Tính nhân bản trong các tác phẩm của Nguyễn Du [3]

Trí Không

06/11/2012 09:40 (GMT+7)
Số lượt xem: 196837

Kích cỡ chữ: Giảm

Hình ảnh Kiều biểu trưng cho tâm thức chúng sinh, sau quá trình trôi lăn trong bến bờ sinh tư, chết đi sống lại nhiều lần và cuối cùng quay trở về căn nhà xưa là một sự nhập thế đặc biệt tích cực, được thể hiện rõ nhất trong triết học Phật giáo đại thừa mà cụ thể thiền tông.

3.3. Đoạn trường tân thanh.

3.3.1. Hình ảnh Kiều và những ý nghĩa biểu trưng.

Hiếu Tân trong một bài viết “Đọc lại truyện Kiều” có đoạn viết: “Hãy hình dung Truyện Kiều là “vườn xuân một cửa”, thì cửa ấy đâu có ngăn cấm một ai. Bước chân vào đấy, ta có thể suy tư về đủ điều, mọi lẽ. Dựa trên những diễn biến, nhưng tâm tình trong truyện, ta có thể trầm tư về lẽ đạo hay ngẫm ngợi lẽ đời, và ta thấy mình có toàn quyền như thế. Còn nếu xác quyết rằng “chính Nguyễn Du đã nghĩ thế này” hay “đây mới thực là tư tưởng Nguyễn Du”, thì xin hãy dè dặt, chậm rãi một chút. Tôi e rằng Nguyễn Du sẽ mỉm cười lặng lẽ: “Ta quả có viết 3254 câu thơ, nhưng ta có nói gì đâu?”

Còn Nguyễn Văn Trung thì viết: “Cũng như bất cứ tác phẩm vĩ đại nào, Truyện Kiều là một khu rừng muôn ngả, một vườn hoa muôn màu cửa mở rộng, ai nấy được tự do ra vào để khai thác, thưởng thức, mỗi người đã vào đều muốn tìm ra một lối nhìn bao quát mong lĩnh hội được vẻ đẹp toàn diện của vườn hoa, nhưng khi ra về, vẻ đẹp vẫn còn nguyên vẹn và người du khách đến sau cũng lại mang theo tham vọng nhìn bao quát, rốt cuộc, mỗi người thật ra cũng chỉ chỉ nhìn thấy một vài khía cạnh của chân lý toàn diện, nghĩa là đã chỉ đề nghị một lối nhìn vào đó, khám phá được một vài nét mới của vẻ đẹp muôn đời đó thôi”

Truyện Kiều là một tuyệt phẩm không chỉ của Việt Nam nói riêng mà còn là một trong số ít thi phẩm nổi tiếng của thế giới. Hơn 3000 câu thơ, gần 3 thế kỷ cày xới của biết bao học giả; người ta cũng đã từng ngâm, vịnh, lẩy, tập, bói… Kiều. Người tán dương với lời lẽ thêu hoa dệt gấm không ít mà chê bai không một tiếng xót thương cũng nhiều. Truyện Kiều giờ đây như Phạm Thếng trong Tiếng khóc Nguyễn Du đã đưa truyện Kiều vào vị trí “… như tấm gương sáng treo cao, hậu thế ngẩng lên nhìn vào và càng sùng bái nồng nhiệt khi thấy hình ảnh mình trong đó hùng tráng hoặc bi đát, đáng trọng hay đáng thương. Còn như đàng sau tấm kiếng có gì, ao lo biết đến? Ai cần biết đến? Mà đã dễ biết được sao?” và có lẽ đó cũng chính là lý do Truyện Kiều sống mãi trong lòng mỗi người chúng ta.

