Nhâm Thìn: chữ “Thìn” theo âm chữ Hán đọc là “Thần” là từ chỉ về thời
gian mở đầu buổi sáng của một ngày. “Thần” còn được chỉ cho mặt trời, mặt trăng
và các vì sao.
I. Rồng theo văn hóa thế
gian:
Tính theo thời gian: Từ bảy giờ sáng cho đến chín giờ sáng gọi là
giờ "thìn" [1]. Tính theo 12 chi: Trong 12 chi thì chữ “Thìn” hoặc Thần đứng vị
trí thứ 5 (Tý, Sửa, Dần, Mẹo, Thìn). Trong 12 con giáp thì con rồng là con vật
mang tính huyền thoại, theo quan niệm văn hóa của người Hoa và Việt Nam thì con
rồng là con vật linh, mạnh mẽ nhất được nhiều người yêu quý và thích nhất. Con
rồng là con vật tưởng tượng hư cấu của nhân gian từ những con vật có thực,
không chỉ ở Việt-Nam nhiều nước trên thế giới biểu tượng con rồng với nội dung
khác nhau:
1. Lịch sử văn hóa dân
tộc Việt Nam:
Con rồng gắn liền với huyền thoại Âu Cơ - Lạc
Long Quân, thành ra Tổ-tiên giống Lạc-Việt. Người con trưởng ở lại Phong-châu,
làm vua đất Văn-lang tức là Hùng-Vương. Do đó, người Việt đều là con rồng cháu
tiên là niệm tự hào cho tất cả dân tộc Việt-Nam.
Con rồng gắn liền với cuộc sống của người dân
vào những hoạt động như: lễ hội, mỹ thuật, kiến trúc trong văn miếu, chùa
chiền…ở phương Đông con rồng đứng đầu trong tứ linh: Long,-Lân-Quy-Phụng. Trong
bốn loài vật này thì con rồng biểu trưng cho sức mạnh, sự sang trọng, cao quý
và phong lưu…
Trong 12 con giáp: (tý, sửu, dần, mẹo, thin,
tỵ, ngọ, mùi, thân, dậu, tuất, hợi) chỉ có con rồng không thuộc thế giới động
vật nuôi. Con rồng không giống những con vật khác. Nó được biểu trưng cho cái
gì cao cả, anh hùng, vỹ đại, phi trường…nó không xuất hiện trong thế giới loài
người. Nó được xem con vật sống trên Thiên đình…
2. Theo văn hóa người
Hoa:
Con rồng chỉ cho Vua Chúa, thân thể nhà vua
gọi “long thể”. Con rồng ở trên trời chỉ cho sự cao sang quyền y, Con rồng biểu
trưng cho vua là người có chức quyền cao nhất trong một nước. Vì thế trong cung
vua chạm trổ điêu khắc hình con rồng, chỗ vua ở gọi long cung, giường vua nằm
gọi long sàng, áo vua mặc gọi long bào thêu hình con rồng năm móng.
“Tại Trung Quốc và các nước lân cận khác, rồng
là một trong bốn linh vật mà Lễ Ký 禮記
(thiên Lễ Vận 禮運) chép: "Long, lân, quy, phụng vị chi tứ
linh" 麟鳳龜龍謂之四靈 (Long, lân, quy, phụng gọi là tứ linh). Bốn
linh vật này chỉ có rùa là có thực”. [2]
Hình tướng con rồng:
- Thân rồng uốn hình sin 12 khúc, đại diện 12
tháng trong năm. Thân mềm mại uốn lượn thể hiện sự biến hóa. Trên lưng có vây
nhỏ liền mạch và đều đặn.
- Đầu rồng có bờm dài, râu cằm, không sừng. Mắt
lồi to, hàm mở rộng có răng nanh ngắt lên. Đặc biệt là cái mào ở mũi, sun sóng
đều đặn chứ không phải là cái mũi thú như rồng Trung Hoa. Lưỡi mảnh rất dài.
- Miệng rồng luôn ngậm viên châu (ở Nhật Bản,
Hàn Quốc và Trung Quốc rồng hay cầm ngọc bằng chân trước).
