Bức tượng đứng lên, ngồi xuống
Bảo Hà là ngôi miếu thuộc ba thôn: Bảo Động, Hà Cầu và
Mai An của xã Đồng Minh huyện Vĩnh Bảo, TP Hải Phòng, miếu còn có tên là
Tam xã thượng đẳng từ. Du khách thập phương sẽ không khỏi ngạc nhiên
khi đến thăm ngôi miếu cổ này bởi một pho tượng kỳ lạ có thể ngồi xuống
đứng lên như người thật.
 |
| Bức tượng Đức Linh Lang Đại vương là một sự sáng tạo độc đáo của những người thợ tạc tượng làng Bảo Hà. |
Theo thần phả, Linh Lang là con vua Lý Thánh Tông sinh
nhằm ngày 13, tháng Chạp, năm Giáp Thìn (1064), được đặt tên là Hoằng
Chân, mẹ là cung phi thứ 9, quê ở Bồng Lai, Đan Phượng, trấn Sơn Tây
(nay thuộc Hà Nội). Linh Lang được sinh ra tại làng ở Trị Chợ, Thủ Lệ
(quận Ba Đình ngày nay).
Khi giặc Tống xâm lược nước ta, hoàng tử đã cầm quân
chống giặc. Trong một đợt hành quân, ngài đã tới trang Linh Động (làng
Bảo Hà ngày nay) dựng đồn binh, luyện tập binh sĩ, tuyển mộ quân. Khi
ngài mất, dân làng xây miếu thờ ngay trên nền đồn binh xưa.
 |
| Bí mật về sự chuyển động của bức tượng nằm ở cánh cửa ngay điện thờ. |
Các triều đại sau như Cảnh Thịnh (1796), Tự Đức, Duy
Tân và Khải Định đều phong sắc cho ngài là thượng đẳng thần, còn dân
làng tôn ngài là thành hoàng và tạc tượng thờ.
Tượng Linh Lang Đại vương trong hậu cung của Tam xã
thượng đẳng từ là một bức tượng độc đáo, hiếm gặp trong số những bức
tượng hiện có ở Việt Nam. Cụ Nguyễn Văn Nghĩa – Trưởng Ban quản lý di
tích miếu Bảo Hà cho biết: “Miếu Bảo Hà có không gian kiến trúc không
lớn nhưng ở đây, dân làng còn lưu giữ được nhiều di tích quý tiêu biểu
cho nghệ thuật điêu khắc qua nhiều thế hệ của người Linh Động, Hà Cầu
xưa. Bức tượng gần 700 tuổi này là sự sáng tạo “độc nhất vô nhị” của tổ
tiên, là sự kết hợp tài tình giữa nghệ thuật tạc tượng và nghệ thuật múa
rối. Những nghệ nhân xưa đã sử dụng cách chuyển động trong múa rối để
“thổi hồn” vào bức tượng để trở nên kỳ lạ, huyền bí. Người dân ở vùng
này coi đây là một báu vật, biểu tượng của một ngôi làng truyền thống”.
 |
| Ngôi miếu cổ Bảo Hà là nơi hội tụ tinh hoa văn hóa làng nghề chạm khắc truyền thống. |
Bí mật về sự chuyển động của bức tượng Đức Linh Lang
Đại vương nằm ở cánh cửa ngay điện thờ, khi mở dần cánh cửa thì bức
tượng dần đứng lên nhưng khi khép lại thì bức tượng lại trở về tư thế
ngồi ban đầu. Sự chuyển động của bức tượng đã khiến cho những người đến
đây trầm trồ khen ngợi về sự tài hoa của người thợ làng Bảo Hà và làm
cho ngôi miếu này trở nên linh thiêng.
Đàn voi được tạc từ... 7 hạt gạo nếp
Nhắc đến làng Bảo Hà xã Đồng Minh là nhắc đến một địa
danh nổi tiếng ở đất Hải Phòng về nghề truyền thống như tạc tượng, múa
rối. Múa rối nay đã trở thành bộ môn nghệ thuật độc đáo.
Người có công sáng lập truyền dạy nghề cho dân làng
Đồng Minh – Vĩnh Bảo đó chính là cụ Nguyễn Công Huệ. Tương truyền, khi
giặc Minh đô hộ nước ta, cụ Nguyễn Công Huệ cùng một số thanh niên trai
tráng bị bắt đi phục dịch và bị đưa sang Quan Xưởng ở Trung Quốc làm
việc. Trong thời gian đó, cụ đã chú tâm học nghề chạm khắc, sơn mài và
châm cứu. Đến đời Lê Nhân Tông (1443- 1459), cụ Huệ trở về và dạy nghề
tạc tượng cho dân làng. Mọi người suy tôn cụ là Tổ nghề tạc tượng và
được phối thờ tại miếu Bảo Hà. Tượng Nguyễn Công Huệ được bày ở vị trí
cao nhất trên bàn thờ tả gian của nhà tiền đường.
 |
| Tượng thờ Tổ nghề tạc tượng làng Bảo Hà Nguyễn Công Huệ. |
Một trong những học trò nổi tiếng của cụ Nguyễn Công
Huệ là người thợ tạc tượng tài ba tên Tô Phú Vượng. Nhân dân trong làng
có truyền tụng giai thoại “7 hạt gạo nếp tạc thành đàn voi” để ca ngợi
sự tài hoa trong đôi tay người thợ tạc tượng Bảo Hà.
Cụ Vượng rất vui mừng khi được vua Lê Cảnh Hưng vời vào
cung tạc ngai vàng. Sau khi tạc xong một kiệt tác, cụ đã ngồi thử ngai
vàng. Bị thái giám phát hiện, cụ khép tội “khi quân phạm thượng”, phải
ngồi trong ngục chờ ngày xử trảm.
 |
| Nghề tạc tượng truyền thống vẫn được duy trì cho đến ngày nay. |
Cụ Vượng ngồi trong ngục mấy hôm cảm thấy “ngứa nghề”
không chịu nổi. Nhìn những cọng rơm nếp còn sót một vài hạt thóc, bằng
bàn tay khéo léo và trí tưởng tượng tuyệt vời của mình, một đàn voi 7
con với các tư thế khác nhau đã ra đời từ 7 hạt gạo nếp. Chuyện này
truyền đến tai nhà vua, cảm phục tài của cụ, vua Lê đã quyết định tha
bổng và phong cụ tước “Kỳ tài hầu” cho về quê mở mang, lưu truyền nghề
nghiệp.
Nghề tạc tượng và múa rối là nghề truyền thống biểu
hiện sinh động cho tinh thần đoàn kết trong cộng đồng cư dân trồng lúa
nước, là điển hình của một làng quê yêu nghệ thuật của huyện Vĩnh Bảo,
Hải Phòng. Rất nhiều những bức tượng đẹp trong các chùa như chùa Mía,
chùa Thầy tương truyền là do những người thợ tài ba làng Bảo Hà sáng tạo
ra.
 |
| Một nghệ nhân múa rối bên cạnh chú Tễu. |
Được Nhà nước công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia
năm 1991, miếu Bảo Hà được coi là nơi hội tụ tinh hoa văn hóa làng
nghề. Ngôi miếu do chính bàn tay của những người thợ tài hoa thế kỷ XIII
chạm trổ hoa văn tinh xảo, đẽo tạc những bức tượng đẹp lưu giữ cho tới
muôn đời sau đã trở thành một địa điểm thăm quan thú vị trong tuyến du
lịch du khảo đồng quê của Hải Phòng.