CHƯƠNG VI: NHỮNG PHÉP LỊCH SỰ CƠ BẢN
Phép lịch sự không phải là những nguyên tắc bất di bất dịch. Đó chỉ
là những điều mang tính cách quy ước trong một cộng đồng xã hội nhất
định, và thay đổi theo từng thời đại khác nhau.
Vì thế, sẽ không có ý nghĩa gì nếu chúng ta cố áp dụng những nguyên tắc
phức tạp nào đó trong giao tiếp giữa một cộng đồng xa lạ không hiểu gì
về những nguyên tắc đó.
Dựa trên quan điểm đó, mỗi một điều được gọi là “phép lịch sự” cần phải
được thực hiện với sự nắm hiểu về ý nghĩa của nó. Người ta đã sưu tầm
và ghi nhận được rất nhiều điều liên quan đến phép lịch sự qua các thời
đại cũng như ở các địa phương khác nhau. Nhưng hiểu theo cách này thì
khi ý nghĩa của một phép lịch sự không còn phù hợp nữa, bản thân phép
lịch sự ấy cũng không cần thiết phải được giữ lại. Và cũng theo quan
điểm đó, một vài phép lịch sự cơ bản được trình bày ở đây sẽ được nêu
rõ cùng với ý nghĩa của chúng.
Lịch sự trong ăn uống
Trong sinh hoạt hàng ngày, việc ăn uống chiếm một vai trò quan trọng.
Trong giao tế, ăn uống cũng là dịp để người ta làm quen và thậm chí
đánh giá lẫn nhau. Vì thế, trong việc ăn uống cần biết giữ một số những
phép lịch sự tối thiểu.
Ăn uống phải từ tốn, chừng mực là nguyên tắc đầu tiên. Dù có vội vàng
đến đâu cũng phải dành thời gian nhất định cho bữa ăn, nên không được
lộ ra vẻ hối hả trong khi ăn. Ngay cả khi bạn ăn một mình cũng vậy. Bởi
vì điều đó có hại cho sức khoẻ chứ không riêng gì trong phạm vi phép
lịch sự. Mặt khác, nếu bạn phải dùng cơm chung với một người tỏ ra hối
hả, vội vàng, bạn không thể tự mình cảm thấy thoải mái được. Vì thế,
bản thân chúng ta không nên gây khó chịu cho người khác bằng sự hối hả
của mình.
Đến bữa ăn, người nhỏ hơn không được ngồi vào bàn trước người lớn tuổi
hoặc có vai vế lớn hơn mình. Khách mời không nên ngồi vào bàn trước chủ
nhà. Điều đó nhằm bày tỏ sự tôn trọng và cũng là để cho thấy mình không
vội vã trong việc ăn uống.
Nếu là ăn cơm được mời tại nhà hàng, người mời khách thường đề nghị
người được mời chọn món ăn. Khách được mời nên nhường lại cho người mời
làm việc ấy. Người mời khách sẽ chọn một vài món rồi lại đề nghị khách
tiếp tục chọn cho đủ. Trong trường hợp này, người được mời cũng không
nên cố từ chối, nhưng nên lưu ý chọn những món có giá tương đương như
những món mà người mời khách đã chọn. Tất cả những trình tự này là nhằm
để bày tỏ sự tôn trọng lẫn nhau của cả đôi bên chủ khách.
Trong khi ăn, nên giữ một thái độ thích hợp với từng tình huống khác
nhau. Tuy nhiên, dù là ăn cơm trong gia đình thì cũng có những điều tối
thiểu cần phải biết.
Thức ăn khi còn trong chén, không nên lấy thêm một món khác. Điều đó có
nghĩa là, bạn phải ăn tuần tự từng món. Một chén cơm được “tích luỹ”
cùng lúc vài ba món ăn không phải là một hình ảnh đẹp trong mắt người
khác. Nếu là món lỏng như canh, súp... tránh đừng lấy quá đầy chén.
Việc dùng đũa ăn cơm là thói quen lâu đời của dân ta, nhưng không phải
là thói quen chung của mọi dân tộc khác trên thế giới. Vì vậy cần chú ý
vài đặc điểm khi ăn bằng đũa để tránh gây khó chịu cho những người nước
ngoài lúc dùng cơm chung, và thậm chí ngay cả với một số người Việt
cũng vậy.
Tuyệt đối không dùng đũa gắp vào các món ăn lỏng như canh, súp... Điều
này tuy là khá quen thuộc ở các bữa cơm thân mật, nhưng quả thật có
phần kém... văn hoá. Khi chúng ta ăn, đầu đũa được ngậm vào trong
miệng. Nếu sau đó lại “rửa” vào trong bát canh hay bát súp thì thật khó
... hiểu. Một số tập thể hiện nay đã phát triển thói quen khi ăn chỉ
dùng đũa để gắp thức ăn và mỗi người đều có một cái muỗng riêng để đưa
thức ăn vào miệng. Có vẻ như còn khá xa lạ với nhiều người, nhưng quả
là một cách ăn uống... hợp vệ sinh hơn. Tuy nhiên, chúng ta cũng không
thể đòi hỏi mọi người đều theo như ý mình. Chỉ có điều, dù có ăn bằng
đũa như xưa nay thì cũng nhớ đừng “rửa đũa” vào chỗ “công cộng”.
