. Ngày Steve Jobs tạm biệt thế giới này, cả thế giới thương tiếc
ông, dành những lời tốt đẹp nhất để nói về Steve Jobs.
Nhân ngày Doanh nhân Việt Nam, 13-10, Câu chuyện trong tuần
kỳ này dành nói về những triết lý sống đã hướng đạo cuộc đời Steve
Jobs. GN trân trọng giới thiệu cùng độc giả bài viết của thầy Khải Thiên
(Thích Tâm Thiện), sáng lập tu viện Cát Trắng và Cát Sơn, Florida, Hoa Kỳ.
Cuộc đời Steve Jobs - sống vì cái đẹp, vì tình yêu và vì lý tưởng
Người viết bài này chẳng liên hệ gì với Steve Jobs trong mọi lĩnh
vực. Mối liên hệ duy nhất với ông ta đơn giản chỉ là một chiếc máy tính
Macbook Air mới vừa mua chưa đầy vài tháng... Bao nhiêu niềm vui vì tiện
ích kỳ vĩ của chiếc máy tính này trong thoáng chốc đã nhuốm màu u buồn
khi hay tin người sáng tạo ra nó đã vĩnh viễn ra đi!
Càng ngậm
ngùi hơn khi biết rằng người ấy đã nói về sự ra đi của mình 5 năm trước
qua bài thuyết trình nhân lễ tốt nghiệp tại một đại học danh giá bậc
nhất thế giới, Stanford University, cũng là nơi tràn đầy kỷ niệm của tác
giả. Bài viết như một lời tri ân... không phải vì tôn vinh sự lên ngôi
của những chiếc máy tính cực mỏng, iPad, iPhone... mà vì xúc động trước
bức thông điệp về triết lý sống “rất Phật” đến bất ngờ của người sáng
lập Apple.
Thông điệp ấy đang truyền cảm hứng về một đời sống với
lý tưởng cao đẹp đến khắp hành tinh này, nhất là đối với các bạn thanh
thiếu niên, những người vốn đang sống vì cái đẹp, vì tình yêu, và vì lý tưởng. Dưới đây là ba câu chuyện và triết lý sống của Steve Jobs đã truyền đạt cho các bạn trẻ tại Đại học Stanford, Polo Alto.
Định nghiệp như những dấu chấm...
Câu chuyện đầu tiên mà Steve Jobs giới thiệu trong diễn văn của mình
đó là việc bỏ học nửa chừng của ông ta. Nghe rất cảm động. Ông ta bỏ học
không phải vì lười biếng mà vì cảm thấy buồn và xấu hổ khi phải tiêu
quá nhiều tiền để dành cả đời của bố mẹ nuôi trong khi bản thân ông lại
không thực sự cảm nhận được những điều mà ông cho là có giá trị thật sự.
Ông đã quyết định từ giã ngôi trường chỉ sau sáu tháng theo học. Tuy
nhiên, môn học viết chữ đẹp (calligraphy) đã lôi kéo sự quan tâm
của ông. Ông đã theo học những lớp thư pháp mà ông không hề nghĩ rằng
sau này ông đã áp dụng chúng vào trong các mẫu thiết kế của Apple.
Trong thời điểm của những quyết định khó khăn ở tuổi học sinh, Steve Jobs đã chọn lòng hiếu kính với cha mẹ và yêu thích cái đẹp làm
động lực dắt dẫn cuộc sống của mình. Nhìn lại những kinh nghiệm thời
thơ ấu, Steve Jobs đã khuyên các bạn trẻ trong lễ tốt nghiệp của họ
rằng, “... Bạn không thể nối kết những dấu chấm khi nhìn về phía
trước; bạn chỉ có thể nối kết chúng khi nhìn lại đằng sau. Cho nên bạn
phải tin tưởng rằng những dấu chấm đó thế nào rồi cũng sẽ nối kết với
tương lai của bạn bằng cách này hay cách khác. Bạn hãy tin tưởng vào
điều gì đó ở chính mình: bản năng, định mệnh, cuộc sống, nghiệp lực, vân
vân. Lối tiếp cận này chưa bao giờ làm cho tôi thất vọng, và nó đã tạo
ra những thay đổi quan trọng trong cuộc sống của tôi”. (... You
can’t connect the dots looking forward; you can only connect them
looking backwards. So you have to trust that the dots will somehow
connect in your future. You have to trust in something - your gut,
destiny, life, karma, whatever. This approach has never let me down, and
it has made all the difference in my life).