Theo cách nhìn của Hiếu Tân, trong truyện Kiều tồn tại song song hai mạch chuyện: mạch nổi và mạch ngầm. Mạch nổi là hiện thực cuộc sống với tình yêu Kiều dành cho Kim Trọng, với oan ức mà gia đình Kiều phải gánh, với Mã Giám Sinh, Tú Bà, Sở Khanh, Hoạn Thư, Thúc Sinh, Giác Duyên… Kiều chính là hiện thân cho số phận nghiệt ngã của con người tài hoa nhưng bạc mệnh, rơi vào vòng xoáy của cuộc đời trớ trêu, nhiều phen sống dở chết dở …nhưng cuối cùng với cái Tâm trong sáng sẽ giúp Kiều vượt qua mọi khó khăn trở ngại để đoàn viên cùng với gia đình. Mạch ngầm trong truyện Kiều được lý giải dưới góc độ triết học thông qua hai quan niệm cơ bản là Thuyết Thiên mệnh hay Tài mệnh tương đố của Nho giáo và Thuyết Nhân quả của Phật giáo đã được người viết chú giải khá chi tiết ở trên.

Một cách nhìn khác có khuynh hướng nhấn mạnh khá nhiều vào hiện thực xã hội, mang nặng màu sắc giai cấp và chính trị là “Bản cáo trạng cuối cùng trong truyện Kiều” của nhà thơ Xuân Diệu. Cách nhìn này hiện nay đã bị nhiều nhà phê bình phê phán vì họ cho Xuân Diệu đã “cảm thương trái khoáy của ông đối với nàng Kiều và ngợi ca nhầm chỗ đối với Nguyễn Du”.

Một số khác lại tiếp cận Kiều dưới góc độ tâm linh, cụ thể ở đây là Phật giáo, qua một vài tác phẩm tiêu biểu như Nguyễn Du – Đại thi hào dân tộc của Phạm Công Thiện hay Truyện Kiều qua khía cạnh tâm linh của Huyễn Ý, Thả một bè lau của Nhất Hạnh… Kiều và 15 năm lưu lạc chính là biểu trưng cho tâm thức chúng sinh bị trôi lăn trong luân hồi sinh tử và sự đoàn viên của Kiều chính là quá trình giác ngộ cái Phật tính trong sáng thường hằng của mỗi chúng ta. Cách nhìn này không phải là không có lý nếu chúng ta biết rằng bản thân Nguyễn Du đã từng chuyên tâm nghiên cứu và trì tụng Kinh Kim Cương cả ngàn lần, có rất nhiều bài thơ đượm chất thiền. Thế nhưng chúng ta cũng không nên quên rằng Nguyễn Du không sáng tác truyện Kiều mà chỉ phóng tác truyện Kiều dựa trên Kim Vân Kiều của Thanh Tâm Tài nhân. Không ai có thể nghi ngờ những sáng tạo thiên tài của Nguyễn Du nhưng cũng phải thừa nhận cốt truyện của Truyện Kiều gần như được giữ nguyên so với bản gốc là Kim Vân Kiều của Thanh Tâm Tài Nhân…

Có quá nhiều cách hiểu về Kiều, tương tự như một chiếc kính vạn hoa, mỗi lần chúng ta xoay một vòng thì một hình ảnh khác hiện ra. Hình ảnh Kiều cũng thế, nhìn dưới bất kỳ góc độ nào cũng thấy có lý nhưng cũng chưa phải là hoàn hảo. Ta không thể nhìn Kiều cùng một lúc bằng nhiều nhãn quan khác nhau, càng không thể phê bình một tuyệt phẩm như Truyện Kiều trên một thế giới quan nhất định được. Bởi vậy, nói như Anatole France: “Nhà phê bình giỏi là người kể lể những cuộc phiêu lưu của lòng mình qua các tuyệt phẩm”. Cá nhân người viết không dám cho mình là người phê bình giỏi, càng không dám phê bình Kiều qua một thế giới quan nào đó nên đành viết về Kiều như viết về cuộc phiêu lưu bằng chính kinh nghiệm sống của mình. Chắc chắc đó là chủ quan và không nhất thiết Nguyễn Du có nghĩ đến điều đó hay không nhưng hình ảnh Kiều với 15 năm đoạn trường, theo quan điểm người viết mãi mãi là cuộc lưu lạc và tìm kiếm bản lai diện mục của mình trong hình hài của trăm năm tại thế. Và có lẽ cũng nhờ đi sâu vào khía cạnh tâm linh qua nhân vật Kiều mà ta có thể biết thêm một góc độ nào đó nhằm thể hiện rõ nét hơn tính nhân bản qua các tác phẩm của Nguyễn Du.

