Mãn Giác
thiền sư đã để lại những vần thơ ngàn năm mà giá trị của nó vượt ra
ngoài vòng tử sinh. Thanh âm của nó tựa như tiếng núi trầm hùng được cất
lên từ đỉnh cao chất ngất vang vọng xuống trần gian làm chúng ta thực
sự thức tỉnh về sự phù du của kiếp người. Mặt khác bài thơ vẽ nên bức
tranh tuyệt đẹp về con người, thiên nhiên trong khoảnh khắc tuyệt diệu
nhất. Cáo Tật Thị Chúng là một bài thơ ra đời trong hoàn cảnh
đặc biệt, khi thiền sư công hạnh viên mãn đã vượt qua được cảnh giới của
suy nghĩ và hiểu biết âm thầm tiếp xúc với chân lý nhiệm mầu. Có lẽ chỉ
khi bước giữa bờ vực sống chết như vậy người ta mới có thể ném mình đến
cảm xúc trào dâng; sự rung động tuyệt diệu ấy chỉ xuất hiện một lần độc
nhất trong cuộc đời.
Có người nói “thưởng thức một tác phẩm là cuộc đối thoại mà trong đó người đọc tự khám phá ra chính mình”
cho nên cảm thông với cảm xúc của thiền sư, thấm thía những gì thiền sư
nhắn gởi chính là tự cảm thông rung động với chính mình. Kẻ thưởng
ngoạn nếu chỉ hời hợt không đạt tới chiều sâu vi diệu chẳng phải đã phí
bỏ tấm lòng người xưa hay sao?
Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền quá
Lão tòng đầu thượng lai.
Xuân đi trăm hoa rụng
Xuân đến trăm hoa cười
Trước mắt việc đi mãi
Trên đầu già đến rồi
Bốn
câu đầu trong bài thơ được thiền sư viết dưới thể ngũ ngôn đúng với
nhịp đều đặn của thời gian. Tuy giản dị đơn sơ nhưng mang trong mình nó ý
nghĩa nhiệm màu về chân lý cuộc sống. Chân lý cuộc sống không phải là
một cái gì đó quá ghê gớm như ta vẫn nghĩ, mà trái lại hết sức đơn giản.
“Lạc” đối với “khai”, “nở” đối với “tàn”, hoa tàn rồi lại nở; ai chẳng
biết vẻ đẹp rực rỡ nhưng phù phiếm của hoa. Song mấy ai thấy một năm ba
trăm sáu mươi lăm ngày, mười hai tháng đất trời xoay vần trong bốn mùa
xuân hạ thu đông.. Cuộc sống con người lại càng mong manh ngắn ngủi
trước thiên nhiên vô hạn…
Trăng tròn đấy, khuyết rồi cũng đấy
Chớp lưng trời thoạt thấy rồi không
Lênh đênh bọt nước giữa dòng
Cũng như sương đọng nơi lòng hoa mai.
Thời
gian không trôi qua một cách vô tình như dòng nước bạc, nó mang theo cả
quãng đời hoa mộng, những nét thanh xuân, những tâm tình không thỏa.
Mỗi cái tích tắc đồng hồ, mỗi lần mọc lặn của mặt trời, mỗi nhịp tim lên
xuống đều liên quan đến sự hiện thành và tiêu tán của kiếp người mà sự
sống chỉ là sương mờ giữa bình minh rạng rỡ.
Để
dễ dàng cảm nhận và làm chủ được thời gian con người đã học được cách
chia chẻ đo đếm thời gian. Ngược lại thời gian cột chặt con người vào
hai tiếng tích tắc, tàn hoại không chút tiếc thương từng khoảnh khắc của
con người. Con người trước thời gian nếu không chán chường thất vọng
lại chọn cho mình một cuộc sống vội vàng hối tiếc như nhà thơ Xuân Diệu
từng thốt lên:
“Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn
Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại
Còn trời đất nhưng chẳng còn tôi mãi
Nên buâng khuâng tôi tiếc cả đất trời…
Mùi tháng năm đều rớm vị chia phôi
Khắp sông núi vẫn than thầm tiễn biệt
Nhưng
Thiền sư trong giờ phút ấy là người đã thoát ra ngoài sự sống cái chết
thì con lưu luyến gì một đóa hoa xuân, một mái đầu bạc, một mùa xuân
thoáng chốc nơi thế gian. Phải chăng với mục đích “thị chúng”
thiền sư đã vén mở cho thế nhân thấy đằng sau sự tàn nhẫn của thời gian
là một cái gì đấy rất công bằng, rất thực mà tràn đầy tứ thơ. Trái sắp
đậu thì hoa phải tàn nếu hạt thóc không chết đi thì cây lúa cũng không
thể nào sống nổi. Hoa tàn úa rồi trở về trong lòng đất mẹ, thời điểm bắt
đầu một nốt lặng khẽ khàng cần thiết trong bản nhạc tuần hoàn của hoa.