Khi gắp thức ăn, nên “ngắm nghía” trước sẽ gắp miếng thức ăn nào, rồi
mới đưa đũa đến gắp. Tránh việc dùng đũa “đào bới” trong đĩa thức ăn
chung, rất khó coi. Ngoài ra, cũng cần quan sát trước, tránh cùng lúc
lấy thức ăn ở một chỗ với người khác. Tuy vẫn chưa ... hết, nhưng
trông... kỳ lắm.
Nhai thức ăn nên “kín miệng”, đừng phô bày “hàm răng đẹp” của mình ra
cho người khác thấy. Ăn các món lỏng đừng tạo ra âm thanh khi húp. Thử
tưởng tượng, nếu năm bảy người cùng ăn một mâm mà đều “sột soạt” như
nhau thì âm thanh ấy khó nghe đến mức nào!
Trong khi ăn không nên nói chuyện quá nhiều, nhưng cũng đừng... cắm cúi
ăn không để ý đến ai. Tốt nhất là trao đổi vài ba mẩu chuyện nhẹ nhàng,
vui vẻ để tạo không khí cởi mở, và nhất là có “kẻ nói, người nghe”.
Những câu chuyện dài chỉ một người nói, hoặc những đề tài sôi động quá
đều không thích hợp trong bữa ăn chung.
Nếu là ăn cơm khách, lại càng phải thận trọng hơn. Có những thói quen
không mấy khi được ta lưu ý đến khi dùng cơm trong gia đình, nhưng lại
trở nên khó coi trong các bữa cơm khách nơi nhà người khác. Chẳng hạn,
đừng ngồi theo kiểu “vắt chân chữ ngũ”, hoặc cũng đừng rung đùi đánh
nhịp... Khi dùng cơm với người khác, nhất là người ngang hàng hoặc lớn
hơn mình thì những thái độ này được xem là rất khiếm nhã.
“Tốc độ” cũng là một yếu tố rất tế nhị trong các bữa cơm khách. Chủ nhà
dù ăn ít đến đâu cũng không nên buông đũa trước khách, vì thế mà phải
chú ý “ăn cầm khách”. Khách được mời dù có “công suất lớn” đến đâu cũng
nên tự biết giới hạn ở mức độ vừa phải, đừng làm cho “thẳng bụng”. Tuy
nhiên, nếu ngược lại, khách tự biết mình ăn rất ít thì cũng nên tế nhị
kéo dài thời gian một chút, đừng buông đũa quá sớm sẽ làm cho chủ nhà
lúng túng. Ngay cả khi ăn xong, cũng tránh rời ngay khỏi bàn ăn khi chủ
nhà hoặc những người khác vẫn còn đang “dở dang”. Người chủ nhà tế nhị
khi thấy khách đã ăn xong thường sẽ chủ động mời ra bàn nước, hoặc sẽ
nhanh chóng... rút ngắn phần còn lại của mình ngay.
Tuy nhiên, trong những bữa cơm khách mà quan hệ giữa chủ nhà với khách
là rất thân tình, cũng nên biết cách “khẳng định” sự thân tình ấy.
Chẳng hạn, tránh đừng để chủ nhà phải mời mọc quá nhiều. Cần tỏ rõ cho
mọi người thấy là mình rất tự nhiên, vì điều đó sẽ làm vui lòng chủ nhà.
Nếu là mời cơm tại nhà hàng, người mời nên tránh đừng thanh toán tiền
trước mặt khách mời. Có thể dặn trước người phục vụ để thanh toán sau,
hoặc kín đáo thanh toán vào lúc thuận tiện. Khách được mời tránh đừng
hỏi giá cả hoặc nhận hoá đơn thanh toán rồi đưa sang cho người mời.
Chủ nhà mời cơm khách cũng cần lưu ý vài ba điều tối thiểu. Nếu là nhà
đông người quá, nên sắp xếp cho trẻ con ăn riêng, vì thường chúng ta
không thể “khống chế” được chúng trong bữa ăn. Thức ăn mời khách nên
tránh những món “khó ăn”, dù là món ngon. Khó ăn ở đây có nghĩa là
những món mà người ăn hơi khó... xử lý, chẳng hạn như các thao tác gặm,
xé... hay phải dùng tay khi ăn đều không thích hợp lắm. Trong khi ăn,
nếu cần lấy thêm thức ăn, dùng bát hoặc đĩa khác để mang thức ăn đến
cho thêm vào, tránh không lấy bát hoặc đĩa thức ăn trên bàn ăn mang đi.
