Một nửa cho mây, một nửa ta
Đêm tuyết lạnh, tiếng máy sưởi chạy đều. Tôi đi sang phòng đọc sách.
Ngoài trời tuyết phủ, không gian sáng một màu trắng xanh. Nén hương trên
bàn đã tắt từ lâu, nhưng mùi trầm vẫn còn phảng phất thơm trong căn
phòng nhỏ. Tối nay trời rét buốt, những bông tuyết bám ngoài cửa sổ đông
thành băng màu trắng đục. Không gian bên ngoài rét mướt, nửa đêm lặng
ngắt như tờ. Tôi tưởng chừng như nghe được cả tiếng ánh trăng rơi trên
mặt tuyết.
Nơi tôi ở không xa thành phố, cạnh một khu rừng nhỏ. Giữa đêm im vắng,
nhìn ra ngoài cửa sổ chỉ thấy một rừng cây khô trụi lá dưới ánh trăng,
đứng lạnh cóng trong nền trời tối xám. Tuyết đã ngừng rơi tự bao giờ.
Đang ở giữa thành phố mà tôi cứ cảm tưởng như mình đang sống ở một nơi
nào quạnh quẽ lắm.
Ông Thoreau và hồ Walden
Ông Henry David Thoreau là một nhà thiên nhiên học và cũng là một nhà
văn nổi tiếng của thế kỷ 19. Có lần ông đã bỏ ra hơn hai năm trời để
sống một mình trong một khu rừng vắng tại hồ Walden. Bạn có biết để làm
gì không? Để tìm lại mình. Ông chọn một lối sống thanh vắng tĩnh mịch
trong suốt hai năm trời ấy để tập sống với những gì đang thật sự có mặt
chung quanh ông, những gì đang xảy ra bây giờ và ở đây. Ông có viết hồi
ký để chia sẻ kinh nghiệm ấy. Ông kể, có những ngày ông không làm gì
hết, chỉ ngồi trước hiên nhà hàng giờ để quan sát và lắng nghe. Khi mặt
trời đi ngang qua không trung, ánh nắng làm thay đổi những bóng dáng của
vạn vật, cây cỏ chung quanh ông. Đối với ông những giây phút “không làm
gì hết” ấy lại là những giây phút nhiệm mầu, quý giá nhất trong đời. Ông
viết:
“Có những lúc mà tôi không thể nào hy sinh giờ phút hiện tại nhiệm mầu
này cho bất cứ một việc làm nào khác. Dầu cho đó là việc làm của chân
tay hay của tâm trí gì cũng vậy. Tôi thấy yêu quý cái khoảng không gian
thênh thang của cuộc sống mình. Có những buổi sáng mùa hạ, sau khi tắm
rửa xong, tôi ra ngồi ngoài hiên nhà từ sáng cho đến trưa, miệt mài vui
sống giữa thiên nhiên, với những cây thông, cây bồ-đào, cây thù-du,
trong một không gian tĩnh mịch và vắng lặng, có những con chim ca hát
líu lo thỉnh thoảng lại bay lượn vào nhà trong, cho đến khi ánh nắng
hoàng hôn vàng vọt rọi vào cửa sổ phía tây, hay âm thanh những chiếc xe
ngựa của vài người lữ hành từ ngoài xa vang vọng vào, tôi mới giật mình
sực nhớ đến thời gian trôi qua.
“Tôi lớn lên theo những tiết mùa đến rồi đi, như một cây bắp lớn lên
trong đêm, công trình ấy có giá trị hơn bất cứ một việc gì mà ta có thể
thực hiện được bằng tay chân. Thời gian qua không phải là những giây
phút mất đi trong đời tôi, mà ngược lại nó còn quý giá hơn những giờ
phút bình thường khác. Bây giờ tôi mới hiểu được sự thâm thúy của người
phương Đông khi họ nói về sự lặng yên chú ý và sự buông bỏ.
