Khát đến cháy cổ, vậy mà muốn mua một cốc bia, người ta đã không
rót lại còn đuổi đi…
Nhưng người da mầu bây giờ thì sao?
Họ
thường được đóng thành cặp minh tinh màn bạc trong các phim của
Hollyhood, tham gia vào các câu lạc bộ thể thao danh giá nhất châu Âu,
rồi cách đây ít năm bà Condoleezza Rice, một phụ nữ da mầu đã còn leo
lên chức ngoại trưởng Mỹ, rồi đến lượt một người đàn ông da mầu khác có
tên là Barack Obama còn trở thành đương kim Tổng thống Mỹ. Tại sao từ
một sắc tộc ở dưới đáy của mặc cảm, người da mầu lại trỗi vượt để đạt
được thành công như vậy?
Một ca sĩ da đen đã tuyên bố: “Để đuổi
kịp người da trắng, chúng tôi phải cố gắng gấp tám lần họ”. Ở đây bao
gồm hai thông điệp, thứ nhất chúng tôi thấp kém hơn người da trắng. Thứ
hai để đuổi kịp họ, chúng tôi không chỉ cố gắng một chút, mà phải cố
gắng gấp tám lần.
Ở đời muốn đấm thì phải co tay lại,
muốn nhảy thì phải nhún chân lấy đà thấp xuống. Người Việt xưa cũng đã
dạy: lùi một bước để tiến ba bước. Mới đây có nhiều bài trên Vietnamnet
bàn về phẩm chất người Việt có thông minh không, thông minh so với thế
giới thế nào, đặc biệt là bài “Trí thông minh người Việt so với thế
giới” của tác giả: Nguyễn Quốc Tín. Ông đã đưa ra một ý tưởng khá độc
đáo, đại khái rằng: người Việt khá thông minh, nhưng thực hành thì kém .
Đó cũng chính là lý do lý giải tại sao nước Việt còn chưa trở thành một
quốc gia hùng cường (tôi diễn ý).
Muốn dân tộc hùng cường, có lẽ chẳng
có cách nào hơn, giống những người da mầu đã từng thừa nhận mặc cảm tự
ti bé nhỏ để vươn lên, chúng ta cũng nên nhún mình, không phải để hạ
mình mà là để cải thiện, để nhảy cao hơn. Muốn chữa bệnh, làm cho cơ thể
khỏe mạnh, thì việc đầu tiên chúng ta nên làm là bắt trúng bệnh. Chỉ có
thế mới bốc thuốc trúng mong chữa lành bệnh tật, làm cho cơ thể cường
tráng khỏe mạnh.
Có không ít ý kiến cho rằng: người Việt học giỏi
nhưng thiếu khả năng phát minh sáng tạo. Điều này đúng! Nhưng theo tôi
đó là ý kiến xa vời quá, nó có thể làm cho đại bộ phận chúng ta buông
lỏng việc đào luyện kỹ năng hay tính cách trực tiếp gần gũi của mình.
Một xã hội lành mạnh, tốt đẹp, giầu
có, không nhất thiết phải có phát minh. Tôi tin chắc, nếu gia đình nào
cũng toàn những người biết sống bổn phận, thì gia đình đó chắc hẳn sẽ
giầu có và hạnh phúc. Một xã hội cũng vậy, nếu nó có đại đa số công dân
biết sống đúng bổn phận và chức năng của mình, thì xã hội sẽ ngăn nắp,
sạch sẽ, lành mạnh, tốt đẹp, và sung túc.
Trong xã hội , có một số nghề không
cần phát minh như, các dịch vụ y tế và xã hội, ở đó người ta chỉ cần có
sự tận tình, chu đáo, tử tế là đã tốt đẹp rồi. Riêng nghề dịch vụ ngày
nay chiếm đến 1/3 doanh thu và công việc của xã hội, nếu người ta biết
làm đủ bổn phận cho việc này, thì sự tốt đẹp chẳng bé chút nào. Về mặt
khoa học kỹ thuật hay tiến bộ cũng không lệch tâm nhiều. Nhiều chuyên
gia cho rằng, thế kỷ 20 nước Nhật không cần chú trọng vào phát minh
nhiều, mà chỉ cần học theo, nói thẳng ra là bắt chước các phát minh của
phương Tây là đã phát triển rất nhanh. Bài học đó cũng đang diễn ra với
Trung Quốc trong thế kỷ 21 này. Đây cũng chính là phát ngôn của các
chuyên gia Mỹ, họ cho rằng : ở châu Á không giành nhiều tiền bạc để đầu
tư cho những tìm tòi, phát minh tiên phong và vĩ mô.
Đây không chỉ là hiện thực, mà chính
là nguyên lý sống mà người Pháp đã thừa nhận trong nhiều thế kỷ. Nguyên
lý đó ngày nay còn được áp dụng nhiều vào trong cơ chế kinh tế thị
trường tự do, đặc biệt sau khi nền kinh tế kế hoạch của các nước Đông Âu
phá sản, đó là “laissez faire” , tức là “để mặc nó”. Cụ thể người Pháp
đã tiến hành hàng loạt các cuộc điều tra. Vào mùa hạ chẳng hạn, người ta
phát sốt khi phát hiện, mỗi tháng có đến cả chục triệu khách du lịch
đến Pháp, như vậy, dịch vụ, rồi thực phẩm, rồi môi trường sẽ ra sao?