Chuyện ăn uống nói ra hẳn còn nhiều lắm, nhưng trên đây chỉ là một vài
điều tối thiểu mà có lẽ cũng chưa đến nỗi ... lỗi thời lắm.
Lịch sự khi chào hỏi
Khi gặp gỡ, chào hỏi nhau hàng ngày cũng có một số điểm cần biết. Người
thân quen thường chỉ cần cười với nhau hoặc gật đầu chào là đủ. Tuy
nhiên, nếu đã lâu quá không gặp, nên dành năm ba phút dừng lại để hỏi
han về sức khoẻ, gia đình... Nếu là các mối quan hệ có tính chất trang
trọng, nên dừng hẳn lại khi chào hỏi, tránh vừa đi vừa chào. Chào người
khác bằng cách hất hàm lên là một thái độ khiếm nhã, ngay cả với những
người nhỏ hơn hay thuộc cấp của mình. Không dùng cách đưa tay lên chào
với người lớn hơn mình. Nếu người ấy chủ động đưa tay chào khi nhìn
thấy mình từ xa, cũng chỉ nên cười và cúi đầu để đáp lại. Nói chung,
mọi cách thức chào hỏi đều nên kèm theo một nụ cười tươi. Một khuôn mặt
nhăn nhó hoặc lạnh lùng không bao giờ mang lại thiện cảm.
Việc bắt tay nhau khi chào hỏi ngày nay cũng đã trở thành khá quen
thuộc, nên cũng có thể dùng mà không bị xem là xa lạ lắm. Tuy nhiên,
chỉ dừng lại chào hỏi và bắt tay khi biết là mình có thể dành thêm đôi
ba phút để trao đổi, thăm hỏi nhau. Nếu chỉ chào hỏi, bắt tay rồi đi
ngay thường là không thích hợp lắm.
Khi bắt tay cũng có một vài phép tắc chung. Chỉ bắt tay bằng tay phải,
không dùng tay trái. Người lớn tuổi hoặc có vai vế lớn hơn sẽ chủ động
đưa tay ra trước. Người nhỏ hơn đáp lại bằng cả hai tay và khi bắt tay
thì người hơi cúi xuống. Tránh không nắm, siết quá chặt. Nếu là bạn bè
ngang nhau thì người nào nhìn thấy trước sẽ là người đưa tay ra trước.
Nếu đợi người kia đưa tay ra mới đáp lại thì tỏ ra mình kém nhiệt tình.
Trong trường hợp này có thể siết chặt tay hoặc lắc tay để tỏ sự thân
mật. Nếu một trong hai người là phụ nữ, người ấy sẽ phải đưa tay ra
trước. Nam giới bắt tay phụ nữ thì không được siết chặt hoặc lắc quá
mạnh. Nếu là chủ khách chào nhau khi đến thăm nhà, thì chủ nhà phải là
người đưa tay ra trước. Khi người khác đưa tay cho mình bắt, nếu đang
ngồi phải đứng dậy rồi mới bắt tay.
Khi chào hỏi cùng lúc nhiều người, việc bắt tay cũng phải theo trình tự
thích hợp. Nguyên tắc chung là bắt tay người lớn trước, người nhỏ sau;
phụ nữ trước, nam giới sau; người vợ trước, người chồng sau...
Khi chủ động bắt tay ai cũng cần lưu ý một số điểm. Không cùng lúc dùng
hai tay để bắt tay với hai người. Không đứng ở một vị trí cao hơn,
chẳng hạn như trên thềm nhà, đưa tay xuống cho người khác bắt. Phải
bước xuống vị trí ngang bằng với người ấy trước khi đưa tay ra bắt.
Không ngậm thuốc lá trong miệng khi bắt tay, dùng tay trái lấy điếu
thuốc xuống rồi mới bắt tay. Không mang găng tay khi bắt tay, trừ ra
phụ nữ mang loại găng mỏng thì không sao. Khi bắt tay với một người,
không cùng lúc đưa mắt nhìn người khác. Khi bắt tay chào đón khách,
không bắt tay ngay nơi ngưỡng cửa ra vào. Có thể bước ra ngoài cửa hoặc
đợi cho khách bước hẳn vào trong nhà. Trong đám đông, không bắt tay một
người ngay sát trước mặt một người khác.
Cách bắt tay cũng được dùng khi chia tay nhau với cùng những nguyên tắc
như trên. Trừ ra khi khách đến chơi nhà về thì khách đưa tay ra trước
khi chào về, thay vì là chủ nhà đưa tay ra trước như khi đến. Điều này
để tránh tạo ra ấn tượng là chủ nhà nôn nóng muốn tiễn khách.