3.3.2. Con đường lưu lạc của Kiều hay sự tha hóa của kiếp người.

Mở đầu Truyện Kiều, Nguyễn Du viết:

Trăm năm trong cõi người ta

Chữ Tài chữ Mệnh khéo là ghét nhau

Trải qua một cuộc bể dâu

Những điều trông thấy mà đau đớn lòng

Lạ gì bỉ sắc tư phong

Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen

Ngay đầu câu chuyện, Nguyễn Du thiết lập ngay một quan điểm về Tài Mệnh tương đố (Chữ Tài chữ Mệnh khéo là ghét nhau… rồi Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen). Phải chăng đây là một lời tuyên bố khẳng định số phận đoạn trường và bạc mệnh của những người tài hoa và có sắc đẹp và đoạn tiếp theo của của câu chuyện chỉ là minh chứng cho lời tuyên bố trên hay lời tuyên bố trên chỉ là một giả thuyết được Nguyễn Du mượn tạm để nhập đề cho câu chuyện của mình???

Khó có thể trả lời một cách mạch lạc rằng đây là một lời khẳng định hay chỉ là một giả thuyết. Khi phân tích truyện Kiều dưới khía cạnh siêu hình hay triết lý, nhiều nhà nghiên cứu đã vội vàng cho rằng Kiều ảnh hưởng thuyết Tài Mệnh tương đố của một vài Nho sỹ tài tử nhưng thất chí đặt niềm tin vào Thiên Mệnh và thường cho rằng Trời vốn hay thử thách những người tài năng. Dưới góc độ tâm linh, đặc biệt là triết học Phật giáo cũng không lý giải nguyên nhân tại sao con người có Phật tính nhưng lại bị vô minh che lấp đến nỗi khổ đau dày vò. Ngay trong quan niệm về Thập nhị nhân duyên cũng vậy, Vô minh không phải là điểm khởi đầu và cũng chẳng phải đoạn kết thúc mà chỉ là một mắt xích trong chuỗi mắt xích của mười hai nhân duyên tương tác với nhau. Hỏi về điểm khởi đầu thì Đạo Phật chỉ trả lời bằng cách im lặng, trong một số bản kinh thì cho thời gian là vô thủy… Vì thế, nhìn dưới quan niệm của Phật giáo, đoạn thơ trên chỉ nên nhìn nhận như là một giả thuyết cần được kiểm chứng chứ chưa hẳn là Tất định luận không thể đảo ngược.

Hình ảnh của Kiều: tài sắc tuyệt vời không gì sánh được. Dưới góc độ hiện thực, Kiều có thể được nhìn nhận là một người tài hoa, có nhiều tài năng, hiện thân cho tinh hoa của con người. Dưới góc độ tâm linh, Kiều hiện thân cho bản tâm trong sáng của mỗi chúng sinh còn tài năng của Kiều chính là diệu dụng vô tận của bản tâm trong sáng đó.

Việc Kiều thương khóc Đạm Tiên chính là dấu hiệu đầu tiên báo hiệu cho quá trình đoạn trường lưu lạc của Kiều. Nhìn dưới góc độ tâm lý thông thường có thể cho rằng Kiều là người đa sầu đa cảm và thường hay liên hệ số phận người khác với bản thân mình. Việc Kiều làm thơ trong sổ Đoạn trường rồi gảy khúc nhạc bi thương khiến Kim Trọng nghe mà phải rơi lệ thể hiện tâm lý đa sầu đa cảm và chứa nhiều u uẩn như thế. Dưới khía cạnh tâm linh, có thể lý giải Đạm Tiên chính là hình ảnh Tâm quá khứ của Kiều, hay nói đúng hơn là những chủng tử có sẵn, khi gặp thuận duyên thì bắt đầu đơm hoa kết trái.