“Cuộc sống ở đây phần nhiều tôi không hề chú ý đến thời gian trôi qua
bằng cách nào. Một ngày đến dường như chỉ để giúp tôi sống sự sống của
mình. Khi nãy là buổi sáng và bây giờ trời đã chiều, tôi chẳng có thành
tựu được một việc nào đáng kể hết. Nhưng thay vì ca hát như những con
chim, tôi im lặng mỉm cười với sự may mắn vô tận của mình. Cũng như con
chim sẻ đang đứng trên một nhánh cây bồ-đào ngoài cửa hót líu lo, tôi
cũng có những tiếng cười thầm nho nhỏ cố nén lại trong cái tổ ấm của
mình, mà không chừng con chim sẻ ấy đã nghe thấy rồi.”
Chỉ có vậy thôi
Lối sống giản dị mà ông Thoreau chọn không phải là dễ, nó đòi hỏi nhiều
nghị lực. Đa số chúng ta quen với cuộc sống bận rộn, đầy trách nhiệm,
đâu dễ gì mà có thể như ông Thoreau bỏ đi đến một nơi nào đó để sống
riêng một mình được. Mà dầu có thể làm được chuyện ấy, liệu ta có thể
nào thực sự sống trong mỗi giây mỗi phút như ông không! Tôi nghĩ, sống
đơn giản là một nghệ thuật mà ta cần phải có một trình độ tỉnh thức mới
có thể thực hiện được. Còn nếu không thì dầu thân ta có đang ở giữa rừng
đi chăng nữa, tâm ta vẫn cứ xôn xao tìm về nơi phố chợ xô bồ.
Tôi nhớ nhiều năm về trước, có lần lên tu tập ở một thiền viện trên núi
cao. Lúc ấy vào giữa mùa thu, cây lá đổi màu. Những buổi sáng, sương mù
quyện phủ trùm rừng núi, ôm ấp con suối nhỏ chảy róc rách. Mùa thu,
không gian chứa đựng thời gian, đẹp. Nhưng sau vài ngày, tôi không còn
nhận thấy những vẻ đẹp ấy nữa, có lẽ vì chúng đã trở thành quen thuộc.
Tôi thấy mình không còn để ý đến những chiếc lá vàng đỏ trên con đường
thiền hành, lại hay tìm đến đứng trên một dốc cao, nhìn xuống thành phố
xa xôi bụi bặm dưới kia. Có lẽ vì tôi quen tìm kiếm hạnh phúc trong sự
thực hiện, sáng tạo. Trên thiền viện này mọi việc tĩnh lặng quá, ý muốn
phải thực hiện “một cái gì” ấy kéo tâm tôi về phố chợ xưa.
Có lần, tạp chí New Yorker đăng một tranh vui, vẽ hai vị sư, một già một
trẻ, ngồi xếp bằng cạnh nhau trong tư thế thiền định. Vị sư già ngồi yên
nhắm mắt, vẻ mặt tĩnh lặng, còn vị sư trẻ thì lộ vẻ bất an, bồn chồn,
không yên. Thấy thế, vị sư già quay sang nói nhỏ: “Chẳng có gì xảy ra
nữa đâu. Chỉ có vậy thôi!” (Nothing happens next. This is it!)
Muốn sống tỉnh thức, ta phải biết sống trong giờ phút hiện tại này. Mà
sống trong hiện tại đôi khi có nghĩa là ta không cần làm gì hết, không
có gì để cho ta thực hiện hay sáng tạo. Những giây phút tĩnh lặng ấy có
khi lại là một món quà quý giá nhất mà ta có thể tự ban cho mình.
Một nếp sống giản dị
Sống tỉnh thức tuy rất đơn giản nhưng không có nghĩa là dễ làm. Chúng ta
thường có một tập quán nặng nề là lúc nào cũng phải làm một việc gì đó,
bất cứ là việc gì. Có lẽ vì sự bận rộn đem lại cho ta một cảm giác thành
đạt, thấy mình là quan trọng. Trong giờ phút hiện tại này, vì vậy mà có
khi ta ôm đồm quá nhiều việc: muốn gọi thêm một cú điện thoại, cố làm
cho chóng xong việc này để còn tiếp sang việc khác, rồi việc khác nữa...