Mười năm sau, khi hồi tưởng lại, Steve Jobs đã nhận ra rằng sự thành
công của ông được quyết định bởi những yếu tố quan trọng đó là: ông đã
nhìn đời bằng chính đôi mắt của mình; ông đã nói với đời bằng chính
tiếng nói từ nội tâm của mình, và ông đã sống giữa đời bằng tình yêu cái
đẹp sâu thẳm đến từ trái tim của chính mình. Bạn thử nghĩ đến một chàng
thanh niên vừa từ bỏ một con đường đại học danh giá và tham dự vào
những lớp học viết chữ đẹp nghe có vẻ viển vông và rõ ràng chẳng thực tế
chút nào! Nhưng Chính Steve Jobs, khi nhìn lại, đã khẳng định, “Nó thật
là đẹp, thật kỳ vĩ, và tinh tế một cách điệu nghệ trong một cách thức
mà khoa học không làm sao nắm bắt được, và tôi đã thấy nó quả thực là
quyến rũ.
Tuy nhiên, những điều này thậm chí không hề có chút hy
vọng nào đến những ứng dụng thực tế trong đời sống của tôi. Nhưng mười
năm sau, khi chúng tôi thiết kế chiếc máy tính Macintosh đầu tiên, tất
cả đã trở lại với tôi”. (It was beautiful, historical, artistically
subtle in a way that science can’t capture, and I found it fascinating.
None of this had even a hope of any practical application in my life.
But ten years later, when we were designing the first Macintosh
computer, it all came back to me.)
Thật vậy, tâm sự của ông là những kinh nghiệm sống quý giá vô bờ. Câu
chuyện đầu tiên mà Steve Jobs đã chia sẻ với chúng ta đó chính là những
lời khuyên chân tình cho những ai đang bước vào ngưỡng của của cuộc
đời: Hãy để tâm chiêm ngưỡng cái đẹp, dù rất bình thường, ngay cả trong
tình huống tồi tệ nhất, vì chính nó sẽ đem lại sự tươi mát để nuôi dưỡng
cuộc sống. Và hãy để lòng hiếu kính với cha mẹ, sự quan tâm đến nỗi khó
nhọc của những người chung quanh, và lòng yêu thích cái đẹp dắt dẫn bạn
trước những quyết định khó khăn nhất. Rõ ràng, đây là một quan điểm,
một thái độ sống rất vị tha bên cạnh tình yêu tha thiết đối với cái đẹp.
Steve Jobs thực tập thiền từ thuở thanh niên, ở độ tuổi thường
chẳng mấy ai quan tâm tới vấn đề sinh, lão, bệnh, tử...
Nhẹ nhàng trong sự thành, bại...
Câu chuyện thứ hai cũng thật là cảm động. Nó nói rõ về ý nghĩa của
tình yêu và sự mất mát. Trong căn nhà đậu xe của bố mẹ nuôi, Steve Jobs
và người bạn đã lần đầu tiên thành lập Hãng Apple. Lúc ấy ông chỉ vừa 20
tuổi. Đến 10 năm sau, Công ty Apple trong căn nhà để xe của ông đã phát
triển thành một đại công ty với tổng trị giá hai tỷ đô la và hơn 4.000
nhân viên làm việc. Nhưng rồi, trong lúc đang ở đỉnh cao của sự thành
đạt, lúc ông vừa 30 tuổi, ông đã bị buộc thôi việc vì bất đồng quan điểm
về tầm nhìn tương lai với người mà ông đã thuê làm điều hành. Ông phải
ra đi vì toàn ban điều hành đứng về phía người ấy.
