Dù chưa hề gặp mặt mà chỉ quen nhau trên
"Trang nhà Liên Hoa" (http://www.lien-hoa.net/) thế nhưng người viết vẫn mạn
phép xin được gọi ông là một người bạn, một người bạn cùng đi trên một con
đường, chỉ khác nhau là một người đã đến trước và một người vẫn còn lẽo đẽo theo
sau.
Cư
sĩ - và cũng là nhà thơ Liên Hoa (1951-2012) người sáng lập và quản lý "Trang
nhà Liên Hoa" đã ra đi ngày mùng 7 tháng 2, năm Nhâm Thìn (28.02.2012). Hôm nay
tình cờ nhìn lên tờ lịch lại chợt nhớ đến ông, một người đã hết lòng và tận tụy
vì Đạo Pháp. Xin mạn phép chuyển ngữ một bài thơ Đường của Vương Duy (701-761)
để tưởng nhớ và mến tặng cư sĩ Liên Hoa và cũng để kỷ niệm ngày ông ra đi cách
nay vừa tròn một năm.
Vương Duy không những là một nhà thơ mà còn là một họa sĩ, một nhà thư pháp và
một nhạc sĩ lừng danh, thế nhưng vào cuối đời ông cũng đã từ bỏ tất cả để tu
thiền. Bốn thế kỷ sau vào thời nhà Tống, nhà thơ Tô Đông Pha (1037-1101) đã tỏ
bày sự ngưỡng mộ của ông đối với tài thi họa của Vương Duy như sau: "Mỗi khi
thưởng thức một bài thơ của Vương Duy thì tôi đều hình dung ra cả một bức tranh;
mỗi khi ngắm nhìn một bức tranh của Vương Duy thì tôi lại thấy hiện ra cả một
bài thơ". Thơ của Vương Duy luôn phản ảnh tinh thần Phật Giáo thật sâu sắc, núi
và rừng trong thơ và tranh của ông biểu trưng cho tánh không trong giáo lý nhà
Phật. Ông đã trước tác bài thơ dưới đây vào một mùa xuân cách nay khoảng 13 thế
kỷ.
Xin mạn phép được
chuyển ngữ bài thơ của ông bằng ba cách khác nhau: a) thơ bảy chữ, b) thơ năm
chữ, và c) một phiên bản dưới dạng tóm lược với hy vọng những ý tứ và xúc cảm
của bài thơ sẽ được sáng tỏ hơn qua ba cách phỏng dịch khác nhau chăng ?
春中田園作
屋上春鳩鳴，
村邊杏花白。
持斧伐遠揚，
荷鋤覘泉脈。
歸燕識故巢，
舊人看新歷。
臨觴忽不御，
惆悵遠行客。
Xuân trung điền viên tác
Ốc thượng xuân cưu minh,
Thôn biên hạnh hoa bạch.
Trì phủ phạt viễn dương,
Hà sừ chiêm tuyền mạch.
Quy yến thức cố sào,
Cựu nhân khán tân lịch.
Lâm thương hốt bất ngự,
Trù trướng viễn hành khách
Tạm dịch nghĩa:
Trước tác giữa mùa xuân
nơi thôn ấp (1)
Ngày xuân chim gáy
[chim cu] hót trên mái nhà,
Thôn bên hoa hạnh [hoa mơ / hoa mận / plum tree]
nở trắng xóa.
Cầm rìu đẵn [mé] cành liễu vướng,
Tự tay [lấy] cuốc khơi mạch suối
[cho nước tuôn].
Én về tìm đúng nơi tổ cũ.
Bạn cũ nhìn [lên] tờ lịch mới,
Nhìn xuống chén rượu, chợt [thấy buồn] không
nhắp,
Lòng đau [nhớ] đến người viễn khách đã đi
[xa].