Tình yêu nảy nở giữa Kim Trọng với Thúy Kiều trong sáng, tự nhiên theo mô tuýp “trai tài gái sắc” cũng là chuyện hợp với tự nhiên, nhưng việc Kiều vượt tường rào sang “tâm sự” với Kim Trọng được nhiều nhà phê bình hiện nay cho là cuộc cách mạng đối với phụ nữ trong chuyện tình yêu của Nguyễn Du. Dưới góc độ tâm linh, có thể coi Kim Trọng như là nhân duyên hiện tại. Kiều có sẵn những hạt giống sầu cảm, đa tình, nay gặp phải Kim Trọng như cá gặp nước, đó là lý do khiến Kiều vượt khỏi lễ giáo phong kiến để thỏa lòng yêu thương. Điều này cũng cho thấy sức mạnh của nghiệp lực, một khi Nhân đã có, duyên đã đủ thì Quả nhất định sẽ tới.

Khi gia đình Kiều gặp tai họa vì sự vu cáo của kẻ bán tơ. Hình ảnh người bán tơ làm ta liên hệ đế tơ lòng, tơ tưởng…. Khi tâm thức rối ren như cuộn chỉ hay tơ vò thì khó lòng có được những quyết định sáng suốt nên Nguyễn Du đã dùng những câu rất hay để viết về tâm thức này:

Lại mang lấy một chữ tình

Khư khư mình buộc lấy mình vào trong

Vậy nên những chốn thong dong

Ở không an ổn ngồi không vững vàng

Ma đưa lối, quỷ dẫn đường

Lại tìm những chốn đoạn trường mà đi.

Câu hỏi đặt ra lúc này là Kiều bị bắt buộc lựa chọn hay bản thân Kiều tự do lựa chọn?

Nguyễn Văn Trung nhận định rằng Nguyễn Du đã đề nghị một lối nhìn về cuộc đời như một phiêu lưu của tự do, luôn luôn phải nhận định một hướng đi trong cái phức tạp hỗn độn mơ hồ của hoàn cảnh và vì thế nên sự chọn lựa của Kiều chính là thể hiện sự tự do đó, bởi Kiều có thể không chọn cách bán mình chuộc cha.

Một cách lý giải khác cho rằng ở đây Kiều hoàn toàn bị bắt buộc phải chọn cách bán mình bởi theo đạo Nho, chữ Hiếu là nguồn gốc của Nhân, người không có hiếu thì cũng không còn đạo làm người nên việc Kiều chọn cách bán mình chuộc cha là một sự bắt buộc.

Theo quan niệm của người viết, sự chọn lựa của Kiều là tự do nhưng là tự do trong cái lẽ tất yếu của nó. Trong tâm thức chứa đựng những chủng tử của phiền muộn, ưu sầu, đa cảm… lại thiếu chánh niệm tỉnh giác (hình ảnh anh bán tơ) thì việc trôi lăn trong luân hồi sinh tử trở thành lẽ tất nhiên. Nhưng bản thân cái tất nhiên này lại tự do bởi lẽ hoàn toàn không có bất kỳ một thế lực nào bên ngoài tác động vào quá trình vận hành của tâm thức nên sự lựa chọn của Kiều chính là do bản thân Kiều (tâm thức mỗi chúng sinh) tự quyết định lấy

Bắt đầu rơi vào tay Mã Giám Sinh là bắt đầu quá trình lưu lạc của Kiều, cũng là quá trình tâm thức chúng ta bị trôi lăn trong sinh tử luân hồi. Những nỗi khổ đau vì nhớ nhung, bị lừa dối, bị phản bội… chính là những hình ảnh biểu trưng của Khổ đế mà hàng ngày hàng giờ chúng ta đang phải gánh chịu.

Trong suốt quá trình lưu lạc đó, có bốn nhân vật chính gắn liền với số phận của Kiều, đồng thời cũng chính là biểu chưng cho quá trình quay về bến giác của mỗi chúng sinh:

- Hình ảnh Sở Khanh: Kiều dựa vào Sở mong Sở đưa ra khỏi lầu xanh nhưng sự xuất hiện của Sở chỉ là tạm thời rồi sau đó Kiều lại rơi vào lầu xanh lần nữa. Trên lộ trình tâm linh, hình ảnh Sở Khanh có thể biểu trưng cho ý nghĩa Thế gian trụ trì Tam bảo. Quá trình tìm về Chân tâm của chính mình phải bắt đầu từ thế gian trụ trì Tam bảo nhưng sự cứu cánh của Thế gian Trụ trì tam bảo đó cũng chỉ là nhất thời, nếu ta bám chặt vào quá mà không tiếp tục chuyển hóa thân tâm của mình thì sớm hay muộn cũng sẽ tiếp tục con đường phiền não cũ, không có ích gì trên lộ trình giải thoát.