Ông đã thực sự
đau khổ vì thất bại này. Nhưng từ trong đáy thẳm của con tim, ông ta đã
nhận ra một phép lạ, đấy là, ông vẫn chưa mất tình yêu đối với công
việc của mình. Thế là ông đã khởi sự thành lập một công ty mới là NeXT
và tiếp sau đó là Công ty Pixar gắn liền với người phụ nữ, mà sau này
trở thành vợ của ông. Điều kỳ thú là chẳng bao lâu sau sự thành đạt của
NeXT, chính Apple đã mua lại Công ty NeXT, một công ty đã tạo ra những
sản phẩm then chốt cho sự phục hưng của Apple như hiện nay. Thế là Steve
Jobs đã trở lại với Apple.
Về sau ông đã phát biểu rằng, “Bị thôi việc ở một công ty do chính
mình sáng lập quả là điều tốt đẹp nhất đã đến với tôi. Cái nặng nhọc của
thành công được thay thế bằng cái nhẹ nhàng trong trạng thái của người
mới khởi sự, ít có bám chắc vào bất cứ cái gì. Nó đã cởi trói cho tôi đi
vào một giai đoạn sáng tạo nhất của cuộc đời”. (... Getting fired
from Apple was the best thing that could have ever happened to me. The
heaviness of being successful was replaced by the lightness of being a
beginner again, less sure about everything. It freed me to enter one of
the most creative periods of my life).
Những gì Steve Jobs nói quả thật là chẳng khác gì giọng điệu của một
thiền sư chính thống. Vâng, ông đã nói với chúng ta bằng sự kiện, chứ
không phải bằng ngôn ngữ rằng: thất bại không phải là điều đáng sợ mà đánh mất tình yêu vào cuộc sống mới là điều đáng sợ! Trong
những lúc thất bại và não nề như thế, ông đã bám lấy tình yêu vào công
việc thay vì sống với phiền muộn khổ đau hay tự đồng hóa mình với những
cảm giác buồn vui, thương ghét... Là một người Phật tử, Steve Jobs đã
rất tinh tế khi sống lời Đức Phật dạy bằng cách cố vượt ra khỏi sự bức
bách của tám nhân duyên ám ảnh trần thế - được, mất vui, buồn, khen chê,
danh vọng và không danh vọng - để khơi dậy tình yêu và lý tưởng của
mình. (Xem Kinh Anguttara Nikaya AN 8.6).
Nếu bạn cứ tiếp
tục chạy theo tám nhân duyên này, cho dù bạn được phép sống thêm một
trăm năm nữa thì bạn vẫn mải miết trong phập phồng, đau khổ. Vì chân lý
của cuộc sống là sự thay đổi không ngừng. Chỉ có cách, hãy tự mình vượt
lên trên các nhân duyên đối đãi này và an trú sâu xa trong tĩnh lặng,
bạn mới có thể sáng tạo và làm mới cuộc sống của chính mình. Sống như
Steve Jobs, tĩnh tâm trước thành hay bại, chắc chắn bạn sẽ được an bình,
hạnh phúc.
Những thông điệp trong bài nói chuyện của Steve Jobs tại ĐH Standford
đã thực sự chạm vào trái tim của nhiều người, những triết lý sống "rất Phật"
Quán niệm về vô thường (sự chết) để sống tốt đẹp hơn...
Câu chuyện thứ ba đã khép lại cuộc đời trần thế của Steve Jobs. Và lạ
lùng thay, đây lại là một bài giảng về vô thường, về cái chết cho hàng
ngàn sinh viên trong ngày lễ ra trường tại Đại học Stanford. Tất nhiên
bài thuyết trình trong một bối cảnh quan trọng như thế được phô diễn
trên văn bản với một quan điểm sống rõ ràng chứ không phải là một cảm
hứng ngẫu nhiên. Steve Jobs đã giảng về vô thường như thế nào?
Ông bắt đầu câu chuyện: “Mỗi buổi sáng khi soi gương tôi đều hỏi
chính tôi rằng “Nếu như hôm nay là ngày cuối cùng của đời tôi, thì tôi
có muốn làm những gì mà tôi sắp sửa làm hay không?”. Nếu như câu trả lời
là ‘Không’ suốt nhiều ngày như vậy, thì tôi biết rằng tôi phải thay đổi
một điều gì đó”. (I have looked in the mirror every
morning and asked myself: “If today were the last day of my life, would I
want to do what I am about to do today?”. And whenever the answer has
been “No” for too many days in a row, I know I need to change
something).
