Tuổi ấu thơ ấy, những ngày đầu tiên mới mở mắt chào
đời ấy, không ai còn nhớ. Lớn lên một chút, tôi biết lắng nghe cô bé
hàng xóm ru em, để mường tượng lời Mẹ ru khi mình còn tấm bé. Bé cũng
bằng tuổi tôi thôi; còn bé lắm, chưa ẳm nổi em mười mấy tháng. Cô bé đưa
võng em, những lời ru liên miên bất tận, không biết từ đâu, mà cô hát
lên theo cảm hứng ngẫu nhiên, theo vần điệu tự nhiên. Cô bé không được
đi học, không biết chữ. Thơ là hơi thở của Mẹ ru, đã thấm vào da thịt,
thấm sâu vào tim. Vần điệu theo lời ru, như con gió qua đồng lúa chín rì
rào, không vì sao, không vì ai. Sự sống được nuôi dưỡng, được lớn lên
trong những chuyển động hồn nhiên như vậy.
Lời Mẹ ru, khi ta còn quá bé bỏng để nghe và nhớ.
Cơ hồ như hoài niệm mông lung về một quá khứ huyền thoại hoang sơ, vừa
thoáng qua trong khoảnh khắc mà thôi. Một cái gì đó vô tình, hồn nhiên
và tinh khiết, vẽ lên những ảnh tượng mơ hồ, không hình thù, không tên
gọi, chập chờn theo nhịp sáu-tám, như à ơi theo tiễng võng đưa. Nó chập
chờn trong tôi suốt cả một đời, thăng trầm theo sông nước.
Lớn lên theo năm tháng, như dòng suối trôi qua bến
bờ hoang vu, tĩnh lặng, rồi bất chợt đổ xuồng ghềnh thác, gào thét và
bắn tung bụi nước, qua làng mạc, qua phố thị, ngập tràn khói lửa. Từ đó,
trong giấc mơ, nghe lời Mẹ ru rơi trong tiếng khóc nghẹn ngào của chinh
phụ. Một thế kỷ đảo điên, điệu lục bát bỗng nghe trong cung bậc lạc
loài. Lời thơ thay đổi; điệu thơ thay đổi; một thế kỷ thi ca thay đổi.
Nhưng những ai từng lớn lên trong tiếng Mẹ ru, làm sao quên được những
câu thơ lục bát? Tôi biết mình không thể làm được một bài thơ lục bát;
mà hồn thơ đã bị đẽo gọt qua những khúc quanh phố thị. Phố thị với những
khủng hoảng cơ giới. Rồi những đêm, theo dõi bóng trăng mờ, tìm về “cây
đa bến cũ, con đò nằm xưa”, âm hưởng lục bát của Nguyễn Du chợt đầy tâm
tư vào những bước đường phiêu lưu của lịch sử. Tình cờ, những câu thơ
lục bát của Hoài Khanh chợt khuấy động. Nó ngân vang từ phương trời đồng
vọng của Nguyễn Du, ngay giữa dòng lịch sử cuồn cuộn sóng, hay bên lề
cuộc Lữ tồn sinh. Ấy là âm vang đồng vọng trên những bước chân:
Ngược xuôi bao kẻ đi
về
Tấm thân bé mọn bên
lề tồn vong
Chuyện đời có có
không không
Phù vân một áng bụi
hồng xa xa
Cớ sao thiên hạ người
ta
Vẫn chưa tròn một
Quê-Nhà-Bao-Dung?
Vẫn chưa tỉnh giấc
hãi hùng?
Trong
cơn-trường-mộng-vô-cùng-thời-gian
(Nhớ
Nguyễn Du)
Nó hồn nhiên như lời ru của Mẹ, mà lại cay đắng như
thân phận Thúy Kiều. Đó là ngữ điệu của nông dân chất phác, không văn
hoa hay tráng lệ như các thể điệu cũ, mới, lại mang nặng trong nó trường
thiên bi kịch lịch sử.
Lịch sử bồng bột như tấn kịch trên sân khấu ồn ào.