(1) - Hai chữ này trong nguyên bản là "điền viên", nghĩa từ
chương là "ruộng vườn", thế nhưng hai chữ "ruộng vườn" trong tiếng Nôm mang ý
nghĩa khá bao quát, không diễn tả được khía cạnh xúc cảm của hai chữ "điền
viên". "Điền viên" trong Hán ngữ mang ý nghĩa là một nơi thôn ấp, một chốn quê
nhà (thí dụ như "vui thú điền viên"). Do đó xin tạm dịch hai chữ "điền viên" là
"thôn ấp".
a)
Trước tác nơi thôn ấp giữa mùa xuân
Trên mái ngày xuân chim gáy hót,
Trắng xoá thôn bên hoa mận nở.
Cầm rìu đẵn bớt cành liễu vướng,
Lấy cuốc khai mương dòng suối chảy.
Én về tìm đúng nơi tổ cũ.
Bạn xưa (2) nhìn lên tờ lịch mới,
Trên tay chén rượu buồn không nhắp,
Nhớ người viễn khách chốn xa xăm
(Hoang Phong chuyển ngữ)
(2) - "Bạn xưa" trong câu này chính là tác giả Vương Duy. Ngày xuân nhìn lên
tờ lịch mới, ông nhớ đến một người bạn cũ đã ra đi.
"Bạn xưa" tạm dịch từ hai chữ "cựu nhân" trong nguyên bản. "Cựu nhân" ở đây có
nghĩa là một "người bạn cũ" hay "một người bạn ngày xưa". Chữ "cựu nhân" khác
nghĩa với chữ "cổ nhân" hay "cố nhân" có nghĩa là "người xưa", do đó nếu dịch
chữ "cựu nhân" là "người xưa" thì không đúng nghĩa. Trong câu này Vương Duy dùng
cách chơi chữ rất hay: Người cũ nhìn lên
tờ lịch mới, (Cựu nhân khán tân lịch), do đó cũng có thể dịch chữ
"cựu nhân" là "bạn cũ" để giữ được cách chơi chữ của Vương Duy, thế nhưng nếu
dịch là "bạn cũ" thi lại rơi vào lỗi "lập đi lập lại", bởi vì chữ "cũ" đã được
dùng ở câu trước (Én về tìm đúng nơi tổ cũ)
.
b)
Trước tác nơi thôn ấp giữa mùa xuân
Mái xuân chim gáy
hót,
Thôn bên hoa mận
nở.
Đẵn bớt cành liễu
vướng,
Khai suối, dòng nước tuôn.
Én về tìm tổ cũ.
Nhìn lịch nhớ người
xưa,
Chén rượu buồn quên
nhắp.
Thương người đi xa
xăm.
(Hoang Phong chuyển ngữ)
Cách dịch với mỗi câu gồm năm chữ tuy phù hợp với "nhịp thơ" trong nguyên bản
tiếng Hán, thế nhưng không lột được hết ý và cũng không khơi động được tròn vẹn
xúc cảm trong bài thơ của Vương Duy.
c)
Nhớ một người bạn cũ đi xa
(tóm lược ý
trong bài thơ của Vương Duy)
Thôn xưa cảnh cũ
nay còn đấy,
Nhìn lịch chợt nhớ
người năm cũ.
Chén rượu cầm tay
buồn quên nhắp,
Thương người viễn
khách chốn xa xăm.
Mục
đích tóm lược bài thơ là để giúp người đọc dễ nhận thấy ý chính trong bài thơ
của Vương Duy. Tuy nhiên và dù sao đi nữa thì cũng cần hiểu rằng năm câu đầu
trong bài thơ tám câu của Vương Duy không phải là những câu thừa, mà đúng hơn là
những câu chuẩn bị thật tinh tế và vô cùng khéo léo nhằm nêu lên bối cảnh đã gợi
lên cho tác giả niềm thương nhớ một người bạn cũ đã đi xa.
Xin tưởng niệm nhà thơ
Liên Hoa
Bures-Sur-Yvette, 21.03.13
Hoang Phong
chuyển ngữ