- Thường được tạc vào đá như biểu tượng linh
thiêng canh giữ chùa chiền, lâu đài. [3]
3. Rồng theo văn hóa
phương Tây:
Rồng thường được miêu tả như một loài bò sát
có vảy, đuôi dài, thường có ba đầu thổi ra lửa và biết bay.
Đối với phương Tây, rồng là loài quái vật,
tượng trưng cho sức mạnh. Nhưng nghiêng về ý nghĩa độc ác, hung dữ. Nó có hình
dáng của khủng long có thêm sừng, cánh, vây lưng và có thể phun ra lửa hoặc
nước… Da của nó rắn chắc, không loại vũ khí nào có thể sát thương được nhưng
lại có điểm yếu nằm ở mắt và lưỡi, thường sống nơi hẻo lánh, con người ít đặt
chân đến.
4. Các loại rồng:
Rồng cơ bản có 4 loại mang 4 sức mạnh của
thiên nhiên là 4 yếu tố tạo nên vũ trụ: Đất, Nước, Gió, Lửa. Từ 4 loại chính
này mà người ta tưởng tượng ra nhiều loại rồng khác nhau:
- Rồng Đất sống trong những hang động sâu thẳm
trong núi hoặc thung lũng.
- Rồng Nước sống ở bờ biển, dưới biển, đầm lầy.
- Rồng Lửa sống ở các hang động của núi lửa.
- Rồng Gió sống ở các vách đá, đỉnh núi cao.
5. Sự thật có Rồng hay
không?
Về khía cạnh sinh học, theo hình dáng và cách
sinh sống thì đó có thể đây là những con khủng long của thời kỳ tiền sử còn sót
lại, là loài thằn lằn khổng lồ sống trong hang động, vùng biển hay các thung
lũng, cánh rừng mà con người ít đặt chân đến.
Vậy rồng có thể xuất phát từ một loài sinh vật
có thật rồi trí tưởng tượng của loài người tô vẽ thêm nhưng cũng có thể chỉ là
sản phẩm thuần túy của trí tưởng tượng khi người ta trực tiếp đối diện với sức
mạnh siêu nhiên trong tự nhiên như bão tố, núi lửa phun trào, động đất, lũ
lụt... và họ đã gán ghép hiện tượng thiên nhiên này với hình ảnh các con Rồng
nổi giận.
II. Một số danh nhân thế
giới sinh năm rồng:
J.Rut-xô: Nhà văn Pháp: 1712.
Ăng-ghen: Nhà triết học Đức: 1770.
A.M.Gooc-ki: Đại văn hào Nga: 1868.
III. Những địa danh mang
tên rồng (long):
Vùng đất mang tên rồng cổ nhất nước ta là Long
Đỗ. Long Đỗ ở bên tả ngạn sông Hồng. Bên hữu ngạn thì có Long Biên
Đến khi nước nhà cường thịnh Lý Công Uẩn dời
đô về đây và đặt tên thủ đô là Thăng Long, phản ánh khí thế hào hùng của dân
tộc
Thừa Thiên có chợ Kim Long, chợ Long Hổ; Quảng
Ngãi có chợ Long Tử; Bình Định có chợ Long Hương. Mạn Tiên Yên (Quảng Ninh) có
núi Long Tu. Đồ Sơn (Hải Phòng) có núi Cửu Long hình con rồng chín khúc.
Ngoài vịnh Hạ Long có ngọn đèn biển trên đảo
Long châu không đêm nào tắt.
IV. Những ngọn núi mang
tên Rồng (Long)
Núi mang tên lâu đời nhất của ta có lẽ là Long
Đọi ở Duy Tiên (Hà Nam)
Rồi Hà Tĩnh có núi Long Tường, núi Long Mã Phụ
Đồ hình yên ngựa. Miền Tây Quảng Bình có Thanh Long là ngọn núi cao xanh biếc,
núi Long Tị bên bờ sông Gianh, núi Phúc Long dọc sông Nhật Lệ. Tại Quảng Ngãi,
chỉ một huyện đã có ba ngọn núi tên rồng: Lạc Long, Long Phượng, Long Cốt. Bình
Định có núi Hàm Long. Hà Tiên có núi Dương Long. Biên Hoà (Đồng Nai) có núi Long
ẩn)….
