Phạm Công Thiện
(1/6/1941 - 8/3/2011),là một nhà văn,
triết gia, học giả, thi sĩ và
cư sĩ
Phật Giáo người
Việt Nam với pháp danh Thích
Nguyên Tánh[1][2].
Tuy nhận mình là nhà thơ và phủ nhận nghề triết gia, ông vẫn được
coi là một triết gia thần đồng, một hiện tượng dị thường của
Sài Gòn thập niên 60
[3] và của Việt Nam với
những tư tưởng ít người hiểu và được bộc phát từ hồi còn rất trẻ.[4]
I.
Tiểu sử & công nghiệp.
Phạm Công Thiện sinh
năm 1941 tại
Mỹ Tho
Ông đến với văn chương
từ rất sớm. Từ năm 13 tới 16 tuổi, ông là cộng tác viên của
tạp chí Bách Khoa. Năm 15 tuổi,
ông đã đọc thông viết thạo năm ngoại ngữ Anh, Pháp, Nhật, Hoa, Tây
Ban Nha, ngoài ra còn biết tếng
Sancrit và tiếng
La Tinh.[4]
Năm
1960, ông khởi sự viết cuốn "Ý
thức mới trong văn nghệ và triết học" khi chưa được 19 tuổi.[1]
Thời kỳ này ông viết nhiều sách về Phật Giáo, dù ông theo đạo cơ đốc[1].
Năm 18 tuổi, giữ chức
giảng viên môn Triết học của
Viện Đại học Vạn Hạnh. Về sau
ông còn là giáo sư của nhiều trường đại học khác nữa dù chưa bao giờ
đi thi
tú tài, cũng chưa học một
trường đại học nào.[4]
Năm 23 tuổi, ông cho ra
đời cuốn sách Tiểu luận về
Bồ Đề Đạt Ma, tổ sư Thiền Tông,
mà sau đó đã trở nên nổi tiếng. Đến năm 26 tuổi, ông đã có hàng chục
cuốn sách triết học, tiểu luận và thơ. Ông cũng khởi xướng và tham
gia tranh luận nhiều về đề tài Phật giáo trên các báo
Sài Gòn.
Đầu năm
1964, ông chuyển ra
Nha Trang sống để an dưỡng sau
một cuộc "khủng hoảng tinh thần". Tại đây ông quy y ở chùa Hải Đức,
lấy pháp danh Nguyên Tánh. Một thời gian sau ông lại về Sài Gòn.[1]
Từ năm
1966 -
1968, ông là Giám đốc soạn thảo
tất cả chương trình giảng dạy cho tất cả phân khoa viện Đại học Vạn
Hạnh. Từ năm 1968 - 1970, giữ chức trưởng khoa Văn học và Khoa học
Nhân văn của viện. Tại đây ông cũng là sáng lập viên và chủ trương
biên tập của tạp chí Tư Tưởng.
Ông rời Việt Nam từ năm
1970, chuyển sang sống ở
Israel,
Đức, rồi sống lâu dài tại
Pháp. Tại đây ông trút áo cà sa
để lấy một cô vợ Pháp theo
đạo Cơ Đốc và làm
Giáo sư triết học Tây phương
của viện đại học Toulouse.[4]
Năm
1983, ông sang
Hoa Kỳ, định cư ở
Los Angeles, giữ chức giáo sư
Phật Giáo viện College of Buddhist Studies.
Từ đó về sau, ông ở Mỹ
và tiếp tục viết sách - phần lớn là nghiên cứu về đạo Phật.
Ngày 8/3/2011 ( mùng 04
tháng Hai năm Tân Mão), ông qua đời tại Thành Phố Houston, Texas,
hưởng thọ 71 tuổi.