Sử dụng điện thoại
Sử dụng điện thoại là một nhu cầu tất yếu và phổ biến rộng rãi trong
thời đại ngày nay. Khi sử dụng điện thoại, đôi khi cũng có thể gây khó
chịu cho người ở đầu dây bên kia nếu như chúng ta không lưu ý một số
vấn đề.
Khi bạn là người gọi, phải chủ động giới thiệu mình ngay khi người bên
kia nhấc ống nghe. Nếu là bạn bè thân quen thì chào hỏi đôi ba câu,
thường là hỏi thăm sức khoẻ, trước khi đi vào chuyện muốn nói. Nhưng
nếu là người chỉ có quan hệ công việc thì nên vào đề ngắn gọn rõ ràng
ngay, tránh những lời vòng vo không cần thiết. Nếu là số điện thoại
được dùng đến lần đầu tiên thì trước hết nên hỏi để xác định có đúng là
nơi mình cần gọi hay không.
Nếu là người nhận điện thoại của một cơ quan, đơn vị, khi nhấc ống nghe
phải xưng tên cơ quan, đơn vị của mình. Nếu là nhà riêng chỉ cần dùng
từ thông dụng “a-lô” là được, hoặc có thể nói: “A-lô, xin nghe đây.”
Không cần thiết phải tự xưng “tôi”, vì nếu đầu dây bên kia là một người
lớn hơn mình thì không hợp. Sau đó, nếu người gọi đến không tự giới
thiệu, có thể hỏi xem người gọi là ai và cần gặp ai. Điều này là cần
thiết để việc trao đổi tiếp theo được thích hợp.
Nói chuyện qua điện thoại cần ngắn gọn, rõ ràng. Không nói quá lớn hoặc
quá nhỏ. Trước khi gác máy cần báo trước hoặc xác định lại xem người ở
đầu dây bên kia có cần nói thêm gì hay không.
Trừ trường hợp cấp bách hoặc có hẹn trước, đừng bao giờ gọi điện đến
nhà riêng vào các giờ nghỉ ngơi, giờ cơm. Gọi đến các cơ quan, đơn vị
thì tránh gọi vào lúc gần hết giờ làm việc.
Lịch sự trong việc thăm viếng
Khi tiếp khách ở nhà hoặc đến chơi nhà ai, cũng cần biết một vài điều cơ bản trong phép lịch sự thông thường.
Trước hết, nên hạn chế tối đa việc đến chơi nhà bạn bè mà không báo
trước. Nếu là dịp thuận tiện bất ngờ, cũng nên cân nhắc xem giờ giấc có
thuận tiện hay không. Ngay cả khi hẹn trước, cũng nên chú ý chọn ngày
giờ cho thích hợp. Đây là điều rất tế nhị thường không thể hỏi chủ nhà,
vì theo phép lịch sự người ấy bao giờ cũng nói “lúc nào cũng được” để
tỏ lòng hiếu khách, trừ ra là vào lúc mà họ có dự tính sẽ vắng nhà.
Ngày giờ đến chơi thuận tiện là vào các ngày nghỉ việc trong tuần –
cũng tuỳ theo công việc của người bạn mà chúng ta định đến thăm. Tuy
nhiên, dù là ngày nghỉ, cũng nên tránh đừng đến vào các giờ nghỉ ngơi
và giờ cơm trong ngày.
Nếu là chủ nhà, khi được hỏi ý trước về ngày giờ thuận tiện để bạn mình
đến thăm, đừng ngại việc trao đổi một ngày giờ thuận tiện để tiếp bạn.
Điều này có lợi cho cả hai bên và làm cho cuộc thăm viếng được thêm
phần tốt đẹp. Nếu bạn không chọn lựa, có thể sẽ phải tiếp bạn vào một
ngày có nhiều công việc nhà bận rộn, và người đến chơi cũng sẽ không có
cảm giác thoải mái, vui vẻ. Nếu hai bên đã xác định ngày giờ hoặc một
bên đã chính thức thông báo với bên kia và không bị từ chối, người đến
thăm cần ghi nhớ và đến đúng giờ. Không nên đến quá sớm. Nên đến đúng
giờ hoặc muộn hơn chừng 5 phút là được. Việc đến sớm quá đôi khi làm
chủ nhà lúng túng vì có thể chưa thu xếp xong một công việc nào đó theo
dự tính, hoặc chưa chuẩn bị xong việc tiếp đón.
Khi có nhiều người cùng đến thăm chơi nhưng là những người không quen
biết nhau, chủ nhà phải chủ động giới thiệu từng người để mọi người
được biết nhau. Trình tự giới thiệu thông thường là giới thiệu nam giới
trước, phụ nữ sau, người nhỏ trước, người lớn sau... Những người được
giới thiệu nên chào hỏi và nói với nhau một vài câu xã giao. Tuy nhiên,
nên chọn những đề tài chung chung để trao đổi, tránh hỏi về đời tư,
nhất là không được hỏi về tuổi của phụ nữ. Trong trường hợp này, chủ
nhà thường phải là người chủ động định hướng cho câu chuyện, sao cho
không có ai cảm thấy quá xa lạ.