Một lối sống cẩn thận và có ý thức từng ngày,
từng giờ như thế xuất phát từ căn bệnh ung thư tụy tạng (lá lách) mà ông
đang cưu mang. Chính căn bệnh của ông cũng đã giúp ông phần nào tỏ ngộ
chân lý vô thường. Nhưng căn bệnh đó không giúp ông tìm đến Phật giáo.
Vì Steve Jobs đã đến với Phật giáo ở ngay vào độ tuổi thanh xuân, ở một
lứa tuổi mà hầu như chẳng ai bận tâm đến chuyện sinh lão bệnh tử.
Mặc dù phải đối diện với bệnh tật nhưng tâm ông đã không hề chùng
xuống mà trái lại nó lại sáng suốt và mạnh mẽ hơn bao giờ. Ông nhấn
mạnh: “Quán niệm rằng nay mai tôi sẽ chết là một công cụ quan trọng nhất
mà tôi đã đương đầu để có thể giúp tôi quyết định những lựa chọn lớn
lao. Bởi vì hầu như tất cả mọi thứ - lòng mong đợi từ bên ngoài, niềm
kiêu hãnh, nỗi sợ hãi về sự thất bại hay bẽ bàng - những điều này sẽ bị
rơi rụng trước cái chết, chỉ còn lại những gì thật sự quan trọng.
Ghi
nhớ rằng bạn sẽ phải chết là cách tốt nhất mà tôi biết để có thể tránh
được cạm bẫy của ý tưởng rằng bạn có cái gì đó để mất!” (Remembering
that I’ll be dead soon is the most important tool I’ve ever encountered
to help me make the big choices in life. Because almost everything - all
external expectations, all pride, all fear of embarrassment or failure –
these things just fall away in the face of death, leaving only what is
truly important. Remembering that you are going to die is the best way I
know to avoid the trap of thinking you have something to lose).
Dường như Steve Jobs đã rất tâm đắc pháp môn quán niệm về sự chết.
Một trong những pháp môn quán niệm mà Đức Phật đã giảng dạy trong mười
pháp tùy niệm đó chính là niệm Chết (niệm diệt). Câu chuyện của Steve
Jobs dường như vô tình cũng đã mang theo bóng dáng của cô bé quay tơ 16
tuổi, cư dân làng Alavi, được ghi lại trong chuyện tích Kinh Pháp Cú. Cô bé làm nghề quay tơ cũng đã thành tựu về mặt tâm linh nhờ vào pháp niệm này; và cũng đã từ giã thế giới rất sớm...
Quán niệm về cái chết để sống tốt đẹp hơn...
Thế nhưng có lẽ Steve Jobs đã cảm nhận về một dự báo rất gần khi ông
ta phát biểu bằng một ngôn ngữ bộc trực và mãnh liệt rằng, “Không ai
muốn chết cả. Thậm chí người muốn lên thiên đàng cũng không muốn chết để
đến đó. Tuy nhiên, chết là điểm đến chung cho tất cả chúng ta. Chưa bao
giờ có ai trốn thoát nó được. Và rằng, rất có thể Chết là một tạo phẩm
tốt đẹp của đời sống. Nó là điểm thay đổi cuộc sống. Nó dọn sạch cái cũ
và mở đường cho cái mới. Ngay bây giờ, cái mới là bạn, nhưng rồi ngày
nào đó, không mấy lâu đâu, bạn sẽ từ từ trở thành cái cũ, và sẽ bị dọn
sạch. Xin lỗi, vấn đề trở nên quá bi thương, nhưng nó là sự thật”. (No
one wants to die. Even people who want to go to heaven don’t want to
die to get there. And yet death is the destination we all share. No one
has ever escaped it. And that is as it should be, because Death is very
likely the single best invention of Life. It is Life’s change agent. It
clears out the old to make way for the new. Right now the new is you,
but someday not too long from now, you will gradually become the old and
be cleared away. Sorry to be so dramatic, but it is quite true).