- Hình ảnh Thúc Sinh: Thúc Sinh cứu Kiều ra khỏi lầu xanh nhưng Kiều lại gặp nỗi khổ bởi ghen tuông của Hoạn Thư. Hình ảnh Thúc Sinh có thể tượng trưng cho những tàn dư trong tâm thức vẫn còn nên mặc dù đã thoát ra khỏi phiền não của hồng trần nhưng bám chấp vào đó quá lâu cũng chẳng khác nào bỏ nỗi khổ đau này ôm thêm nỗi phiền muộn khác.

- Hình ảnh Từ Hải: Hình ảnh Từ Hải là một tay trí dũng song toàn, anh hùng một phương, cứu Kiều hoàn toàn ra khỏi Thanh Lâu. Một số người cho rằng Từ Hải là mẫu người lý tưởng của Nguyễn Du với ước mơ phục hưng lại nhà Lê nhưng bị thất bại. Hình ảnh của Từ Hải cũng có thể biểu trưng cho Phật tâm từ bi nhưng biển của Như Lai (Từ: từ bi; Hải: biển). Năng lực diệu dụng của Như Lai cũng như tình thương của Phật thì vô bờ, chở che chúng sinh trên một lộ trình nhất định nào đó. Cái chết của Từ Hải hàm ý năng lực giác tha không phải là yếu tố quyết định trên lộ trình giải thoát mà chính khả năng tự giác, tự tu của mỗi con người mới là yếu tố quyết định.

- Hình ảnh Giác Duyên: Hình ảnh sư Giác Duyên xuất hiện trong truyện Kiều như những người quân tử làm việc nghĩa, xuất hiện đúng lúc và đúng chỗ. Chữ Giác có nghĩa là giác ngộ còn Duyên là yếu tố hỗ trợ. Trên lộ trình tu tập, các thiện duyên hỗ trợ cho sự giác ngộ là rất quan trọng, đặc biệt trong nhà Thiền, có khái niệm giác ngộ từng phần hay tiệm ngộ, thì rất cần đến những tăng thượng duyên này.

3.3.3. Sự đoàn viên của Kiều hay sự quay về với Chân tâm thường hiện.

“Khái niệm “Ðoàn viên” có thực trong đời hay chỉ trong tiểu thuyết trở nên một ý niệm lý tưởng gấp đôi về sự „toàn hảo“ trong tác phẩm: đối với người sáng tác và đối với độc giả trong tương quan hỗ tương. Ðối với người sáng tác, „sự trở về trong chung cuộc“ bao hàm tư tưởng triết lý về cuộc đời „khổ tận - cam lai“, „sau cơn mưa trời lại sáng“, cần phải được làm tỏ rõ trong câu chuyện được kể ra. Nó trở nên thủ thuật „điểm nhãn“ viễn tượng lạc quan của câu chuyện, nó chuyên chở linh hồn cho toàn câu chuyện. Ðối với người đọc, „đoàn viên“ là ước mơ trở thành hiện thực của con người trong giới hạn hiện sinh của nó. Những câu chuyện „đoàn viên“ có thể làm cho số „độc giả mềm“ muốn tìm những thí dụ điển hình đem lại ý nghĩa cho cuộc sống, ý nghĩa lạc quan trong hiện thực bi quan, muốn tìm cái toàn thể trong phân lìa, một kết cuộc „có hậu“ có tính cách vượt lên trên mọi giới hạn giam hãm con người trong khát vọng giải phóng” là cách hiểu của Thái Thị Kim Lan trong “ý niệm đoàn viên trong truyện Kiều của Nguyễn Du.