Việc tiếp đón như thế nào là tuỳ nơi mức độ thân mật giữa chủ nhà và
khách, cũng như tuỳ theo điều kiện gia đình. Tuy nhiên, về vấn đề thời
gian thì cả hai bên đều nên lưu ý.
Khi đến thăm nhà ai, nên xác định trước thời gian dành cho cuộc thăm
viếng, chẳng hạn 20 phút, nửa giờ hay một giờ, hoặc trọn buổi... Sau
các thủ tục chào hỏi giữa chủ khách, có thể khéo léo cho chủ nhà biết
một cách tế nhị ¬– nhưng tốt nhất là đừng nói ra trực tiếp. Chẳng hạn,
bạn có thể làm như vô tình nói đến một cuộc họp mà mình phải có mặt vào
lúc nào đó, hoặc một cái hẹn với ai, hay một công việc cần làm... Mục
đích là để chủ nhà có thể hiểu được thời gian sẽ tiếp mình tối đa là
bao lâu, tránh cho họ có những sắp xếp không thích hợp, chẳng hạn như
cơm nước hay chiêu đãi món gì...
Chủ nhà ngược lại không nên nói ra điều gì có hàm ý là mình đang bận
hay sắp phải làm công việc gì, trừ trường hợp đó là việc rất quan trọng
không thể nào hoãn lại được.
Nếu là cuộc thăm viếng chỉ thuần tuý nhằm mục đích trao đổi công việc,
nên sớm trực tiếp vào đề ngay, đừng để chủ nhà phải mất quá nhiều thời
gian.
Nói chung, dù chủ nhà có nhiệt tình đến đâu, khách đến thăm cũng không
nên kéo dài thời gian quá lâu, nhất là khi thấy chủ nhà liếc nhìn đồng
hồ. Thông thường thì đây là điều không nên làm khi tiếp khách, nhưng
cũng là cách hữu hiệu nhất buộc phải áp dụng nếu như chủ nhà không muốn
trực tiếp nói ra là mình đang bận.
Khách phải là người chủ động từ biệt vào lúc thích hợp. Nếu chủ nhà
tiếp mình cả hai vợ chồng, không nên chia tay vào lúc người vợ hoặc
người chồng có việc phải tạm đi đâu đó. Phải chờ có đủ hai người rồi
mới cáo từ, trừ trường hợp biết chắc là người kia sẽ không ra phòng
khách nữa thì có thể gửi lời chào.
Chủ nhà phải tiễn khách ít nhất là ra khỏi cửa. Nếu là khách rất thân
có thể đưa ra đến tận cổng ngoài, chờ cho khách lên xe rồi mới quay
vào. Khách có thể chủ động đề nghị chủ nhà không phải tiễn nếu tự biết
quan hệ giữa hai bên không phải là quá thân mật, nhưng nếu thật sự thân
nhau thì không nên từ chối việc chủ nhà tiễn chân.
Lịch sự nơi công cộng
Khi đến những nơi công cộng, cũng có những phép lịch sự tối thiểu cần biết.
Những nơi phục vụ đông người và theo thứ tự phải xếp hàng, đừng bao giờ
vì quá nôn nóng mà vượt qua mặt những người đến trước mình. Khi đến
lượt mình được tiếp, nên tranh thủ thời gian tối đa để tỏ rõ sự tôn
trọng thời gian của người khác, nhất là những người đang còn phải chờ
đợi sau mình.
Tuy không nên qua mặt người khác, nhưng rất nên nhường quyền ưu tiên
cho những người đến sau mình khi đó là người già, trẻ em, người bệnh
hoặc phụ nữ có thai, có con nhỏ... Nam giới khi có thể được cũng nên
nhường cho nữ giới.
Nếu có ai đó chưa học qua phép ứng xử nên cố tình qua mặt bạn, dù họ là
người đến sau, cũng đừng nên có thái độ nóng giận thái quá. Có thể từ
tốn giải thích cho người ấy biết sự sai trái đó. Nếu gặp người thô lỗ,
khiếm nhã... nhất thiết không nghe thì bạn nên... nhường nhịn là tốt
nhất. Suy cho cùng, hạng người như thế không nhiều lắm, và không đáng
để bạn tranh chấp với họ. Sự nhường nhịn của bạn chắc chắn sẽ được
những người khác đánh giá cao.
Khi đến những nơi tôn nghiêm như đền thờ, nhà thờ, chùa chiền... cần có thái độ ứng xử thích đáng.
Phải ăn mặc nghiêm túc, kín đáo, cho dù bạn không phải là người đến đó
để chiêm ngưỡng. Nhiều người ăn mặc lôi thôi lếch thếch hoặc quá hở
hang khi đến những nơi tôn nghiêm này, điều đó gây ra sự khó chịu và tỏ
ra rằng họ không biết tôn trọng những người khác.
