền, xin nói cho một câu.

Sư đưa tay chỉ vào khoảng không.
Lại đứng lên hỏi:
- Dùng đờm dãi người xưa để làm gì?

Sư nói:
- Mỗi lần nêu ra, một lần mới.

Lại đứng lên hỏi:
- Người xưa đều nói như thế nào là Phật, như thế nào là pháp, như thế nào là tăng. Chỉ như thế nào ấy thì việc thế nào?

Sư đáp:
- Như thế nào. Việc như thế nào.

Lại đứng lên nói:
Không dây đàn gảy tri âm ít
Cha đánh con nghe, cách điệu cao.
Vân vân.

   * * *

Một hôm, sư nghe đồ đệ tụng kinh, bèn hỏi:
- Chúng làm gì thế?

Có tăng đi ra, thưa:
- Chúng niệm Phật tâm.

Sư nói:
Nếu bảo là tâm,
        Tâm tức không Phật.
        Nếu bảo là Phật,
        Phật tức không tâm.
Thì gọi cái gì là tâm?
Tăng không nói.
 

* * *

Lại hỏi một vị Tăng:
- Chúng đang làm gì?

Tăng đáp:
- Niệm Phật.

Sư nói:
- Phật vốn vô tâm thì niệm cái gì?

Lại đứng lên nói:
- Niệm việc đó.

Sư hỏi:
- Việc đó là việc gì?

Lại đứng lên nói:
- Không biết.

Sư nói:
- Ông đã không biết, thì người nói đó là ai?

Vị Tăng không đáp lời.
Vân vân.
Lỗ kiến vỡ đê
Mảy bụi che mắt
Một hạnh vừa mất
Trăm hạnh đổ theo.
Trân trọng 
 

NGỮ LỤC

NÓI CHUYỆN VỚI SÀI THUNG (1278)

Tiên quân tôi qua đời. Tôi mới nối ngôi. Thiên sứ đến mở đọc chiếu thư, khiến tôi sợ vui lẫn lộn ở trong lòng. Trộm nghe chúa nước Tống bé nhỏ, mà thiên tử thương xót, còn phong cho tước công, thì đối với tiểu quốc tất cũng được thêm lòng thương xót. Xưa có bảo sáu việc, đã nhờ ơn tha miễn. Còn lễ tự thân đến chầu thì tôi sinh trưởng thâm cung, không tập cưỡi ngựa, không quen phong thổ, sợ chết dọc đường. Em tôi từ thái úy trở xuống cũng đều thế cả.
Thiên sứ trở về, xin kính cẩn dâng biểu bày tỏ lòng thành, cùng cống vật lạ.

NÓI CHUYỆN VỚI TRƯƠNG LẬP ĐẠO (1291)

Bản quốc quy phụ Thiên triều ba mươi năm nay, lòng thờ bề trên chưa ngày nào có chút xao lãng, lễ cống hàng năm chưa từng thiếu sót. Kể từ đời ông, rồi tới cha, cho đến ngày nay, trước sau một lối.

Nhiều lần tiếp được chiếu vời, chỉ vì đau yếu không thể vào chầu, đến nỗi Thánh thượng nổi giận, dấy quân sang đánh, khiến cho sinh linh nước tôi bị giết hại, lăng mộ bị bới đào, chùa chiền bị đốt phá, cây cối bị chặt đẵn không thể kể xiết. Bản quốc chẳng có tội tình gì mà phải chịu nạn lớn như vậy.

  Chiếu thư của thiên tử lần nào cũng nói nước tôi có tội giết quốc thúc, đuổi sứ giả, chống cự quân thiên triều, tội ấy đến nay chưa thể tha, nhưng quốc thúc tôi vốn do tiên vương tôi sai sang chầu “Thiên tử” để thay mặt giải bày, “Thiên tử” lại phong quốc thúc làm vương, khiến cho quốc thúc tôi tự hãi không biết tránh đi đâu.  Chẳng phải nước tôi hại quốc thúc mà quốc thúc tự trốn ra miền Hải Nam, người trong tông tộc cầm quân nghênh chiến, điều ấy quả thực tôi không hề biết vậy.

  Duy một việc không sang chầu là vì tham sống sợ chết chứ không có ý gì khác; xa ngoài vạn dặm, đường đất gian nguy, chướng khí núi non, không quen thủy thổ, nếu chết ở giữa đường phỏng có ích gì cho “thượng quốc” đâu? Liền mấy năm nay, lễ cống không thiếu sót, cẩn thận thờ người trên, phỏng có thiệt gì cho “thượng quốc” đâu? Tâm tình đó của người dưới không được đề đạt đến người trên vậy.

Nay thiên sứ sang đây, mong được kể rõ nỗi oan của bản quốc,để ngài về kinh tâu bày trước “thiên tử”. “Khắp cả gầm trời, chẳng đâu không phải đất nhà vua; khắp các bến bờ trên cõi đất, chẳng ai không phải bề tôi nhà vua. Cả nước Nam này đã là dân của “Thiên tử” thì lại càng không có chí gì khác. “Thiên tử” coi bốn bể là nhà, nước tôi tuy không sang chầu được thì cũng vẫn ở trong lãnh vực ấy, vẫn là bề tôi của xã tắc, điều này duy trời đất biết cho thôi.