Tâm si mê này, vô minh (không sáng
suốt), là cội nguồn của khổ đau. Tâm vọng tưởng này—quan điểm sai lầm
tin tưởng rằng cái tôi đích thực tồn tại, nhận thức hoàn toàn bất
minh—là khổ đau nghiêm trọng nhất. Đây là căn bản vô minh mà chúng ta
cần phải đoạn trừ để thoát khỏi khổ đau và nguyên nhân của nó.
Chúng ta tin rằng có một cái
tôi, một bản ngã thực sự trong con người mình. Tuy nhiến, nếu quan sát
kỉ, nếu phân tích diện mạo của cái tôi ấy thực sự có tồn tại hay không
trong cơ thể hoặc năm uẩn của mình, thì bạn không thể tìm thấy nó. Nếu
không phân tích, thì có vẽ như nó tồn tại, nhưng nếu phân tích kỉ, thì
bạn khám phá ra rằng nó không tồn tại. Đây là những gì trí tuệ của bạn
khám phá. Khi không phân tích và suy ngẫm kỉ lưỡng, khi không nhận thức
rõ bản chất tuyệt đối—tánh không của cái tôi, bản chất tuyệt dối của tự
ngã—thì dường như có một cái tôi đích thực tồn tại trong có thể hoặc
trong thân tâm năm uẩn của bạn. Khi dùng trí tuệ để tìm hiểu, bạn khám
phá ra rằng cái tôi xuất hiện đích thực ấy hoàn toàn không tồn tại. Nó
không hiện hữu ở bất cứ nơi nào. Sự trống rỗng của cái tôi thực sự đó
chính là tánh không hoặc thực tướng, bản chất của tự ngã. Đó là thực
tại của tự ngã. Đó là cái tôi đích thực. Nó là trống rỗng—sự trống rỗng
của cái tôi đích thực hiện hữu—và đơn thuần chỉ là tên gọi. Lý do duy
nhất để cái tôi tồn tại là bởi vì sự tồn tại của nền tảng vững chắc, các
uẩn. Năm uẩn—sắc, thọ, tưởng, hành và thức—là cơ sở vững chắc để gán
ghép cái tôi, do đó, cái tôi mới tồn tại. Ví dụ, một đứa bé chào đời và
cha mẹ của nó đặt cho một cái tên, nhãn hiệu. Trước tiên, đứa bé ấy, sự
kết hợp của thân tâm, được thể hiện; sau đó, được gắn nhãn hiệu (tên
gọi). Vì thế, phụ thuộc vào điều cơ bản (năm uẩn), chẳng hạn cha mẹ gọi
đứa bé ấy là Richard. Trước hết, điều cơ bẩn đó xuất hiện, kế tiếp tên
gọi (nhãn hiệu) được gắn vào. Điều cơ bản đó không phải là một cái gì đi
liền với nhãn hiệu, “Richard”. Nếu vốn đi liền nhau, thì ngay khi điều
cơ bản xuất hiện nó đã có tên gọi “Richard”. Tuy nhiến, hai lãnh vực
này có sự khác biệt, Đứa bé—sự kết hợp của thân tâm, các uẩn—và nhãn
hiệu—tên gọi “Richard—là không tách rời, nhưng chúng có sự khác biệt
nhau. Tương tự, điều cơ bản của chúng ta—sựu kết hợp của thân tâm, các
uẩn—không phải được gắn nhãn hiệu cũng lúc với “cái tôi”. Cơ bản ấy và
nhãn hiệu không tồn tại riêng biệt, nhưng chúng tồn tại khác biệt. Định
nghĩa tại sao Richard tồn tại là bởi vì sự kết hợp của thân tâm—cơ bản
có thể nhận lấy nhãn hiệu “Richard”—tồn tại. Richard tồn tại bởi vì cơ
bản của nó tồn tại. Đó là lý do chính yếu. Tương tự, lý do duy nhất mà
cái tôi tồn tại là bởi vì cơ bản, sự kết hợp của thân tâm, tồn tại—nền
tảng vững chắc có thể tiếp nhận nhãn hiệu “cái tôi”, do đó, tự ngã tồn
tại.