Khi đến những nơi tôn nghiêm, dù không phải mục đích tín ngưỡng mà chỉ
là viếng cảnh, cũng phải giữ thái độ nghiêm trang thích hợp. Không cười
đùa lớn tiếng. Không mang thức ăn đến đó để ăn uống, dù là một mình hay
tập thể.
Khi vào điện thờ, phải tỏ thái độ tôn kính, cho dù đó không phải là tín
ngưỡng của mình. Không mang giày dép vào, không gây tiếng động mạnh,
không đội nón, mũ và không hút thuốc. Không quan sát những người khác
lễ bái một cách quá lộ liễu. Nếu chỉ muốn vào xem cho biết thì tránh đi
vào trong khi người ta đang hành lễ. Nếu đã vào thì phải chờ hết cuộc
lễ, không nên bỏ ra giữa chừng. Không cần phải hành lễ giống như các
tín đồ, nhưng không nên tỏ những thái độ để người khác biết mình không
phải là người thuộc tín ngưỡng đó.
Khi đến những nơi công cộng khác, nói chung đều phải giữ thái độ tôn
trọng mọi người. Chẳng hạn như khi xem phim hoặc nghe nhạc, tránh đừng
làm phiền những người chung quanh vì những chuyện riêng tư của mình.
Nếu bạn đang bị ho hoặc cảm lạnh, thường nhảy mũi... tốt nhất là tránh
đừng đến những nơi đông người. Khi đi mua sắm cũng phải có thái độ tôn
trọng người bán hàng. Mặc dù người ấy sẵn sàng phục vụ bạn vì nghề
nghiệp, nhưng một thái độ lịch sự bao giờ cũng là thái độ biết ơn khi
được phục vụ. Nếu xác định mình không mua hàng mà chỉ xem qua cho biết,
cần nói rõ ngay cho người bán hàng biết điều đó và tránh làm phiền quá
nhiều. Nếu hàng hoá được niêm yết giá bán, cần hỏi thẳng người bán hàng
xem họ có chấp nhận việc trả giá hay không, trước khi mặc cả. Bởi vì
thực tế hiện nay có nhiều nơi niêm yết giá nhưng không bán giá cố định
mà chấp nhận thoả thuận với khách. Nếu những nơi chỉ bán đúng giá niêm
yết, việc trả giá sẽ trở thành khiếm nhã. Tuy vậy, việc hỏi thẳng người
bán hàng trước khi trả giá là không có gì đáng ngại. Nếu mua hàng ở
siêu thị, nghĩa là tự chọn lấy hàng hoá, cần xếp những món không mua
trở lại đúng chỗ cũ.
Khi ở những nơi đông người, nói chung tránh những cử chỉ có tính cách
“thoải mái” quá đáng. Chẳng hạn, không nên đứng chống tay vào cạnh sườn
khi nói chuyện, cũng không nên thọc tay vào túi quần. Khi nói chuyện
tránh việc khoa tay lắc chân, cũng không chỉ trỏ chỗ này chỗ khác.
Nhiều người khác có thể lầm tưởng là bạn chỉ vào họ. Tránh đừng bao giờ
nhìn thẳng vào mặt một người không quen biết. Và điều thông thường nhất
nhưng có khá nhiều người không giữ được là: đừng bao giờ hút thuốc ở
nơi đông người.
Nụ cười tươi vẫn là một “phụ tùng” giá trị mà bạn nên luôn luôn mang
theo, nhưng đừng bao giờ cười lớn tiếng ở nơi đông người, ngay cả như
trong quán ăn cũng vậy. Bạn cần phải biết tôn trọng khoảng không gian
chung cho tất cả mọi người, bởi vì không phải ai cũng hiểu được ý nghĩa
tiếng cười của bạn.
Nếu cơ thể bạn đang có những vấn đề bất thường, không được khoẻ, nên
tránh đến những nơi đông người. Nếu bắt buộc phải đến, nên chú ý hạn
chế việc bộc lộ cho mọi người thấy. Những lúc ho nhiều, nhảy mũi, ợ
hơi, ngáp... nên vào nhà vệ sinh hoặc tìm chỗ kín. Nếu không kìm được
ngay thì quay sang một chỗ khuất ít người thấy và nhớ dùng tay hoặc
khăn tay che miệng lại. Điều này cũng áp dụng khi bạn đang đi trên
đường phố nữa.
Lịch sự trên đường phố
Khi đi lại trên đường phố, cũng cần lưu ý một số điều để tránh gây khó chịu cho người khác.