Truyện Kiều của Nguyễn Du cũng nằm trong số những tác phẩm có hậu như thế. Dưới khía cạnh tâm linh, nếu 15 năm lưu lạc của Kiều chính là 15 năm biểu hiện cho Khổ đế đồng thời cũng chính là quá trình tìm về bản lai diện mục của chính mình như là Đạo đế thì khúc ca đoàn viên gồm 287 câu chính là ý nghĩa của Diệt đế trong Tứ diệu đế của triết học Phật giáo.

Cũng cần phải nói thêm rằng hai lần tự tử của Kiều và hai lần được cứu sống đã thể hiện một quan niệm nhân bản hết sức độc đáo: chết không phải là giải pháp cuối cùng. Dưới nhãn quan Phật giáo, tự tử không phải là phương cách tối ưu mà đó chỉ là cách giải quyết trong tâm thức tuyệt vọng, chấm dứt mọi hy vọng chuyển hóa nghiệp lực và dù có chết thì nghiệp lực vẫn còn đó và sẽ phải tiếp tục tái sinh để gánh chịu hậu quả. Do đó, việc cứu sống Kiều được hiểu như là đáp án cho một phương thức giải thoát toàn diện.

Việc Kiều được cứu sống nhưng lại không ở chùa trong quãng đời còn lại mà đưa về nhà đoàn tụ cùng gia đình là một điểm nhấn đặc biệt quan trọng. Hình ảnh Kiều biểu trưng cho tâm thức chúng sinh, sau quá trình trôi lăn trong bến bờ sinh tư, chết đi sống lại nhiều lần và cuối cùng quay trở về căn nhà xưa là một sự nhập thế đặc biệt tích cực, được thể hiện rõ nhất trong triết học Phật giáo đại thừa mà cụ thể thiền tông. Bức tranh thứ 10 trong Thập mục ngưu đồ tụng với hình ảnh vị sư thõng tay vào chợ, vai vác rượu bầu và hình ảnh Kiều sau 15 ly tán quay về căn nhà xưa cũng chính là hình ảnh đóa sen chân tâm bất nhiễm khi mà “sự đời đã tắt lửa lòng” dù sống ngay trong lòng cảnh đời ô trọc.

Phím đàn dìu dặt tay tiên

Khói trầm cao thấp, tiếng huyền gần xa

Khúc đầu đầm ấm dương hòa

Ấy là hồ điệp hay là Trang sinh?

Khúc đâu êm ái xuân tình

Ấy hồn thục đế hay mình đỗ quyên!

Trong sao châu rỏ duềnh duềnh

Ấm sao hạt ngọc lam điền mới đông

Lọt tai nghe suốt năm cung

Tiếng nào là chẳng não nùng xôn xao

Chàng rằng phố ấy tay nào

Xưa sao sầu thảm nay sao vui vầy?

Té vui bởi tại lòng này

Hay là khổ tận đến ngày cam lai?

Nguyễn Du đã mượn Kim Trọng nói thay cảm xúc khi đứng trước người xưa. Vẫn còn người đó, vẫn ngón tay đó nhưng “xưa sao sầu thảm, nay sao vui vầy?” Vô tự chân kinh thông qua một khúc nhạc mà Kiều đã diễn bày được trạng thái Niết bàn tại thế sau một hành trình vất vả quay trở về với căn nhà xưa và tìm ra diện mạo chân tâm của chính mình.

Và đến đoạn kết của Truyện Kiều

Ngẫm hay muôn sự tại trời

Trời kia đã bắt làm người có thân

Bắt phong trần phải phong trần

Cho thanh cao mới được phần thanh cao

Có đâu thiên vị người nào

Chữ tài chữ mệnh dồi dào cả hai

Có tài mà cậy chi tài?

Chữ tài đi với chữ tai một vần

Đã mang lấy nghiệp vào thân

Cũng đừng trách lẫn trời gần trời xa

Thiện căn ở tại lòng ta

Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài.

Ở đoạn đầu của truyện Kiều, như người viết đã từng đề cập, được hiểu như là một giả thuyết mà Nguyễn Du nêu ra và đoạn kết trên chính là câu trả lời cho giả thuyết đó.

