HỎI: Ngài
đã từng nói rằng theo triết lý Đạo Phật không có đấng Tạo Hóa, không có
Thượng Đế tạo dựng, và điều này có thể bắt đầu làm cho nhiều người chấm
dứt niềm tin trong quan kiến thiêng liêng. Ngài có thể giải thích sự
khác biệt giữa Đức Phật Nguyên Sơ Kim Cương Thừa và một Thượng Đế Tạo
Hóa không?
ĐỨC ĐẠT LAI LẠT MA: Tôi thấu hiểu Đức Phật
Nguyên Sơ, cũng được biết như Đức Phật Phổ Hiền, là thực tại tối hậu,
thế giới của Pháp Thân – không gian của tính không – nơi mà tất cả mọi
hiện tượng, thanh tịnh và nhiễm ô, là hòa tan. Đây là sự giải thích được
dạy bởi Kinh điển và Mật điển. Tuy nhiên, trong phạm vi câu hỏi này,
chỉ truyền thống mật tông tantra giải thích Pháp Thân trong dạng thức
của Linh quang bản nhiên, (hay tịnh quang bản nhiên), bản chất tối hậu
của tâm; điều này dường như bao hàm tất cả mọi hiện tượng, luân hồi và
niết bàn, sinh khởi từ cội nguồn trong suốt và rực rở này. Ngay cả Tân
Phái Diễn Dịch cũng đã đi đến kết luận rằng “thể trạng giải thoát” của
một hành giả Đại Du Già – Đại Du Già bao hàm ở đây là thể trạng của hành
giả đã đạt đến tầng bậc trong thiền quán nơi mà những kinh nghiệm vi tế
nhất của linh quang đã được thân chứng – mà điều ấy cho đến khi nào
hành giả tiếp tục trong không gian căn bản này người ấy sẽ duy trì sự tự
do hoàn toàn khỏi bất cứ ngăn che chướng ngại nào của tâm, và chìm sâu
trong thể trạng của đại lạc.
Do thế, chúng tôi có thể nói rằng,
cội nguồn căn bản ấy, linh quang, là gần với khái niệm Đấng Tạo Hóa, vì
tất cả mọi hiện tượng, cho dù chúng thuộc luân hồi hay niết bàn, đều
phát khởi từ trong ấy. Nhưng chúng tôi phải hết sức cẩn thận trong việc
nói về cội nguồn này, chúng tôi không được dẫn vào trong sai lầm. Tôi
không muốn nói rằng có một sự hiện hữu ở nơi nào đấy, như là ở đấy, có
một loại linh quang tập hợp, tương tự khái niệm không phải Phật Giáo về
Phạm thiên như một nền tảng. Chúng tôi không được thần tượng, sùng bái
không gian rực rở này. Chúng tôi phải thấu hiểu rằng khi chúng tôi nói
về linh quang tối hậu hay cố hữu, là chúng tôi đang nói trên một mức độ
cá nhân[1]. Giống như thế, khi chúng tôi nói về nghiệp báo như nguyên
nhân của vũ trụ, chúng tôi loại trừ khái niệm của một tổng thể đặc thù
gọi là nghiệp tồn tại một cách hoàn toàn độc lập. Đúng hơn, những dấu
vết nghiệp tập thể - cộng nghiệp, và nghiệp cá thể - biệt nghiệp, là
nguyên nhân ban sơ của việc hình thành nên một thế giới. Trong phạm vi
mật tông, khi chúng tôi nói rằng tất cả các thế giới xuất hiện ra từ
linh quang, chúng tôi không quán tưởng cội nguồn này như một thực thể
đặc thù, mà như linh quang tối hậu của mỗi chúng sinh. Chúng tôi cũng có
thể, trên căn bản của sự thanh tịnh cốt yếu của nó, thấu hiểu rằng linh
quang này là Đức Phật Nguyên Sơ. Mọi tầng bậc tạo nên sự sống của mỗi
chúng sinh – chết, trung ấm thân, và tái sinh – đại diện không gì hơn sự
biểu hiện đa dạng năng lực của linh quang. Nó là cả tâm thức và năng
lượng vi tế nhất. Linh quang càng mất sự vi tế của nó bao nhiêu, chúng
ta tiếp nhận những kinh nghiệm biểu lộ sự định hình càng thô thiển hơn
bấy nhiêu.