Ta biết rằng sự tàn úa của hoa không phải là cái chết mà là chuyển hóa
để tồn tại… sự sống không mất đi sự sống chỉ chuyển sang một dạng khác
hợp lý hơn.
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.
(Đừng tưởng xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một cành mai).
Nếu
nói theo kiếm hiệp thì không nằm trong kiếm lý; đang bình thơ, thì gọi
là phá cách; hai câu thất ngôn bất ngờ trong cả giọng điệu, tiết tấu lẫn
hình ảnh thơ … cũng như cuộc sống con chim trong lống son…. chợt nhận
cửa lồng đã hé… Vụt! Thoát cũi, sổ lồng! Hít một hơi ôm trọn lấy tự do
hót lên một tràng véo von… có một cái gì đó cứ hát lên trong tim… liên
miên bất tuyệt như hải triều âm, vang dội trong đêm tĩnh mịch như tiếng
đại hồng chung.
Hoa có thể tàn… xuân có thể rồi sẽ hết… nhưng
chắc chắn mùa xuân sẽ trở lại… chắc chắn rồi hoa sẽ nở… tuyệt hơn nữa
khi một cành mai muộn vẫn âm thầm trong đêm khẳng định cuộc sống là bất
diệt, mùa xuân là vĩnh hằng. Chiều xuống chẳng ai có thể ngăn cản mặt
trời lặn, nhưng ngày mai khi ánh bình minh xuất hiện ta lại thấy một mặt
trời rạng rỡ…. Cái muốn giữ cũng khó mà giữ được, và cái gì đến dù
không trông chờ nó cũng tự đến..
Những dòng thơ Cáo Tật Thị
Chúng được viết vào giao điểm thời gian giữa đông và xuân. Xuân chưa
đến, đông cũng chưa qua. Con người mỏi mòn trong giá lạnh để mong chờ
một mùa xuân ấm áp vơi đi những chán chường khắc khoải cô liêu. Nhưng
con người không biết rằng nếu không có sự tàn phá của một mùa đông giá
lạnh thì sự xuất hiện của nàng xuân không làm cho cuộc đời trở nên tươi
đẹp hơn. Nhưng từ xưa đến nay mấy ai thực sự đã tận hưởng trọn vẹn một
mùa xuân đúng với ý nghĩa nó nhất. Mùa xuân đến làm hạnh phúc thăng hoa
và ra đi để lại trăn trở băng khoăng, nhớ thương hoài vọng trong tâm
tưởng con người.
Có kẻ thơ ngây muốn giữ mãi vẻ đẹp nàng xuân
không tàn úa mà không bao giờ một lần tự hỏi mình: Không tàn úa để làm
gì? Để giữ mãi niềm hạnh phúc ư? Sẽ vô nghĩa nếu thời gian ngừng lại.
Con người đã đem cả lòng tham của mình để sống với mùa xuân.