V. Những dòng sông mang
tên Long (rồng)
Sông Hoàng Long (Ninh Bình).
Long Môn là một đoạn của sông Đà chẩy qua núi
Long Môn có cửa đá chắn ngang, chia nước thành ba dòng đổ xuống thành thác.
Sông Đồng Nai có tên chữ là Phước Long, tỉnh
nó chẩy qua là tỉnh Phước Long. Đồng Tháp có bãi lớn Long Sơn do sông Tiền
giang bồi lên địa phận Tân Châu
SôngLong Phương chẩy thông với sông Sa Đéc,
đoạn chảy về Vĩnh Long, quanh co giữa những thôn, bãi trù phú nên gọi là Long
Hồ.
Hậu Giang cũng là một con rồng lớn chẩy qua
tỉnh Long Xuyên về Hậu Giang. sông Mê Kông trên đất nước ta là Cửu Long Giang
(sông chín rồng).
VI. Con rồng trong văn
hóa Phật giáo:
1. Con rồng gắn liền với Lịch sử Đức Phật:
Trong lịch sử: Đức Phật Thích Ca khi Thái tử
Sidhattha (Tất Đạt Đa) Ngài từ cõi trời Đâu Suốt thị hiện xuống Ta-Bà độ sanh,
bấy giờ Thiên Vương tưới hai vòi nước nóng lạnh trung hòa lại với nhau. Ý nghĩa
của hình tượng này là vì Đức Phật thị hiện cõi Người là cõi có khổ, có vui
(nóng và lạnh) để rồi ngài trung hòa lại để mang nguồn chánh Pháp cho đời nguồn
chánh Pháp ấy là gì giữa hai trạng thái đối ngịch nhau đức Phật đã trung hòa
lại với nhau cho ra chân lý ngoại đạo chấp thường, chấp đoạn, Ngài trung hòa
hai giáo lý ấy cho ra giáo lý vô thường, giữa tu khổ hạnh, và hưởng thọ dục
lạc. Ngài trung hòa hai trạng thái ây cho ra "biết đủ là an lạc) giữa cái
có, và cái không đối nghịch nhau Phật trung hòa lại thành giáo lý Trung Đạo
Nghĩa... Nóng – lạnh cũng vậy. Đó là hai phạm trù đối nghịch nhau. Nếu bước
chân của chúng ta vững chãi và thong dong đi giữa cuộc đời, biết trung hòa nóng
- lạnh, trung hòa những người thương và kẻ ghét thì ta sẽ tự tại đứng giữa cuộc
đời này.
Chúng ta ko làm nô lệ vì lời khen tiếng chê
của người, ta vẫn vững như kiềng ba chân trước bát phong của cuộc đời, tâm ta
không vì hưng - suy mà chao đảo và loạn động, bất an. Hai vị Long vương đã dùng
hai dòng nước nóng – lạnh tắm cho Thái tử Tất Đạt Đa, Ngài đã vững chãi chịu
được hai dòng nước đó để rồi hôm nay ta được biết một kho tàng triết lý sống vĩ
đại của nhân loại đó là giáo pháp Phật Đà, để rồi hôm nay chúng ta có một đấng
Từ phụ Thích Ca Mâu Ni Phật. Đây là sự trung hòa của hai vòi nước
2. Trong Kinh điển
Phật giáo:
a) Kinh Pháp Hoa
Rồng được đề cập trong Kinh Diệu Pháp Liên
Hoa, Phẩm Đề Bà Đạt Đa được đề cập đến loài rồng: Sự kiện Long Nữ con gái của
Long Cung (chúa tể của loài rồng) đem hạt minh châu giá trị bằng cõi tam thiên
đại thiên đem dâng đức Phật. Sau đó qua nước Vô Cấu… rồi thành Phật [4].
