Định nghĩa này cho thấy thân và tâm của con người dính liền với nhau
như hình với bóng, và có sức khỏe có nghĩa “thân tâm an lạc”. Điều hết
sức thú vị là từ rất lâu rồi, con nhà Phật thường chúc mọi người: “Thân
tâm thường an lạc”.
Làm sao để có “thân tâm an lạc”? Câu hỏi này cũng được đặt ra từ lâu
lắm rồi. Không phải đợi đến bây giờ, thời mà tiến bộ khoa học, trong đó
có y học, phát triển như vũ bão và đạt được những thành quả đáng kinh
ngạc, mới có những hướng dẫn về bảo vệ sức khỏe đáng tin cậy, mà từ rất
lâu đã có những khuyên bảo về tạo ra, duy trì và tăng cường sức khỏe
của người xưa rất đáng suy ngẫm.
Trang Tử từ hơn ngàn năm trước, trong Nam Hoa kinh, đã đưa ra lời
bàn giúp nuôi dưỡng cuộc sống khỏe mạnh: “Kỳ tẩm bất mộng, kỳ giác vô
ưu, kỳ thực bất cam, kỳ tức cam cam”. Nói nôm na, lời bàn ấy có nghĩa:
“Ngủ không mộng mị, thức chẳng lo âu, ăn không cầu kỳ, thở thật thâm
sâu”.
Ngủ không mộng mị
Giấc ngủ không phải là sự ngưng nghỉ hoạt động hoàn toàn mà là một
dạng đặc biệt của hoạt động cơ thể, giúp cơ thể phục hồi năng lượng đã
tiêu hao khi thức. Giấc ngủ không mộng mị là giấc ngủ đủ, sâu và là
cách phục hồi sinh lực tốt nhất.
Ngủ có đủ thì mới say giấc nồng, và nếu ngủ sâu thì dù có nằm mộng,
khi thức dậy chẳng nhớ gì hết. Thời lượng trung bình của giấc ngủ đủ
khoảng 8 tiếng nhưng không nhất thiết luôn luôn như vậy (có người ngủ
đủ với ít hơn hoặc nhiều hơn so với 8 tiếng). Dấu hiệu cho biết ngủ đủ
là có sự sảng khoái, tươi tỉnh, thoải mái khi thức giấc, làm việc bình
thường vào ban ngày.
Ngày nay, khoa học đã chứng minh ngủ đủ sẽ có sức khỏe tốt, còn
thiếu ngủ sẽ bị đủ thứ bệnh. Ngủ không sâu sẽ bị mộng mị và cơ thể
không khỏe dễ bị ác mộng.
Ác mộng được kể là một loại rối loạn giấc ngủ. Rối loạn giấc ngủ có
nhiều loại và ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe, đó là mất ngủ, ngủ nhiều,
ác mộng, miên hành (mộng du), nói mớ, nghiến răng, hoảng sợ khi ngủ…
Riêng mất ngủ là rối loạn thường gặp và làm khổ sở khá nhiều người.
Như vậy, giấc ngủ thật sự rất quan trọng đối với sức khỏe. Và “ngủ
không mộng mị” là điều mà cuộc sống mọi người hướng tới và là một phản
ánh cho thấy cuộc sống đã đạt phần nào “thân tâm an lạc”.
Thức chẳng lo âu
Trong cuộc sống hiện nay, làm sao từ lúc sáng sớm thức dậy đến lúc
tối mịt ngủ vùi mà hoàn toàn không có giây phút lo âu quả là chuyện rất
khó. Chính cái gọi là “stress” thường xuyên trĩu nặng trong tâm hồn mà
ta cứ cảm thấy lo âu chẳng ít thì nhiều.
Stress là những áp lực về mặt tâm lý và những biến động trong gia
đình, trong xã hội tác động lên con người gây mất cân bằng. Đáp ứng của
con người bị stress là cảm thấy có “sự căng thẳng, lo âu”.
Ta cần lưu ý, stress không phải luôn luôn là xấu. Với liều lượng vừa
phải, chính stress giúp ta có sự hưng phấn, cảnh giác, tập trung cao độ
để đối phó lại tình huống không thuận lợi. Ta sẽ có những suy nghĩ
tích cực, tìm cách làm chủ thực tế, quyết tâm giải quyết khủng hoảng đó
và thường là thành công trong việc vượt qua stress mà chẳng cảm thấy
quá lo âu.