Tuy nhiên, tâm vọng tưởng của
chúng ta không thấy rõ điều này. Đối với chúng ta, nó xuất hiện như thể
cái tôi tồn tại từ khí cạnh của các uẩn, dường như có một “cái tôi” thực
sự. Bằng cách phân tích diện mạo này và niềm tin của mình đối với nó,
bạn có thể khám phá ra rằng những gì mình thấy và tin tưởng đều là ảo
giác. Cái tôi thực sự xuất hiện từ đó hoàn toàn không tồn tại. Không có
một yếu tố nào của tự ngã thực sự. Trên thực tế, nó không tồn tại, nhưng
nếu không nhận thức và hiểu rõ điều này mà cứ tin tưởng ảo giác đó là
có thực, khẳng định một trăm phần trăm cái tôi xuất hiện là thực chất
của nó, thì bạn bị trở ngại trong việc nhận thức rõ bản chất tuyệt đối,
trống rỗng của cái tôi. Cái tôi tồn tại, việc kinh qua hạnh phúc và khổ
đau, đi, đứng, nằm, ngồi, ăn và ngủ không gì khác hơn là do tâm áp đặt.
Tuy nhiên, mặc dù đó chỉ đơn thuần ápb đặt cái tôi tồn tại, nhưng nếu
tìm hiểu kỉ nó dựa trên các uẩn, trên căn bản, thì bạn không thể tìm
thấy nó bất cứ nơi đâu, từ những cộng tóc cho đến các đầu ngón chân của
mình. Không có vấn đề gì mà chỉ đơn thuần là áp đặt cái tôi tồn tại.
Đích thực là bạn không thể tìm thấy nó trên cơ bản, các uẩn của mình.
Cái tôi xuất hiện trong thân
hoặc trong các uẩn của bạn dường như không chỉ đơn thuần do tâm áp
đặt—dường như nó không có mối liên hệ gì với tâm, như thể có một cái tôi
thực sự tồn tại chưa bao giờ bắt nguồn từ tâm của bạn, mà tồn tại từ
khía cạnh riêng của chính nó—là cái tôi không tồn tại. Không phải ở
trong thân cũng không phải ở trong các uẩn của bạn hay bất cứ nơi nào
khác—cái tôi không tồn tại bất cứ nơi nào. Đây là thực tại. Sự vắng bóng
của cái tôi như vậy, tánh không, là bản chất tối hậu của cái tôi.
Tâm vọng tưởng—quan điểm sai
lầm chấp chặt vào cái tôi là không đơn thuần chỉ do tâm áp đặt, là tồn
tại theo khía cạnh riêng của nó; cho rằng có một cái gì đó đích thực
hiện hữu—là nguồn gốc của tất cả vọng tưởng, nghiệp và khổ đau. Tâm si
mê này, vô minh (không sáng suốt), là cội nguồn của khổ đau. Tâm vọng
tưởng này—quan điểm sai lầm tin tưởng rằng cái tôi đích thực tồn tại,
nhận thức hoàn toàn bất minh—là khổ đau nghiêm trọng nhất. Đây là căn
bản vô minh mà chúng ta cần phải đoạn trừ để thoát khỏi khổ đau và
nguyên nhân của nó.
Cách duy nhất để thực hiện
điều này là phải nhận thức rõ tánh không. Trí tuệ nhận thức tánh không
của cái tôi là giải phát tối ưu, là phương thuốc trị liệu trực tiếp duy
nhất đối với quan điểm sai lầm này. Bằng capcs phát huy trí tuệ, chúng
ta có thể loại trừ tất cả vô minh, thoát khỏi khổ đau, và bằng cách biểu
lộ sự thực đến với những người khác, thì cũng như bạn giải thoát vô số
chúng sanh khác.