Không ăn mặc quá đơn sơ khi đi ra đường. Dù bạn không trực tiếp giao
tiếp với ai, cũng có rất nhiều người nhìn thấy bạn. Khi đi nên giữ tư
thế đều bước, dù nhanh hay chậm, tránh kiểu chạy nhảy tung tăng như trẻ
con hoặc vung tay quá mạnh. Nếu là đường có vỉa hè dành cho người đi
bộ, đừng bao giờ đi xuống lòng đường. Nếu có dắt theo trẻ con phải luôn
luôn nắm tay trẻ. Lỡ có va chạm cùng người khác, nhất thiết phải nói
lời xin lỗi. Nếu đi cả nhóm đông người, không được đi thành hàng ngang
để dễ chuyện trò. Đường phố không phải chỉ dành riêng cho mình, nên đi
thành hàng dọc, kẻ trước người sau. Không cười đùa lớn tiếng khi đi
trên đường phố.
Không bày tỏ tình cảm riêng tư trên đường phố. Chẳng hạn khi gặp lại
bạn cũ lâu ngày, phải biết kiềm chế phần nào sự vui mừng nếu như đang
đứng giữa phố đông người. Nên tìm một nơi khác, như quán nước, để bày
tỏ sự vui mừng sẽ thích hợp hơn. Nhất là không ôm hôn nhau trên đường
phố. Mặc dù nhiều người quen với văn hoá phương Tây sẽ không cho điều
này là khó chịu, nhưng vẫn còn rất nhiều người ảnh hưởng phong tục Á
Đông và không chấp nhận điều đó.
Người thực sự nghiêm túc cũng không hút thuốc khi đi trên đường phố.
Nếu có nhu cầu cần khạc nhổ phải tìm chỗ kín đáo, thích hợp, không được
tuỳ tiện nhổ xuống lòng đường. Cũng không ném, xả rác trên đường phố.
Khi gặp một vấn đề nào đó khác thường xảy ra trên đường phố, chẳng hạn
một đám đánh nhau, cãi nhau, hoặc tai nạn... cần tránh đến xem chỉ vì
tò mò. Nên nhìn qua với ý tưởng là liệu mình có thực sự giúp đỡ được gì
hay không. Nếu được, nên sẵn lòng, chẳng hạn như đưa người bị nạn đi
cấp cứu... Nếu xác định là không, nên tránh đi ngay. Những người chỉ
đứng xem thường gây thêm khó khăn cho người có trách nhiệm mà không có
ích gì.
Khi gặp người quen trên đường phố, việc chào hỏi là tất yếu, nhưng
tránh việc đứng nói chuyện lâu trên đường. Nhất là khi người quen của
bạn có đi cùng người khác, càng nên hạn chế tối đa thời gian nói
chuyện. Điều này nhằm tránh gây khó chịu cho người mà bạn không quen,
vì phải chờ đợi.
Nếu là đi xe gắn máy hoặc xe hơi trên đường, nên hạn chế việc bóp kèn
những lúc không cần thiết. Không nên khạc nhổ hoặc ném giấy gói thức
ăn, bao ny-lon, tàn thuốc lá... xuống đường. Trên xe hơi hoặc xe buýt
có nhiều người thì không nên hút thuốc. Khi đi xe buýt cần lên xuống
theo trật tự, không chen lấn. Tuy nhiên, nếu có thể nên ưu tiên nhường
các chỗ ngồi tốt cho người già, trẻ em hoặc phụ nữ có con nhỏ. Không xả
rác trên xe.
° ° °
Những điều nói trên cũng chỉ là những phép lịch sự tối thiểu được sự
chấp nhận của nhiều người. Một người muốn sống đẹp, ngoài việc nắm hiểu
những phép tắc có tính quy ước như trên, còn cần phải biết vận dụng
những nguyên tắc chung vào các tình huống ứng xử cụ thể của mình. Những
nguyên tắc cơ bản nhất trong giao tiếp là: tôn trọng người khác, chân
thành biết ơn đối với những sự giúp đỡ và sẵn sàng nhận lỗi khi có sai
sót, biết quan tâm đến việc dành quyền ưu tiên cho các đối tượng đặc
biệt như người già, người tàn tật, trẻ em, phụ nữ, nhất là phụ nữ có
thai hoặc có con nhỏ. Ngoài ra, đừng bao giờ tự đề cao mình trước những
người khác, nhưng ngược lại sẵn sàng khen ngợi những điều mà người khác
làm tốt hơn mình. Nếu buộc phải đưa ra những lời chỉ trích hoặc phê
phán thì cần phải hết sức hạn chế và cân nhắc thận trọng.
thay lời kết
Đề cập đến một chủ đề quá sâu rộng và phức tạp, đa dạng như việc “sống
đẹp” trong phạm vi một tập sách như thế này, bản thân người viết cũng
tự biết là việc rất khó khăn, và chắc chắn chưa thể nào đạt đến sự trọn
vẹn. Vì thế không dám xem đây là những lời kết luận mà chỉ tạm đưa ra
để bày tỏ đôi điều theo suy nghĩ riêng của mình.