Muốn sống tỉnh thức, chúng ta cần phải biết nhận diện những thói quen ấy
để có thể buông bỏ chúng. Việc ấy tuy giản dị, nhưng muốn thực hiện cũng
đòi hỏi nhiều công phu. Chúng ta hãy cố gắng tập cho mình một thói quen
là khi làm việc gì chỉ làm một việc thôi. Trong những bữa ăn, ví dụ như
bữa ăn sáng, có người có thói quen phải tìm đọc hoặc xem một cái gì: báo
chí, ti-vi, tin tức... như là họ sợ mình đang phí thì giờ vậy. Cũng có
thể họ đọc để giữ cho đầu óc bận rộn vì không chịu được sự vắng lặng bên
trong. Nhưng vô tình vì vậy mà ta không tiếp xúc được với bữa ăn của
mình, ta không nhìn thấy được ánh nắng vàng lung linh đổ dài trên chiếc
bàn gỗ, mùi bánh mì nướng tỏa thơm trong gian phòng nhỏ, không gian tươi
mới của một buổi sáng sớm chung quanh ta.
Sống tỉnh thức cũng có nghĩa là sống giản dị. Việc ấy đòi hỏi một sự cố
gắng và chuyên tâm thường xuyên. Nó bắt ta trong giờ phút hiện tại này
chỉ làm một việc mà thôi, và phải thật sự có mặt với công việc ấy. Ta có
thể đi dạo một mình trong rừng hay đi với một người thân xuống phố, điều
quan trọng là ta phải thật sự có mặt ở đó. Lối sống tỉnh thức này sẽ đưa
ta đến một sự chọn lựa, đôi khi vì muốn được nhiều hơn mà ta tự chọn có
ít lại. Chúng ta chọn bớt nhìn ngắm để cái nhìn được thẩm thấu hơn; chọn
bớt làm việc để sự thành tựu được tốt đẹp hơn; và chọn bớt thâu thập để
được giàu có hơn...
Sự chọn lựa của ta
Đêm nay không gian bên ngoài có tuyết trắng và trăng sáng. Cơn bão mùa
đông kéo dài mấy hôm nay giờ chắc đã đi qua. Chiều nay thời tiết dự báo
sẽ có một cơn bão tuyết khác đang sắp sửa kéo qua đây. Tôi nhìn lên cao,
bầu trời lấp lánh tinh tú pha lê, không một dấu hiệu của bão tố. Mùa
đông năm nay có vẻ lạnh và rét mướt hơn mọi năm. Con đường dẫn vào nhà
đóng băng loáng thoáng ánh trăng xanh.
Đa số bạn và tôi là những người có gia đình. Chúng ta có một số bổn phận
và trách nhiệm đối với những người chung quanh. Chuyện từ bỏ cuộc đời
như ông Thoreau để đi đến hồ Walden hoặc một nơi vắng vẻ nào đó, ngồi
dưới một gốc cây vài năm, nghe tiếng cỏ cây chuyển hóa, nhìn bốn mùa
xoay vần, việc ấy có vẻ không được thực tế lắm. Mà tôi nghĩ cũng chưa
chắc là đúng! Nhưng tôi nghĩ, giữa những bận rộn và phức tạp của đời
sống gia đình, của bổn phận và trách nhiệm, ta vẫn có thể sống tỉnh
thức. Lẽ dĩ nhiên việc ấy đòi hỏi một sự thực tập thường xuyên, một công
phu tu tập.
Giữa cuộc đời bận rộn, muốn chọn một lối sống tỉnh thức, điều đầu tiên
ta cần phải thực hiện là biết sống chậm lại. Chúng ta hãy tập cho mình
không phải đứng dậy trả lời lập tức mỗi khi nghe chuông điện thoại reo.
Trong giờ phút này không có nơi nào cần để cho ta đến, không có ai để
cho ta gặp, không có một tin tức, một chương trình nào trên ti-vi cần
phải xem... Vì những gì quan trọng nhất trong đời ta bao giờ cũng đang
xảy ra ngay bây giờ và ở đây.