Trong những lúc tỉnh cơn tàn mộng, ta cảm thấy mình như nghệ sĩ giữa đám
khán giả cuồng nhiệt nhưng bạc tình. Để cho Thúy Kiều “Khi tỉnh rượu,
lúc tàn canh, giật mình mình lại thương mình xót xa.” Một ánh sao cô
độc, mà vẫn chung thủy, chân tình muôn thuở. Song,
Chắc chi thiên hạ
người ta,
Cũng thương cho một
cành hoa héo tàn
(Theo Nguyễn Trải)
Ta yêu người, sao người chối bỏ? Ta yêu đời, sao đời ruồng rẫy? Không
đâu. Bóng thời gian đi qua, mấy ai không đầu bạc. Bởi vì con nước trôi
xuôi cho nên bến bờ cô độc. Bởi vì thời gian hóa thân thành lịch sử, để
cho mặt đất dậy lửa, và khung trời khói ám, người chơi vơi trong cuộc
chiến tình-thù. Hãy chờ khi dứt cuộc chiến trong ta, khi mặt trời đổ màu
xám xanh lên tử thi trên chiến địa, ta đi nhặt những ngôi sao đã tắt
trong con mắt lịm của một thời, yêu và hận, sống và chết:
Một phương đã rực suối nguồn
Vai mang xiềng xích vẫn thương bạo tàn
(Cát và sóng)
Ta hận người, vì bóng chiều tàn hoang dại. Ta vẫn yêu người trong hơi
thở còn ấm giọng Mẹ ru. Vẫn lầm lì trên phố thị, cho hết buổi thanh xuân.
Bỗng chốc, phố thị, điện đường, lâu đài, tất cả biến mất. Trong bóng tối
mịt mù của ngày tận diệt, ta ngữa bàn tay, chờ đợi. Bất giác, long lanh
một ánh sao rừng, như giọt sương ngưng tụ trong tinh thể tồn sinh. Ngày
xưa, ta ngủ say trong lòng Mẹ, chợt thấy trên tóc Mẹ một đóa sao cài.
Ngày sau, trong cuộc Lữ đi tìm tính thể tồn sinh trong tính thể hủy diệt,
đâu đó mơ hồ một đóa sao cài:
Tóc em nửa đóa sao
cài
Đã long lanh nỗi lạc
loài sương vây
…
Và tôi hạt cát xa mờ
Một đêm nào bỗng tình
cờ sương tan
(Trong
giọt sương tan)
Hai câu thơ đẹp kinh hồn. Làm sao ta có thể tĩnh
lặng, âm thầm, lắng đọng, để nhìn thấy giọt sương lấp lánh trên tóc Ai?
Giọt sương soi bóng ngôi sao nào đó lẻ loi, heo hút; giữa một trời sương
lạnh buốt kinh người. Đấy thôi, tàn cuộc nhân sinh. Một trời sương bãng
lãng. Một vì sao cô độc, lấp lánh, và long lanh như khóe mắt vương nỗi
sầu thiên cổ, nỗi sầu trường mộng nhân sinh.
Rồi anh bước đi, và tôi cũng bước đi, từ giã nơi
này, vô định, như hạt cát xa mờ, để mà
Ngùi nghe trái đất
thì thầm
Nhỏ dòng máu lệ kiếp
trầm luân sâu.
Trong mỗi bài thơ, trong cả tập thơ, tôi nhặt từng
hạt sương, mà chợt nghe lạnh buốt âm thầm, bởi đâu đó trong hoài niệm xa
xôi, đôi mắt u huyền của một thời, một đoạn đời đã thành thiên cổ. Những
hạt sương trong lòng tay chợt thoáng tan; dòng thời gian ngưng động, để
đông cứng thành hạt bụi, ray rứt.
Còn gì nữa chăng?
Trong ta là núi là
rừng
Là trăm tiếng hát đã
dừng trên môi
Vẫn còn ngân vang mãi đó, lời ru của Mẹ, trong vần
thơ sáu-tám.