II. Quan điểm
Phạm Công Thiện không
coi mình là một triết gia, dù mọi người vẫn gọi ông với chức danh
đó. Trên ngòi bút của mình, ông đã phủ nhận tất cả các triết gia: "Ngay
đến
Heraclite,
Parmenide và
Empédocle, bây giờ tao còn xem
thường, tao coi ba tên ấy như là ba tên thủ phạm của nền văn minh
hiện đại, chưa nói đến
Socrate, đó là một tên ngu dại
nhất mà ta đã gặp trong đời sống tâm linh của ta". Ông coi những
nghệ sĩ như
Goethe,
Dante như những thằng hề ngu
xuẩn. Và đối với
Sartre,
Beauvoir: "Nếu họ muốn xin
gặp tao, tao sẽ không cho gặp mà còn chửi vào mặt họ". Về thiền
tông: "Tao đã gửi thiền tông vào một phong bì tối khẩn đề địa chỉ
của bất cứ ngôi chùa nào trên thế giới". Về dạy học và các văn
sĩ cùng thời: thời gian tao học ở Hoa Kỳ, tao đã bỏ học vì tao
thấy những trường đại học mà tao học như Yale, Columbia chỉ toàn là
nơi sản xuất những thằng ngu xuẩn, ngay đến giáo sư của tao chỉ là
những thằng ngu xuẩn nhất đời, tao có thể dạy họ hơn là họ dạy
tao...Bây giờ nếu có
Phật Thích Ca hay
Chúa Giê Su hiện ra đứng giảng
trước mặt tao, tao cũng không nghe theo nữa. Tao là học trò của tao
và chỉ có tao làm thầy cho tao. Tao không muốn làm thầy ai hết và
cũng không để ai làm thầy tao. Còn các văn sĩ ở Sài Gòn, đọc các bài
thơ của các anh, tôi thấy ngay sự nghèo nàn của tâm hồn anh, sự quờ
quạng lúng túng, sự lặp đi lặp lại vô ý thức hay có ý hức: trí thức
"mười lăm xu", ái quốc nhân đạo "ba mươi lăm xu", triết lý tôn giáo
"bốn mươi lăm xu".[5]
Ngoài ra cũng có thể
nhắc đến những quan niệm của ông về
tiếng Việt: "Không cần phải
đọc
Platon,
Aristote,
Kant,
Hegel hay
Karl Marx, không cần phải đọc
Khổng Tử và
Lão Tử, không cần phải đọc
Upanishads và
Bhagavad Gita, chúng ta chỉ cần
đọc lại
ngôn ngữ Việt Nam và nói lại
tiếng Việt Nam và bỗng nhiên nhìn thấy rằng tất cả đạo lý triết lý
cao siêu nhất của nhân loại đã nằm sẵn trong vài ba tiếng Việt đơn
sơ như CON và CÁI, như CHAY, CHÁY, CHÀY, CHẢY, CHẠY và còn biết bao
nhiêu điều đáng suy nghĩ khác mà chúng ta đã bỏ quên một cách ngu
xuẩn.”
[6]
III.
Thơ.
Tuy làm thơ ít nhưng
Phạm Công Thiện thường coi mình là nhà thơ hơn những nghề khác, và
nhiều người cũng công nhận điều này. Ngôn ngữ trong thơ của ông
không có vẻ ngông cuồng như trong tuỳ bút và văn xuôi. Một số bài
của ông đựơc yêu thích, như Ngày sinh của rắn, là một bài thơ
dài được chia ra làm từng đoạn, ví dụ đoạn thứ VIII:
mười năm qua gió thổi đồi tây
tôi long đong theo bóng chim gầy
một sớm em về ru giấc ngủ
bông trời bay trắng cả rừng cây
gió thổi đồi tây hay đồi đông
hiu hắt quê hương bến cỏ hồng
trong mơ em vẫn còn bên cửa
tôi đứng trên đồi mây trổ bông
gió thổi đồi thu qua đồi thông
mưa hạ ly hương nước ngược dòng
tôi đau trong tiếng gà xơ xác
một sớm bông hồng nở cửa đông
Đoạn này nổi tiếng và
đã được
Lê Uyên Phương phổ nhạc thành
bài hát "Tôi đứng trên đồi mây trổ bông".
IV.
Tác phẩm.
1.
Thơ, văn, tiểu luận :
-
Tiểu luận về Bồ Ðề Ðạt Ma, tổ sư Thiền tông (1964)
-
Ý
thức mới trong văn nghệ và triết học (1965)
-
Ngày sinh của rắn (1967)
-
Trời tháng Tư (1966)
-
Im
lặng hố thẳm (1967)
-
Hố
thẳm của tư tưởng (1967)
-
Mặt Trời không bao giờ có thực (1967)
-
Bay đi những cơn Mưa Phùn (1970)
-
Ði
cho hết một đêm hoang vu trên mặt đất (1988)
-
Sự
chuyển động toàn diện của tâm thức trong tư tưởng Phật Giáo
(1994)
-
Những bước chân nhẹ nhàng trở về sự im lặng
-
Triết lý Việt Nam về sự vượt biên (1995)
-
Làm thế nào để trở thành một bậc Bồ Tát
-
Sáng rực khắp bốn phương Trời (1998)
-
Tinh tuý trong sáng của đạo lý Phật Giáo (1998)
-
Trên tất cả đỉnh cao là Im Lặng
-
Một đêm siêu hình với Hàn Mặc Tử
-
Khai ngôn cho một câu hỏi dễ hiểu: Triết học là gì?
-
Ðối mặt với 1000 năm cô đơn của Nietzche.
2.
Dịch :
V.
Chú thích
1.
Nghĩ về nhà thơ Phạm Công Thiện
- Phan Tấn Hải, thuvienhoasen.com
2.
Phạm Công Thiện - bài viết của
Nguyễn Ngọc Tuấn, vantuyen.net
3.
Khi thi ca thành tôn giáo: Phạm Công Thiện
4.
Phạm Công Thiện, giáo sư không bằng tú
tài, dạy thiên hạ làm luận án tiến sĩ - bài viết của Vũ
Uyên Giang
5.
Hố thẳm của tư tưởng,
chương 5, Họa và tính
6.