Vạn
vật tùy duyên luân chuyển trong chu kỳ thành trụ hoại diệt, nhưng đêm
qua sân trước một cành mai mãi mãi tồn tại trong vô cùng, không một tác
nhân nào có thể tàn huỷ bởi sự hiện hữu vượt thoát của nó chính là mùa
xuân bất biến. Muốn thấy được cành mai mà Mãn Giác với nhãn quan sắc bén
của mình trông thấy, phải nhìn xuyên qua hình dáng đi sâu vào tủy chất;
hình dáng đổi thay, tủy chất còn mãi. Ta chợt thấy mùa xuân tràn ngập
khắp không gian, thời gian, lung linh, mầu nhiệm. Mỗi phút mỗi giây trôi
qua mùa xuân bừng nở muôn vạn đóa mai khiêm cung bên lề đường không một
người để mắt, rực rỡ trong những khu vườn sang trọng bao người chăm sóc
hay lặng lẽ, đơn côi giữa đồng hoang vắng…
Như thế chỉ có mùa xuân trong tâm con người ra đi mà thôi…
Câu
thơ đã dứt song người đọc cảm giác như cả một rừng thơ đang tuôn trào
như những vòng tròn sóng trên mặt nước cứ lan mãi lan mãi trong tâm
thức. Nhưng rồi đến đây, người đọc thấy những vòng tròn sóng ấy mờ dần
mờ dần, cả không gian thời gian lắng đọng lại, đằng sau tất cả những âm
thanh huyền diệu ấy là một khoảng tối đến vô cùng, sự im lặng đến tuyệt
đối.
Khi ấy, trong im lặng, tâm hồn người đọc như hòa quyện tâm
hồn thiền sư, họ chợt bừng tỉnh về mục đích cuộc sống, sự tồn tại và
tiêu tán của kiếp người. Đức Phật đã bao lần nhắc nhở cuộc đời là bể khổ
nước mắt của chúng sinh còn nhiều hơn cả những đại đương. Dòng nước mắt
nóng hổi đã đong đầy những buổi chia ly, những cuộc tình dang dở, những
cảnh trái ngang… Nhưng con người có mấy ai khóc thật cho “gã cùng tử”
chính mình, cho sự chi phối âm thầm của sanh tử. Có chăng con người chỉ
khóc cho những tham vọng quá to lớn vòng tay không thể nào ôm giữ nổi,
hay chỉ khóc cho những mong cầu không thỏa mà ngày qua ngày thời gian
vẫn âm thầm hủy diệt…
Con người sống với niềm kiêu hãnh, ôm giữ
những tiền tài, danh vọng… giành được trong đôi tay; cho đấy là hạnh
phúc đời người mà không biết rằng hạnh phúc ấy chỉ là huyền hoặc, mong
manh như chính thân phận con người. Non xanh đấy trơ gan cùng tuế
nguyệt, nước biếc tự ngàn xưa vẫn trường lưu mà đã trải qua mấy bóng
chiều soi, được hay mất rồi cũng như lá hoa trôi theo dòng nước, những
thị phi vinh nhục cả một đời có khác gì trong mộng ảo. Biết thế, nhưng
có loài dã tràng nào lại không xe cát, không để lại những dấu vết bên bờ
đại dương, và biển cả vẫn muôn đời tự nhiên chuyển mình xóa nhòa đi tất
cả…
Vậy thì tranh giành cả một đời để làm gì? Câu hỏi ấy như
một công án thiền đã đang và sẽ đeo đuổi ray rứt con người trong luân
hồi lang thang vô định…
Có vần thơ chỉ dệt lên từ sự rung động
của trái tim, cũng có những vần thơ là lời tâm sự nhắn gởi. Ở Cáo Tật
Thị Chúng ta nhận thấy đó là sự hội tụ giao hòa giữa thơ và thiền giữa
rung động cảm thông và tấm lòng cho nhân thế. Thiền là tôn giáo, thơ là
văn học, cái lơ lửng của thiền cũng là cái chẳng thể nói nên lời của ý
thơ, mỗi thứ mỗi vẻ nhưng thiền sư đã tìm ra điểm tương đồng gắn kết
chúng khăng khít như môi với răng, khơi mạch cho chúng chảy chung dòng
như nước hòa hợp với sữa.
Mãn Giác, một thiền sư, một nhà thơ và
trước hết là một con người đã đẩy lui thời gian để lại cho trần gian
một đóa hoa mai vụt nở trước sân ngàn năm sau vẫn không hề héo tàn.
Hương sắc của nó đã quyện vào hư không đánh lay tâm thức người đọc một
cách bất ngờ. Và như thế cả cuộc sống được dựng nên từ lời thơ bàn bạc,
thế giới ẩn mình trong đóa mai chớm nụ.
Minh Triết (2006)