Mâm
ngũ quả là mâm trái cây có năm loại quả khác nhau. Tùy theo đặc điểm tự
nhiên, phong tục tập quán và quan niệm, người dân mỗi vùng, miền có
cách chọn các loại quả đặc trưng mang ý nghĩa riêng.
 |
| Mâm quả bày theo cách của người miền Bắc, không kiêng cả trái ớt mang vị cay |
Nếu căn cứ theo màu sắc trong triết lý phương Đông thì mâm ngũ quả phải có 5 loại quả với 5 màu khác nhau:
Đầu
tiên là chuối xanh - ứng với mùa xuân (hành mộc). Nải chuối như bàn tay
ngửa, hứng lấy những gì tinh túy nhất của mùa xuân để đọng thành quả
ngọt; nó còn có ý nghĩa che chở, bảo bọc.
 |  |
| Chuối xanh ứng với mùa xuân | Phật thủ như bàn tay Phật |
Thứ
hai là quả Phật thủ màu vàng – tượng trưng hành thổ nên được đặt ở
giữa, trong lòng nải chuối. Phật thủ là loại quả có mười cánh múi chụm
lên như 10 ngón tay nên dân gian gọi là tay Phật. Phật thủ được trưng
lên bàn thờ với niềm cầu mong được bàn tay Phật trời ban phúc lộc. Nếu
không tìm được Phật thủ, có thể thay bằng quả bưởi chín vàng, cũng mang ý
nghĩa tương tự.
 |  |
| Cam đỏ ứng với mùa hạ | Roi (mận) trắng ứng với mùa thu |
Tiếp
theo, 3 loại quả khác có các màu đỏ (ứng với mùa hạ - hành hỏa) như ớt
sừng, cam - quýt chín, trứng gà, hồng…; màu trắng (ứng với mùa thu –
hành kim) như roi, đào; màu đen (ứng với mùa đông – hành thủy) như mận,
hồng xiêm…
| 
|
| Hồng xiêm tượng trưng cho hành thủy, ứng với mùa đông |
Mâm ngũ quả làm cho quang cảnh Tết và không gian thờ cúng
thêm ấm áp, rực rỡ mà hài hòa; thể hiện sinh động ý nghĩa triết học -
tín ngưỡng - thẩm mỹ, đồng thời cũng chứa đựng ước vọng của con người…
Theo
đó, mâm ngũ quả của người dân Nam Bộ thường có các loại quả mãng cầu,
dừa, đu đủ, xoài, sung, ứng với câu “cầu vừa đủ xài sung”; thêm “chân
đế” là 3 trái thơm (dứa) thể hiện sự vững vàng. Ngoài ra, không thể
thiếu cặp dưa hấu. Dưa hấu ruột đỏ vỏ xanh, tượng trưng cho lòng trung
nghĩa và trinh tiết của người dân phương Nam…
Tuy
mỗi miền mỗi khác, nhưng tựu trung, mâm ngũ quả trên bàn thờ ngày Tết
vẫn là nơi hội tụ của hồn quả, hương cây, của nếp văn hóa dân tộc và của
ý nguyện cầu hòa, an, đủ của người dân Việt.
Nhiều
năm gần đây, khi mức sống người dân ngày càng được nâng cao, giao lưu
kinh tế, văn hóa cũng ngày càng được mở rộng, mâm ngũ quả ngày Tết không
còn chỉ gồm 5 loại trái mà đã trở thành lục, thất,… thập quả, với đủ
sắc màu, kiểu dạng. Song, vẫn có những điều không khác, theo quan niệm
của người dân từng vùng, miền.
 |
| Mâm ngũ quả đặc trưng của Nam bộ |
Nếu
như ở miền Bắc, hầu như tất cả các loại quả đều có thể bày lên bàn thờ,
kể cả quả ớt mang vị cay đắng, miễn sao mâm ngũ quả trông đẹp mắt là
được; thì người miền Nam lại có sự kiêng cữ. Mâm ngũ quả của người miền
Nam không bao giờ có chuối, vì loại quả này tên gọi có âm giống từ
“chúi”, thể hiện sự nguy khó. Quả cam cũng không được có mặt trong mâm
ngũ quả ngày Tết, vì câu “quýt làm cam chịu”…
Chưng bày mâm ngũ quả trên bàn thờ của gia đình trong những ngày Tết mang ý nghĩa giữ gìn bản sắc văn hóa độc đáo
của dân Việt. Chính vì vậy, người dân Việt dù ở phương trời nào, đến
ngày Tết cổ truyền vẫn không bỏ qua tục lệ này, như một sự nhắc nhở, cho
bản thân và cho con cháu, về cội nguồn của mình…
Chùa Bửu Minh _ Theo Thanh niên Online
Xem thêm: