Bạn là người ăn chay trường
hay thường ăn vào những ngày rằm như tết Nguyên tiêu vừa qua? Nghe có
vẻ “thánh thiện” tuy có hơi “âm lịch” so với phần nhân loại còn lại. Thế
nhưng, có thể bạn không cổ hủ chút nào như nhiều người đang nghĩ, mà
rất hiện đại, bởi bạn đang tham gia “cứu độ” thế giới…
Miếng bíttết cuối cùng
Tiệc chay thịnh soạn thua gì tiệc mặn. Ảnh: Hồng Thái
Một
ngày thu 1970, anh sinh viên Peter Singer ngồi trong phòng ăn rộng lớn
của đại học Oxford và ăn một miếng bíttết. Ngồi bên cạnh anh, một sinh
viên khác quyết liệt từ chối miếng bíttết. Tưởng miếng thịt không ngon,
anh hỏi thì người bạn học bảo là anh không bao giờ ăn thịt. Sửng sốt tra
hỏi bạn thì anh nhận ngay một câu hỏi ngược: “Hãy đưa ra một lý do tử
tế về chuyện vì sao con người lại được phép ăn thịt thú vật?” Ăn nốt
miếng bíttết còn lại, Peter Singer không biết rằng đó là miếng bíttết
cuối cùng của đời mình.
Vốn là một người gốc Do Thái và có người
thân bị giết hại trong trại tập trung của Đức quốc xã, Singer rất nhạy
cảm với những đề tài như thế. Sau câu hỏi của bạn đồng môn, anh sinh
viên khoa triết này bỏ hơn ba năm ròng để nghiền ngẫm đề tài “Con người
nên hành xử với loài vật ra sao?” Năm 1975, anh cho ra đời một cuốn sách
best-seller có tên Giải phóng loài vật (Animal Liberation).
Tư tưởng lớn gặp nhau
Lập
luận để triết gia Singer tạo nên cả một phong trào bảo vệ động vật
chính là việc đả phá thuyết “con người là trung tâm”. Với quan niệm con
người là loài có lý trí, do vậy có giá trị, còn loài vật thì không, ông
đặt ra câu hỏi: Liệu ta có thể cả quyết rằng cuộc sống thông minh có giá
trị hơn cuộc sống ít thông minh, và trí thông minh vượt trội có phải là
giấy phép vô điều kiện để con người muốn làm gì thì làm?
Trước
Singer đã có nhiều bậc tiền bối lẫy lừng. Triết gia Bentham, từ thời
cách mạng Pháp 1789, đã viết: “Sẽ đến một ngày mà các tạo vật đang sống
sót được nhận những quyền lợi mà người ta vẫn bạo ngược tước đi của
chúng. Một ngày nào đó ta sẽ nhận ra rằng số lượng chân và lớp lông trên
da không phải là lý do chính đáng để ta bắt một sinh thể mẫn cảm chịu
số phận như vậy. Nhưng đặc điểm nào khác có thể giúp vạch đường biên
giới bất khả xâm phạm? Khả năng nói chăng? Nhưng một con ngựa trưởng
thành hay một con chó biết thể hiện nhiều hơn một đứa trẻ… Câu hỏi không
phải là chúng có biết tư duy hay chúng có biết nói không, mà là chúng
có biết đau khổ không?”
Và nếu ngược dòng thời gian hơn 2.000 năm
nữa, ta sẽ được diện kiến Đức Phật Thích Ca, một trong những người đầu
tiên cảm nhận sâu sắc nỗi đau của chúng sinh khi bị giết hại…
Thay búa bằng… điện
Cũng
như con người khi xử án đồng loại, việc “xử tử” bò, heo, cừu… đi từ búa
tạ cho đến búa điện hay “ghế điện”. Chỉ có điều khác là con người khi
bị xử tử thì thường là những kẻ có tội, còn heo bò thì chỉ có mỗi tội là
sinh ra làm loài vật. Điều này cho thấy rằng loài người cũng đã cảm
nhận sự đau đớn của loài vật khi bị giết thịt và họ muốn giảm thiểu mức
độ đó cho chúng.
Có thể lập luận rằng việc giết hại gia súc, gia
cầm là cần thiết để loài người sinh tồn. Thế nhưng đối với các loài “sơn
hào hải vị” mà việc săn bắt chỉ để “ăn chơi cho biết” thì sao? Chỉ là
một loài yếu ớt như “cây sậy” mà Pascal từng nhận định, thế nhưng bằng
trí thông minh tai hại của mình, loài người đã săn bắt hầu như không
chừa một loài động vật nào dù đó là loài bò, đi, chạy, nhảy, lặn lội hay
bay lượn. Như dân nhậu thường nói: “Con gì nhúc nhích được thì ăn”.
Cho
đến giờ, pháp luật bảo vệ động vật vẫn hoạt động yếu xìu. Được xem là
có quyền lực nhất trên thế giới để bảo vệ giống loài là Công ước quốc tế
về buôn bán các loài động thực vật hoang dã có nguy cơ tuyệt chủng
(CITES). Tuy nhiên, tính kể từ khi CITES thành lập năm 1973 cho đến nay,
con người cứ thản nhiên “ăn” mất một nửa số động thực vật có từ thời
điểm đó!
Cây, con chết, người cũng chết…
Tốc
độ diệt chủng muôn loài của con người không chỉ gói gọn trong việc
“thịt” trực tiếp mà còn ở việc tàn phá những “ngôi nhà” của chúng. Hiện
nay chỉ còn 2% diện tích rừng nhiệt đới che phủ, là nơi tập trung nhiều
giống loài động thực vật “nhất quả đất”. Trong vòng chưa đầy 30 năm,
rừng co hẹp quá nửa. Với tốc độ đốn gỗ như hiện nay, đến năm 2045, cây
nhiệt đới cuối cùng sẽ bị chặt. Mỗi ngày có vài trăm loài thú tuyệt
chủng, đa phần không có tên và chưa bao giờ được khoa học khám phá…
Không
cần là nhà tiên tri hay một bác học uyên thâm thì con người cũng có thể
biết đến chân lý đơn giản: “Cây chết, sau đó người chết”. Thế nhưng
những nỗ lực bảo vệ môi trường của các nhà sinh thái học hiện nay chừng
như không khác gì chàng “hiệp sĩ khùng” Don Quixote chống lại cối xay
gió. Hầu hết các chính quyền trên thế giới đều lên tiếng mạnh mẽ về việc
“bảo vệ môi trường” hay “phát triển bền vững”, kỳ thực đó chỉ là những
trò mị dân.
Công bằng mà nói, cũng đã có những nỗ lực từ một vài
quốc gia phát triển, như việc đưa môn luân lý học môi trường vào giảng
dạy hay đòi mở rộng khái niệm “vật quyền” lên ngang bằng với khái niệm
“nhân quyền”, thế nhưng đó cũng chỉ được xem là một thứ “phú quý sinh lễ
nghĩa” chứ chưa phải chuyện thiết yếu sinh tồn.
Vậy thì bạn cứ hãy ăn chay để “cứu độ” chúng sinh đi, như con người của hơn 2.000 năm trước, nếu bạn có thể…
Đoàn Đạt - Theo: yume