Thói quen đó sẽ giúp cho cuộc sống ta được đơn giản hơn, và lẽ dĩ nhiên
việc ấy không phải dễ. Trong cuộc sống hằng ngày, chúng ta thường gặp
những hoàn cảnh, trường hợp cần sự phản ứng lập tức của mình. Nhưng cũng
vì thế mà nó bắt ta phải biết tỉnh thức và chú ý đến những gì thật sự
đang xảy ra. Nhìn cho kỹ ta sẽ thấy mọi vật, mọi sự sống chung quanh ta
đều có liên quan, dính dáng với nhau. Bạn hãy cẩn trọng, vì mỗi sự lựa
chọn của bạn, dù nhỏ nhoi đến đâu, cũng sẽ có một ảnh hưởng rộng lớn và
sâu xa hơn là bạn tưởng. Mà cuộc sống bao giờ cũng bắt buộc ta phải chọn
lựa. Ta sẽ không bao giờ có thể có hết được những gì mình muốn. Nhưng
nếu được, bạn hãy chọn cho mình một lối sống đơn giản, vì nó rất cần
thiết cho sự tự do của chính mình.
Hồ Walden và hơi thở của ta
Ông Henry Thoreau đã bỏ ra hơn hai năm trời về sống ẩn dật nơi hồ
Walden, vì ông muốn được trực tiếp kinh nghiệm sự sống. Ông viết: “Tôi
đi vào rừng vì tôi muốn sống một cách tự chủ, để tôi có thể đối diện với
những gì là thật thiết yếu của cuộc đời, để xem nếu tôi có thể học được
những gì sự sống này dạy cho tôi. Nếu không, mai này khi chết đi, tôi sẽ
hối hận rằng mình đã chưa từng bao giờ thực sự sống.”
Nhưng nếu bạn và tôi muốn thực tập lối sống tỉnh thức ấy, tôi nghĩ chúng
ta không cần phải tìm đến hồ Walden hay một nơi nào quạnh quẽ xa xôi đâu
hết. Trong cuộc sống hằng ngày, hãy tự tạo cho mình một chút thời gian
và không gian tĩnh lặng.
Khoảng không gian của hồ Walden ấy đang hiện hữu trong hơi thở của ta.
Sự nhiệm mầu biến hóa của bốn mùa cũng nằm trong hơi thở của ta. Và sự
sống của ta, của ông cha ta, của con cháu ta, cũng đang có mặt trong hơi
thở ấy. Hơi thở của ta là một dòng suối mát nối liền thân với tâm, nối
liền ta với ngàn thế hệ đi trước và những thế hệ tương lai, nối liền sự
sống này với những sự sống khác chung quanh ta. Tất cả đều có mặt đầy đủ
hết, bây giờ và ở đây, trong hơi thở tỉnh thức ấy.
Tiếng máy sưởi chạy đều tỏa ấm căn phòng. Bên ngoài vườn, những cành cây
khô cóng, bạc xám, đóng băng nghiêng ngả vào nhau. Đêm nay trời thật
lạnh. Có tiếng cành khô nào rơi gãy ngoài sân. Cái nghe của tôi chợt trở
nên bén nhạy lạ thường, tưởng chừng như nghe được cả tiếng ánh trăng
xanh rơi trên sân tuyết ngoài kia. Căn phòng nhỏ phảng phất thơm mùi
trầm. Ánh trăng mênh mông rọi vào khung cửa sổ trải sáng mặt bàn viết.
Trang sách đọc dở dang ban chiều vẫn nằm đó, có một bài thơ nào còn
vướng trên trang giấy cũ:
Thiên phong đỉnh thượng nhất gian ốc,
Lão tăng bán gian vân bán gian.
Tạc dạ vân tùy phong vũ khứ,
Đáo đầu bất tợ lão tăng nhàn.
(Trên nghìn đỉnh núi một gian nhà,
Một nửa cho mây, một nửa ta.
Đêm qua gió thổi mây đi mất,
Tính lại ai nhàn bằng lão gia!)