Việc này cho thấy chúng sinh thì có phân biệt, thân người, thân súc sinh… thân
nam, thân nữ… Nhưng Phật tính trong mỗi chúng sinh vô phân biệt, bình đẳng thể
tánh, ai cũng có khả năng thành Phật như nhau,
b) Kinh Thập Thiện:
Rồng được đề cập trong Kinh Thập Thiện: Bấy
giờ, đức Thế Tôn bảo Long vương rằng: "Tất cả chúng sanh vì tâm tưởng khác
nhau nên tạo nghiệp khác nhau, do vậy có sự xoay vần trong các thú." [5]
Đó là vì lòng từ bi thuyết Pháp của Đức Phật từ bi vô lượng không phân biệt
ranh giới loài người mà còn mở rộng ra phạm vi tất cả mọi chúng sinh có duyên
với Ngài.
c) Các Kinh Đại Thừa đếu có đề cập đến rồng:
Kinh Di Đà, Kim Kim Cang, Kinh Hoa
Nhiêm,…Trong các thời pháp của Đức Phật đều có sự tham dự của hàng Thiên long
bát bộ
Theo kinh điển Phật giáo, Rồng là một trong
Tám bộ chúng thường theo ủng hộ Phật pháp (Thiên long bát bộ) [6]
- Thiên: là thiên thần (Deva),
đứng đầu bởi Đế Thích. Thiên thần trong Phật giáo vẫn còn trong cõi sinh tử, có
sống có chết, có tất cả mười hai thiên thần quan trọng nhất tượng trưng cho tám
hướng và bốn tinh thể của vũ trụ: mặt trời, mặt trăng, bầu trời và mặt đất
- Long: là rồng (Naga)
nhưng không có chân, trông giống như một con mãng xà lớn, là chúa tể các loài
trong nước. Kinh Phật kể rằng một con rắn tên là Mucilinda da cuộn thành một
cái tàn che cho đức Phật nhập định trong một cơn giông bão.
- Dạ Xoa: (Yaksha)
quỷ thần (thần ăn được quỉ), có thể tốt hoặc xấu. Dạ Xoa Bát Đại Tướng có nhiệm
vụ bảo hộ chúng sinh
- Càn Thát Bà: (Gandharva)
nhạc thần thân thể tỏa mùi thơm, phục thị Đế Thích, không ăn thịt, không uống
rượu
- A Tu La: (Asura)
đại diện tính xấu xa của con người
- Ca Lâu La: (Garuda)
chim đại bàng cánh vàng đầu có một cái bướu to gọi là Như Ý Châu, tiếng kêu bi
thảm, được người Trung Hoa bản địa hóa thành Đại Bàng Kim Sí Điểu. Ca Lâu La
thích ăn rồng, khi chết chất độc xông lên cháy tiêu thành tro, chỉ còn một trái
tim xanh biếc
- Khẩn Na La: (Kinnara)
nhạc thần của Đế Thích, đầu có sừng, giỏi múa hát
- Ma Hầu La Gia:
(Mahoràga) là thần rắn, mình người đầu rắn
Trong 8 bộ chúng là đại diện cho tất cả chúng
sinh, đến nghe Phật thuyết Pháp để thấy rằng: sự giác hạnh viên mãn của Đức
Phật độ hết thảy các loài chúng sinh…không phân biệt loài nào. Mới thấy sự ra
đời của Đức Phật không chỉ mang lại hạnh phúc cho chư Thiên, loài người mà còn
hết thảy muôn loài. Đây là sự giác hạnh viên mãn độ tận hết thảy chúng sinh
lòng từ bi vô lượng, vô phân biệt.
Thích Trí Giải
_________________
Chú thích:
[1] Hán Việt Thừu Chiểu
[2] Theo Tự điển Bách Khoa Toàn Thư
[3] Tiếp theo
[4] Xem trong Kinh Diệu Pháp Liên Hoa Phẩm Đề Bà Đạt Đa.
[5] Xem trong Kinh Thập Thiện phần từ nơi nhân nói đến quả