Lối chỉ thẳng vào sự thật của cuộc sống biến chuyển vô thường rõ ràng
nghe có vẻ ảm đạm và u buồn thật đấy! Nhưng đó không phải là một quan
điểm bi quan mà là sự thật cho dù bạn muốn nói ra hay là không. Nên nhớ
rằng, quán niệm về chết không phải để chết; quán niệm về chết là để sống
tốt đẹp hơn và làm cho chính cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn trong mọi
lĩnh vực và giá trị của nó.
Điều này được khẳng định khi Steve
Jobs đánh giá về kẻ đồng hành của mình: “Vấn đề duy nhất của Hãng
Microsoft là họ không có cái cảm thức thẩm mỹ. Họ tuyệt nhiên không có
cảm thức thẩm mỹ. Tôi không nói điều đó theo lối hẹp, mà tôi nói điều đó
trong một phương diện lớn lao, trong ý thức rằng họ không nghĩ đến
những ý niệm ban sơ, và họ không đem nhiều yếu tố văn hóa vào trong
những sản phẩm của họ”. (“The only problem with Microsoft is they
just have no taste. They have absolutely no taste. And I don’t mean that
in a small way, I mean that in a big way, in the sense that they don’t
think of original ideas, and they don’t bring much culture into their
products.”-PBS Documentary, Triumph of the Nerds, 1996). Lời bình
phẩm này cho thấy Steve Jobs quan tâm đến đời sống thẩm mỹ như thế nào
và dĩ nhiên nó cũng lôi kéo chúng ta về với triết lý của những dấu chấm
và nét chữ đẹp mà ông đã kể với chúng ta trong câu chuyện ban đầu.
Quán niệm về Chết theo tinh thần Phật giáo mà Steve ứng dụng vào đời
sống của mình hẳn không hề mang dấu ấn bi quan nào hết. Trái lại, nó mở
ra một con đường thênh thang với biết bao cơ hội chuyển hóa và thăng
tiến theo giấc mơ lý tưởng của mình, bỏ lại đằng sau tất cả những vướng
bận vào được mất, hơn thua cho cuộc sống nhị nguyên. Vâng, đấy chính là
sức công phá vĩ đại của một tâm thức đã vượt lên trên thế giới vô thường
vì đã “tỏ ngộ” về vô thường. Hẳn bạn không cần phải chờ cho tới khi già
chết rồi mới hiểu được những giá trị chân thật của cuộc đời!
Chỉ
một phút tĩnh tâm với một trang kinh, Steve Jobs đã hiểu được những giá
trị thực thụ khi quán niệm về chết. Từ đó, ông đã ra sức sống hết mình
với những gì tốt đẹp nhất và đeo đuổi mục tiêu của mình cho tới cùng.
Động lực của của sự đeo đuổi này, dĩ nhiên, không phải vì hơn thua mà
chính vì tấm lòng trân trọng cuộc sống, trân trọng những giá trị chân
thật, và trân trọng cái “Mỹ” bên cạnh cái Chân và cái Thiện.
Có lẽ, bạn sẽ thấm thía hơn khi nghe Steve Jobs nói về cội nguồn hạnh
phúc thật sự của đời mình trong mối tơ duyên nhọc nhằn của sống và
chết: “Làm người giàu có nhất nằm trong nghĩa địa đối với tôi không
thành vấn đề... Mỗi đêm khi đi ngủ và nói với mình rằng chúng ta đã làm
điều gì đó thật là tuyệt vời... đó mới là vấn đề quan trọng với tôi. (Being
the richest man in the cemetery doesn’t matter to me… Going to bed at
night saying we’ve done something wonderful… that’s what matters to me) - The Wall Street Journal, 1993.
Xin tạm biệt một tâm hồn tràn ngập yêu thương!
Khải Thiên (Mùa Thu 2011)
(*) Bài cảm niệm được viết bởi cảm xúc của tác giả
nhân đọc bài phát biểu của Steve Jobs được đăng trên trang web của ABC
News, tháng 10, ngày 08, 2011. Link:
http://abcnews.go.com/blogs/technology/2011/10/steve-jobs-talked-about-death-in-2005-stanford-commencement-speech-2/