Theo quan niệm của ông, dù cho trời, hiểu như là quy luật tự nhiên hay hiểu như là Thiên mệnh thì đặc điểm quan trọng nhất vẫn là tính bình đẳng tuyệt đối “có đâu thiên vị người nào – chữ tài chữ mệnh dồi dào cả hai”. Tiếp theo là hai câu nghi vấn và phản luận và bốn câu cuối là phát ngôn chính thức của tác giả về vấn đề Tài – Mệnh. Cách nhìn của Nguyễn Du nghiêng hẳn về Phật giáo với các khái niệm Nghiệp, Thiện căn (Phật tính) và Tâm (Phật tâm).

Giá trị và ý nghĩa đoàn viên trong truyện Kiều được thể hiện trọn vẹn trong 4 câu cuối này, xác định vai trò tự chủ của con người trong mọi hoạt động, đồng thời nhấn mạnh đến Phật tính thường hằng trong tâm thức mỗi chúng ta cũng như Phật tâm là phương cách cơ bản để chuyển hóa nghiệp trong một viễn tượng hướng đến giài thoát tối hậu. đó cũng là ý nghĩa cơ bản của văn học hệ Bát Nhã: tâm tức Phật, Phật tức Tâm, nhất thề không phân biệt.

4. Tạm kết:

Trưởng thành trong một xã hội loạn lạc, đất nước nhiểu nhương, đời sống nhân dân gặp nhiều khổ cực bởi chiến tranh, thuế khóa…. Bản thân ông, tuy được học nhiều biết rộng, nhưng đường hoạn lộ của ông cũng ba chìm bảy nỗi tạo nhiều cơ duyên cho Nguyễn Du có cơ hội đi nhiều biết rộng, nhiều kinh nghiệm sống và chứng kiến không ít những số phận không may mắn khiến cho ngọn bút của ông thấm đấm nước mắt của thân phận kiếp người.

Tình yêu của Nguyễn Du dành cho con người quá rộng và quá lớn, vượt lên trên sự phân biệt sang hèn, giàu nghèo… nên hầu như bài thơ nào, ta cũng bắt gặp chính thân phận ta trong đó. Tiếng lòng của Nguyễn Du cũng chính là tiếng nói thầm kín của chính ta trước số phận Tài Mệnh tương đố trớ trêu mà tạo hóa đã vô tình sắp đặt.

Quan trọng hơn cả, cách Nguyễn Du giải quyết bài toán hóc búa và trớ trêu trên, trước hết cho chính bản thân cuộc sống của ông, sau đó là lời giải đáp cho chúng ta chính là một thái độ sống, nói đúng hơn là một nghệ thuật sống tiêu dao tự tại ngay giữa dòng đời nhiều phen nổi sóng ba đào. Ông không khuyên ta lánh đời yếm thế, không tiểu ẩn nơi sơn lâm để trốn tránh số phận mà khuyên ta sẵn sàng đối diện với nó với một thái độ tự do và tự chủ nhất. Bởi đơn giản ta có một vũ khí vô song: Cái Tâm. Chính cái chân tâm trong sáng kia sẽ giúp ta chiến thắng những số phận xấu số, xóa đi ranh giới của mọi sự phân biệt và xây dựng một thế giới đại đồng hay Niết bàn tại thế. Trịnh Công Sơn, người nhạc sỹ tài hoa của thế kỷ 20 cũng thầm mơ ước “… sống ở đời cần có một tấm lòng…” đấy sao?!!

Trí Không

Tài liệu tham khảo:

Sách

1. Nguyễn Du: Truyện Kiều.

2. Nguyễn Du: 192 bài thơ chữ Hán – Bùi Hạnh Cẩn dịch, nxb VHTT, 1996.

3. Phạm Công Thiện: Nguyễn Du – Đại thi hào dân tộc, nxb THTG.

4. Huyễn Ý: Truyện Kiều qua khía cạnh tâm linh, nxb Tôn giáo, HN, 2007.

5. Hà Như Chi: Việt Nam thi văn giảng luận, nxb ĐT, 1994.

6. Nhất Hạnh: Thả một bè lau, nxb Lá bối.

7. Nhất Hạnh: Truyện Kiều văn xuôi dành cho người trẻ, nxb VHSG.

8. Thích Chơn Thiện: Những hạt sương, nxb TG,HN, 2000.

Bài báo hội thảo và internet