Nhưng không hiểu sao mọi việc vẫn đâu vào đấy! Rồi người ta phát hiện
rất ngẫu nhiên năm nào cũng vậy, số người đi du lịch ra khỏi nước Pháp
luôn luôn xấp sỉ số du lịch đến nước Pháp. Đó là sự tài tình của sắp đặt
tự nhiên mà không ai có thể lường được, hay xắp xếp mà thành. Vậy thì
trong kinh tế thị trường cũng vậy, hiện thực của nó luôn luôn phong phú
sống động hơn cả người ta sắp đặt hay điều chỉnh. Bởi thế mà “hãy để cho
nó tự điều chỉnh”.
Ở Việt Nam thì sao? Chúng ta làm đường, rồi
mới đào lên đặt cống. Việc đó thì liên quan gì đến phát minh. Rồi các
công ty dịch vụ thông tin, lẽ ra chỉ cần đào đường lắp một đường dây,
nhưng người ta không thỏa thuận được việc ai phải thuê đường dây của ai,
thế là mỗi công ty lắp đặt một đường dây và đào đường một lần ít nhất,
thế là đường phố bị xới tung lên, hết lần này đến lần khác. Hàn Quốc,
sau mười năm lắp đặt công nghệ ô tô, thì dường như cả nước có xe nội địa
để đi, hơn thế còn xuất khẩu đi khắp thế giới. Còn ở Việt Nam sau hơn
mười năm, chúng ta vẫn loay hoay chưa xác định được đâu là dòng xe chiến
lược, giữa hai dòng xe con và bán tải? Chẳng lẽ việc này lại cần phải
có nhiều trí óc phát minh và sáng tạo đến vậy? Nếu muốn hiểu người ta
chỉ cần ba ngày làm các điều tra là xong!
Tất cả sự chậm tiến và ngược đời đó
nói lên cái gì? Theo thiển ý của tôi, không phải việc người Việt học
giỏi mà kém thực hành, mà là họ chỉ giỏi làm giàu cho cá nhân nhiều hơn
là làm giỏi cho cả cộng đồng. Ở đây , thêm một lần nữa nói lên, tính
cách công lý của người Việt rất yếu, người ta không nghĩ đến quyền lợi
chung mà chỉ nghĩ đến quyền lợi cục bộ của cá nhân , sau đó là của cơ
quan hay chuyên ngành nào đó.
Học giỏi nhưng thực hành kém ư? Học
chính là chuẩn bị cho trí tuệ và tư tưởng. Tư tưởng luôn dẫn đến hành
động. Vậy thì tại sao hiệu quả hành động của người Việt lại yếu? Trong
cuộc sống, chúng ta thường xuyên thấy, một người nói ngang, nói sai lè
lè ở giữa nhiều người, nhưng anh ta không hề gặp bất cứ sự phản đối nào
để thấy xấu hổ hay phải điều chỉnh mình. Tại sao? Vì hầu hết những người
xung quanh đã từng giống và hành xử như anh ta, cho nên dễ bỏ qua, và
thông cảm. Như vậy, người Việt rất ít đào luyện ý thức cho công lý, mà
mạnh ai người ấy làm, “còi to cho vượt”. Từ tư tưởng bé nhỏ và cá nhân
đó, người ta khó mà hình thành ý thức cộng đồng.
Cái yếu nhất của người Việt nói
riêng và châu Á nói chung là tinh thần công lý chung của cộng đồng. Đây
chính là bài học mà lãnh tụ Tôn Trung Sơn đã chỉ ra: Trung Quốc dù 400
triệu dân nhưng chỉ là bãi cát rời rạc vì chỉ có tinh thần tông tộc và
gia tộc mà không có quốc tộc.
Không có tinh thần quốc tộc thì quốc
gia làm sao vững mạnh, cho dù ở đó có rất nhiều người sôi kinh nấu sử
học giỏi đi nữa. Học giỏi mà chỉ nghĩ đến vinh thân phì gia, làm giầu
cho công ty minh để lĩnh thưởng rót vào mình, mưa đâu ấm chân đấy… Trời
ơi quốc gia làm sao giầu mạnh hùng cường nếu kẻ có học, kẻ lĩnh bằng cao
giải thưởng lớn, nhà khoa học hay văn nghệ sĩ chỉ dùng tài của mình tìm
cách gom mái giọt ranh làm ướt bàn chân bé nhỏ hay mấy người của nhà
mình?
Vì thế , có lẽ tư duy thiếu tính
cộng đồng , tức công lý mới chính là thứ làm còi cọc học vấn hay làm
thui chột khả năng của người Việt. Còn thực hành là cái thứ hai. Và cho
dù có thực hành giỏi đi nữa mà người ta chỉ thực hành cho các nhân mình
thì có ý nghĩa gì? !
N.H.Đ 22/10/2010