Vua không
muốn con trai của mình trông thấy những thứ
phiền lòng khi đi du ngoạn. Bởi vì những
thứ ấy có thể khiến cho thái tử khởi lên
ý nghĩ sẽ từ bỏ vương quốc đi theo
đời sống ẩn sĩ. Cho nên trước ngày thái
tử đi thăm thành phố, vua đã chỉ thị
cho các quan quân đi thông báo cho dân chúng biết rằng:
“Ngày mai thái tử Tất Ðạt Ða sẽ đi thăm
thành phố Ca Tỳ La Vệ (Kapilavastu). Mọi người
hãy trang hoàng nhà cửa và đường phố cho
sạch đẹp. Những người già yếu
bệnh tật phải ở trong nhà suốt ngày mai.
Mọi thứ trong thành phố phải tươi tốt
sạch đẹp”. Sau đó quân đội đã
đưa tất cả những người ăn xin trên
đường phố đến nơi mà thái tử không
đi ngang qua.
Sáng hôm
sau, Xa Nặc (Channa) người chăn ngựa đã
chuẩn bị con ngựa Kiền Trắc (Kantaka) yêu quý
của thái tử và đưa thái tử ra khỏi hoàng
cung. Trong suốt thời thơ ấu đây là lần
đầu tiên thái tử được ngắm nhìn quang
cảnh thành Ca Tỳ La Vệ. Và đây cũng là lần
đầu người dân của thành phố được
nhìn thấy thái tử của họ. Mọi người
rất sung sướng đứng xếp thành hàng trên
những con đường mới trang hoàng để
được ngắm nhìn chàng trai trẻ đẹp
đi ngang qua. Họ nói với nhau: “Trông thái tử tướng
hảo quang minh và dễ thương làm sao”. Người
thì nói: “Cặp mắt của thái tử đẹp
thật. Chúng ta rất diễm phúc được thái
tử sẽ là vua của chúng ta trong tương lai”.
Thái
tử cũng rất sung sướng khi nhìn thấy
mọi thứ. Thành phố trang hoàng lộng lẫy và
sạch đẹp. Nơi nào cũng thấy người
ta vui cười, hoan hô và ca múa. Trên đường nơi
thái tử đi qua dân chúng vui mừng rải hoa đầy
lên người thái tử yêu quý của họ. Thái
tử sung sướng nhớ lại: “Bài ca thật là
đúng. Ðây quả là một thành phố phồn vinh, xinh
đẹp và tốt lành”.
Thế nhưng khi thái
tử và người chăn ngựa đang đi qua đám
đông, họ bỗng phát hiện một người già
khom lưng vẻ mặt buồn rầu trong đám người
vui vẻ. Lạ kỳ – bởi vì thái tử chưa
thấy những người già như vầy – nên thái
tử quay qua hỏi: “Xa Nặc, người đó là ai
vậy? Tại sao ông ta lại cúi gập người và
không ca múa như mọi người? Tại sao gương
mặt của ông không tươi láng như những người
khác, mà lại tái nhợt và nhăn nheo? Tại sao ông ta
khác người như vậy?”
Xa Nặc
chỉ người đàn ông đang lẩn khuất
ở trong đám đông và trả lời với thái
tử rằng: “Thưa thái tử, đó chỉ là
một ông già”.
“Ông già!”,
thái tử hỏi lại. “Người này luôn luôn “già”
như vậy từ trước đến nay hay nó
chỉ mới xảy ra gần đây?”
Xa Nặc
trả lời: “Không, thưa thái tử. Nhiều năm
trước ông già này cũng là một thanh niên khỏe
mạnh như những người khác mà Ngài đã nhìn
thấy tại đây hôm nay. Nhưng dần dần
sức khỏe của ông ta giảm sút, thân thể khom
dần, màu sắc của gương mặt héo tàn, răng
rụng. Và bây giờ thân thể ông ta tàn tạ như
thế”.
Vừa
ngạc nhiên vừa buồn bã thái tử hỏi lại:
“Người đàn ông đáng thương ấy
chỉ có một mình ông ta đau khổ vì tuổi già
sức yếu? Hay những người khác cũng phải
bị như vậy?”.
“Thưa
thái tử, tất cả mọi người đều
phải trải qua tuổi già. Thái tử, tôi, vợ và
con thái tử cùng mọi người trong cung điện,
chúng ta đang trở nên già từng giây từng phút.
Một ngày nào đó chúng ta sẽ giống ông già này”.
Những
lời này làm cho thái tử buồn rầu trầm ngâm giây
lâu. Thái tử giống như người bị khủng
hoảng bởi một tiếng sét đột ngột.
Một hồi lâu thái tử lấy lại bình tĩnh và
nói: “Này Xa Nặc, những gì ta thấy hôm nay ta không
muốn thấy nữa. Trong giữa những người
trẻ tuổi vui sướng này, cảnh tượng
của người già đã làm ta chán ngán. Hãy quay
trở lại cung điện. Tất cả những thú
vui của cuộc đi dạo này đã trôi qua. Hãy
trở về ngay, ta không muốn thấy nữa”.
Xa Nặc
vâng lệnh. Khi họ về tới nhà, thái tử đi
một mạch vào cung điện không nói với ai
lời nào, vội vã lên lầu và vào phòng riêng ngồi
lặng yên một mình. Mọi người nhận ra
sự lạ kỳ này và đã cố gắng làm cho thái
tử vui vẻ, nhưng không có kết quả. Tới
giờ ăn thái tử không thiết ăn một món gì,
dù cho người đầu bếp đã sửa soạn
một bữa ăn thật ngon. Thái tử không quan tâm
đến âm nhạc hay khiêu vũ, chỉ ngồi
trầm ngâm một mình: “Tuổi già, tuổi già,
tuổi già ...”