Trong cách này, chết và trung ấm thân là những thời
khắc nơi mà những biểu lộ thô thiển bắt nguồn từ linh quang được tái hòa
tan. Vào lúc chết, chúng ta trở lại cội nguồn nguyên sơ, và từ đấy có
một thể trạng hơi thô thiển hơn nổi lên để hình thành trạng thái trung
ấm trước khi tái sinh. Tại trạng thái tái sinh, linh quang hiển hiện
trong sự hóa thân vật lý. Vào lúc chết chúng ta trở lại nguồn cội này.
Và tiếp diễn như thế. Khả năng để thực chứng linh quang, cũng gọi là Đức
Phật Nguyên Sơ, tương đương với sự thân chứng niết bàn, trái lại bản
chất vô minh si ám khiến chúng ta lang thang vần xoay trong những thế
giới khác nhau của vòng luân hồi sinh tử (gồm sáu cõi là địa ngục, ngã
quỷ, súc sinh, người, a tu la, và cõi thiên).
Đây là việc chúng
tôi hiểu khái niệm Đức Phật Nguyên Sơ như thế nào. Sẽ là một sai lầm
nghiêm trọng, nếu nhận thức điều này như một sự hiện hữu độc lập và tách
biệt với sự không có bắt đầu của thời gian (vô thủy). Nếu chúng ta đã
phải chấp nhận khái niệm của một tạo hóa độc lập, những giải thích trong
Thích Lượng Luận, “Tóm Lược Những Tri Thức Vững Chắc” của Pháp Xứng, và
trong chương thứ chín tác phẩm của Tịch Thiên, đã hoàn toàn bác bỏ sự
tự tồn tại của tất cả mọi hiện tượng, sẽ bị phủ nhận. Đến lượt điều này
sẽ bác bỏ khái niệm Đức Phật Nguyên Sơ. Quan điểm của Đạo Phật không
chấp nhận những giá trị xác định không đứng vững trên sự thẩm tra hợp
lý. Nếu một kinh điển diễn tả Đức Phật Nguyên Sơ như một thực thể độc
lập, thì chúng ta phài có thể làm sáng tỏ sự thừa nhận này mà không cần
phải chấp nhận nó một cách lý thuyết. Chúng ta gọi loại kinh điển này là
kinh điển “có thể giải thích được” (kinh bất liễu nghĩa).
HỎI: Quan
tâm trong những khám phá của vật lý học thiên thể hiện đại và thuyết vụ
nổ lớn “Big bang” khơi mở cả một sự hấp dẫn lớn trong vũ trụ và một
cuộc thăm dò điều tra bởi những thành viên trong thế hệ của chúng ta về
cội nguồn của họ, số phận của họ, và ý nghĩa sự tồn tại của họ. Thuyết
“Big bang”đã có một tác động nổi bật trong cung cách nhìn vào vấn đề và
bản chất tự nhiên; nó đã giới thiệu những sáng kiến nhận thức mới đáng
kể. Sự hình thành những cấu trúc của vũ trụ, với sự thể hiện chức năng
phụ thuộc tương liên (duyên sinh), và với sự nghiên cứu tiếp tục để khơi
mở, dường như là một cội nguồn bất tận của kỳ diệu. Giống như tất cả
những truyền thống tâm linh, Đạo Phật chuyển tải một sự huyền bí vũ trụ.
Tuy nhiên, Đạo Phật phủ nhận quan điểm về đấng tạo hóa. Tại sao?