Tuy nhiên, nếu stress cứ lặp đi lặp lại và ta không làm chủ được nó,
không thích ứng với những biến đổi do nó đưa đến, cơ thể ta sẽ bị rối
loạn về mặt thể chất và tâm thần.
Người bị stress thường xuyên thường ăn uống kém, hoạt động thể chất
kém và dễ tìm đến rượu, thuốc gây nghiện (có người tìm đến ma túy) dùng
làm phương tiện giảm thiểu stress, do đó dễ trở thành người nghiện.
Như vậy, rõ ràng là “thức chẳng lo âu” cũng là điều mà cuộc sống mọi
người hướng tới và là một phản ánh cho thấy cuộc sống đã đạt phần nào
“thân tâm an lạc”.
Ăn không cầu kỳ
Ăn không cầu kỳ là ăn “đủ” và ăn “lành”. Trước hết là ăn uống sao cho
đầy đủ và cân bằng 5 nhóm chất dinh dưỡng (nhóm chất đạm, chất béo,
chất đường bột, vitamin và chất khoáng).
Chữ “cân bằng” trong ăn uống rất quan trọng. Ta không nên ăn thừa
mứa quá nhiều mà thật vừa đủ chất đạm, chất béo, chất đường bột (nhiều
người tán dương không ăn đạm động vật như heo, bò, gia cầm… để cải thiện
môi sinh và hạn chế bệnh tật). Nên ăn nhiều rau cải tươi, trái cây,
các loại ngũ cốc còn nguyên vì những thứ này rất tốt cho sức khỏe.
Ăn “lành” còn có nghĩa là biết cách ăn uống như: luôn thực hiện “ăn
chín, uống sôi”; thức ăn cũ cần nấu chín kỹ trước khi ăn; bảo quản tốt
thực phẩm đã chế biến, chống ruồi, gián, bụi bặm xâm nhập; rửa tay bằng
xà bông trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh và lao động…
Thở thật thâm sâu
Nhờ hô hấp thở ra hít vào mà cơ thể ta mới được cung cấp đủ dưỡng khí
(tức oxy) từ khí trời đưa vào và thải bỏ thán khí (tức CO2) từ trong
cơ thể ra ngoài. Nhờ hít thở mà duy trì sự sống.
Hít thở bình thường chỉ dùng một phần hai lá phổi. Còn thở thật thâm
sâu là hít thở với gần trọn cả hai lá phổi, với cơ hoành hoạt động
tích cực xoa bóp các phủ tạng ở bụng.
Thở thâm sâu không chỉ cho ta nguồn sống nhờ thu thật nhiều khí oxy,
thải cho gần hết khí CO2 ở phổi, mà còn tác động giúp thanh lọc tâm
ý; thở thật thâm sâu là hít thở với trạng thái tỉnh thức hoàn toàn:
“Hít vào, thấy bụng phình ra; thở ra, thấy bụng xẹp lại”. Và với tâm ý
thanh tịnh: “Hít vào tâm tĩnh lặng: Thở ra miệng mỉm cười”, và với tâm
hân hoan, như Đức Phật trong kinh Niệm xứ và niệm hơi thở đã cho thấy:
“Với tâm hân hoan, tôi thở vào; với tâm hân hoan, tôi thở ra”, để như
thế mà đi vào Thiền.
Chú tâm hoàn toàn vào các hơi thở vào, thở ra là bước đầu đi vào
Thiền. Ngồi thở thiền trước hết là để không phải làm gì hết và để được
buông xả.
Khi nắm vững nghệ thuật theo dõi hơi thở và mỉm cười thì càng ngồi
thiền càng thấy thích thú. Rồi, nhờ năng lượng của niệm và định, ta sẽ
bắt đầu quán chiếu sâu sắc vào thân thể, tâm thức và hoàn cảnh, để đem
lại an lạc hạnh phúc cho ta và cho cả thế gian này.
Khi đó: “Ngủ không mộng mị, thức chẳng lo âu, ăn không cầu kỳ, thở
thật thâm sâu” sẽ hòa điệu,vận hành trôi chảy trong cuộc sống.
Theo PGS.TS. Nguyễn Hữu Đức - SK&ĐS