Đọc lại Phạm Công Thiện - bài
của Nguyễn Hưng Quốc trên tienve
* * *
TÁC PHẨM
·
Tiểu
Sử Giáo Sư Phạm Công Thiện
·
Cáo bạch Tang Giáo Sư Lễ Phạm Công Thiện. HT Thích Trí Chơn
·
Ngộ
nhập . Phạm Công Thiện
·
Sự
chuyển động toàn diện của tâm thức trong ánh sáng bất tận của Phật A
Di Đà . Phạm Công Thiện
·
Sự
chuyển động toàn diện của tâm thức sự có mặt liên tục của Quán Thế
Âm Bồ Tát . Phạm Công Thiện
·
Sự
chuyển động toàn diện của tâm thức trong đệ nhất khổ đế .
Phạm Công Thiện
·
Sự
chuyển động toàn diện của tâm thức trong tư tưởng Phật giáo Mật tông
. Phạm Công Thiện
·
Tiểu
luận về Bồ Ðề Ðạt Ma, tổ sư Thiền tông (1964)
Phạm Công Thiện
·
Ý thức
mới trong văn nghệ và triết học (1965)
Phạm Công Thiện
·
Ngày
sinh của rắn (1967) Phạm Công Thiện
·
Trời
tháng Tư (1966) Phạm Công Thiện
·
Im
lặng hố thẳm (1967) Phạm Công Thiện
·
Hố
thẳm của tư tưởng (1967) Phạm Công
Thiện
·
Mặt
Trời không bao giờ có thực (1967) Phạm
Công Thiện
·
Bay đi
những cơn Mưa Phùn (1970) Phạm Công
Thiện
·
Ði cho
hết một đêm hoang vu trên mặt đất (1988)
Phạm Công Thiện
·
Sự
chuyển động toàn diện của tâm thức trong tư tưởng Phật Giáo (1994)
Phạm Công Thiện
·
Những
bước chân nhẹ nhàng trở về sự im lặng
Phạm Công Thiện
·
Triết
lý Việt Nam về sự vượt biên (1995) Phạm
Công Thiện
·
Làm
thế nào để trở thành một bậc Bồ Tát
Phạm Công Thiện
·
Sáng
rực khắp bốn phương Trời (1998) Phạm
Công Thiện
·
Tinh
tuý trong sáng của đạo lý Phật Giáo (1998)
Phạm Công Thiện
·
Trên
tất cả đỉnh cao là Im Lặng Phạm Công
Thiện
·
Một
đêm siêu hình với Hàn Mặc Tử Phạm Công
Thiện
·
Khai
ngôn cho một câu hỏi dễ hiểu: Triết học là gì?
Phạm Công Thiện
·
Ðối
mặt với 1000 năm cô đơn của Nietzche.
Phạm Công Thiện
·
Những bước chân nhẹ nhàng trở về sự im lặng .
Phạm Công Thiện
·
GS Phạm Công Thiện dự lễ ra mắt sách của Thầy Tuệ Sỹ
Dịch thuật:
·
Jiddu
Krishnamurti, Tự do đầu tiên và cuối cùng (1968)
Phạm Công Thiện dịch
·
Martin
Heidegger, Về thể tính của chân lý (1968)
Phạm Công Thiện dịch
·
Martin
Heidegger, Triết lý là gì? (1969) Phạm
Công Thiện dịch
·
Friedrich Nietzsche, Tôi là ai? Đây là người mà chúng ta mong đợi!
(1969) Phạm Công Thiện dịch
·
Nikos
Kazantzakis, Rèn luyện tâm thuật huyền linh (1991)
Phạm Công Thiện dịch
Thơ :
Bài thơ năm chữ. Phạm Công Thiện
5 bài thơ 5 chữ
Phạm Công Thiện
Một chiều cuối năm 1993, Phạm Công Thiện kêu tôi đến nhà anh ở vùng
đồi Earlwood, Sydney, để uống rượu. Trong lúc uống rượu say ngà ngà,
anh đã lấy giấy bút ra viết 5 bài thơ 5 chữ, và đưa cho tôi. Đến bây
giờ tôi vẫn còn giữ mảnh giấy ấy.
Tôi xin chép và scan lại dưới đây để gửi đến bạn đọc. — HN-T
VÔ ĐỀ
Bôn ba ngoài vạn dặm
Cũng chỉ một trăng rằm
Bao nhiêu là hố thẳm
Xoáy về nốt ruồi đậm
TẾT XƯA
Lơ lửng bông mồng gà
Chiều ba mươi tết ta
Tôi ôm gà tre nhỏ
Chạy trốn tuổi thơ qua
RỪNG SƯƠNG
Bám rễ nơi vực sâu
Ó rừng chen về đậu
Mặc thiên địa lộn nhào
Ngó Lão Tử cưỡi trâu
PHỐI THI
Đồi cao bước một mình
Thiên thanh chiều lặng thinh
Cỏ thi sương đóng kín
Phất phơ sấm Trạng Trình
CHIỀU SYDNEY
Chiều hôm băng qua cầu
Phố xưa buồn phong châu
Phù đồ trôi mấy kiếp
Mây trắng nõn trên đầu