Chúng ta đã cùng nhau trao đổi qua một số vấn đề có thể xem là cơ bản
nhất trong những sinh hoạt giao tiếp thông thường của mỗi người. Những
điều được nêu ra trong sách này có thể là còn có phần nào đó mang tính
cách chủ quan của người viết, nhưng tất cả đều được trình bày với một
thiện chí nhằm góp phần xây dựng những nét đẹp văn hoá chung cho mọi
người – dù biết đó là một phần rất nhỏ.
Trong một thời đại mà tự do cá nhân được đề cao và tôn trọng, ý thức
sống đẹp của mỗi người trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Không có một
ý thức sống đẹp, người ta có thể sẽ sẵn sàng làm rất nhiều điều “chướng
tai gai mắt”, miễn là những điều đó không bị pháp luật ngăn cấm. Thử
tưởng tượng bạn nhìn thấy cảnh vài ba thanh niên ngồi cười nói thoải
mái trên ghế ngồi của xe buýt mà không để ý gì đến một cụ già run rẩy
đứng không vững, nhưng không có chỗ ngồi chỉ vì chậm chân! Quả thật
không có gì là vi phạm luật pháp, nhưng ở đây đạo đức xã hội bị thương
tổn một cách nghiêm trọng và bất cứ ai nhìn thấy đều không khỏi bất
bình. Với một ý thức sống đẹp, hẳn không ai có thể làm được những điều
tương tự như thế.
Như đã nói từ đầu, vấn đề nhận thức đúng về các nguyên tắc chung đóng
vai trò quan trọng nhất. Khi nhận thức được vấn đề, phép tắc có thể từ
đó được nảy sinh hoặc được tuân theo một cách thích hợp. Người ta không
ai bỏ công đi học biết các phép lịch sự nếu không tự mình có một ý thức
muốn sống đẹp, và càng không thể hiểu được ý nghĩa của các phép tắc quy
ước nếu như tự mình không có được nhận thức đúng đắn về vấn đề.
Vì thế, một người sống đẹp không cần thiết phải là người lịch lãm, am
tường mọi phép tắc trong giao tiếp. Đó là yếu tố thứ yếu, cần nhưng
chưa đủ. Quan trọng hơn, và vì thế phải được nhấn mạnh hơn, chính là
một tấm lòng chân thành và một tâm hồn đẹp.
Với lòng chân thành, chúng ta sẵn sàng cảm thông và hoà hợp với tất cả
mọi người, sống hài hoà với bất cứ ai và trong bất cứ tình huống nào.
Với một tâm hồn đẹp, ta có thể dẹp bỏ đi những ham muốn tự thân để thực
sự tôn trọng và mong muốn những điều tốt đẹp cho người khác. Khi mỗi
người đều có được một tấm lòng chân thành và một tâm hồn đẹp, cuộc sống
của chúng ta trong xã hội này sẽ tốt đẹp biết bao!
Mỗi người quanh ta đều có những đóng góp nhất định cho cuộc đời tươi
đẹp này của chúng ta. Mang lại được niềm vui cho người khác trong cuộc
sống là một thái độ biết ơn đúng đắn và cũng là nguyên tắc cơ bản đầu
tiên để có được niềm vui cho chính mình. Cuộc sống của mỗi chúng ta xét
cho cùng đều vô cùng ngắn ngủi. Và chúng ta không có cách nào để kéo
dài tuổi thọ như mong muốn. Không bao lâu, sức khoẻ sẽ suy yếu, tuổi
già đến và cái chết cận kề. Nhìn thẳng vào sự thật này, ta mới thấy
cuộc sống là quý giá biết bao! Tại sao chúng ta không cố gắng sử dụng
những năm tháng ít oi của đời mình để sống sao cho thật tốt đẹp, thật ý
nghĩa?
Tất nhiên, mỗi người đều đã có chọn cho mình một lý tưởng, một sự
nghiệp nhất định để theo đuổi. Nhưng dù là sự nghiệp nào, lý tưởng nào,
thì điều trước hết chúng ta cần vẫn là một nếp sống đẹp – hạnh phúc cho
bản thân và mang lại niềm vui cho người khác. Một nếp sống đẹp không
ngăn cản chúng ta thành công trong sự nghiệp hoặc đạt được lý tưởng của
mình. Ngược lại, nó mang đến cho chúng ta niềm vui trong từng giây phút
ta đang sống, mà không cần phải chờ đợi đến một tương lai nào đó.
Hy vọng tập sách này có thể mang lại một vài niềm vui nhỏ theo hướng
đó. Và ít ra thì đây cũng là một sự gợi mở vấn đề để mỗi người có thể
tự suy nghĩ thêm và chọn lấy những giải pháp, những quan điểm trọn vẹn
hơn cho một nếp sống đẹp của chính mình.