Hầu
hết các nhà khoa học phương Tây nghĩ rằng sự sống và tâm thức là một
kết quả diệu kỳ của sự tiến hóa vật chất của vũ trụ, và tuy thế họ không
biết làm thế nào cũng như không biết tại sao vấn đề nảy ra trong một
cung cách như vậy lại hoàn thành những điều kiện cần thiết để làm nên sự
sống và tâm thức. Những gì người ta biết là những điều kiện này rất là
nghiêm ngặt, tuy thế đã hoàn tất trong vũ trụ của chúng ta trong một
cung cách không thể tưởng tượng nổi. Ngài có một quan điểm rất khác biệt
với đề tài này. Do vậy, ngài có thể vui lòng nói với chúng tôi về tâm
thức trong sự liên hệ của nó với vật chất và vũ trụ không?
ĐỨC ĐẠT LAI LẠT MA: Tại
sao không thể có sự sáng thế trong Đạo Phật? Như được nói rằng người ta
không thể tìm thấy chúng sinh trong sự hình thành vũ trụ vì một lý do
căn bản rằng những nguyên nhân không có sự bắt đầu (vô thỉ). Nếu có sự
bắt đầu của vũ trụ, cũng sẽ có sự bắt đầu của tâm thức. Nếu chúng ta
chấp nhận một sự bắt đầu của tâm thức, chúng ta cũng phải chấp nhận rằng
nguyên nhân của nó có một sự khởi đầu, một nguyên nhân đột khởi sản
sinh tâm thức; điều này sẽ đưa đến nhiều câu hỏi to lớn khác. Nếu tâm
thức đã sinh khởi mà không có nguyên nhân, hay từ một nguyên nhân thường
còn, nguyên nhân ấy sẽ phải tồn tại trên một căn bản thường hằng, luôn
luôn, hay hoàn toàn không hiện hữu, mãi mãi. Thực tế rằng một hiện tượng
tồn tại từng thời điểm chứng tỏ rằng nó tùy thuộc trên nhân duyên
(nguyên nhân và điều kiện). Khi tất cả mọi điều kiện được gặp gở, hiện
tượng được sản sinh. Khi nhưng nguyên nhân đó vắng mặt hay không hoàn
toàn, hiện tượng sẽ không xuất hiện. Như những nguyên nhân không có bắt
đầu và trãi ngược đến vô cùng, điều giống như thế cũng áp dụng cho chúng
sinh. Sự sáng thế của tạo hóa vì thế không thể đứng vững.
Bây
giờ hãy đề chúng ta lưu tâm đến một hiện tượng đặc thù, thí dụ một sông
băng (glacier): nó thật sự có sự bắt đầu. Nó được tạo ra như thế nào?
Thế giới bên ngoài xuất hiện như một kết quả của những hành vi của chúng
sinh sử dụng thế giới này. Những hành vi này, hay nghiệp báo, lần lượt
sinh khởi trong những khuynh hướng và động cơ của những chúng sinh ấy,
những kẻ chưa nắm lấy được sự kiểm soát tâm thức của chính họ.
“Đấng
tạo hóa của thế giới”, một cách căn bản, là tâm thức. Trong kinh điển,
tâm thức được diễn tả như một tác nhân. Trong ấy nói rằng, tâm thức
không có sự khởi đầu, nhưng chúng ta phải phân biệt ở đây giữa tâm thức
thô và tâm thức vi tế. Nhiều tâm thức thô xuất hiện phụ thuộc trên những
tập họp uẩn vật lý, của thân thể. Đây là bằng chứng khi chúng ta lưu
tâm đến những thần kinh khác biệt và chức năng của não bộ, nhưng chỉ vì
những điều kiện vật lý được thấy không có nghĩa là điều này đủ để sản
sinh một nhận thức. Nhằm để cho một nhận thức là điều sẽ có năng lực để
phản chiếu và biết một đối tượng sinh khởi, nó phải có một nguyên nhân
có cùng thể chất. Nguyên nhân có cùng thể chất nền tảng, của cùng vật
chất như kết quả của nó, trong trường hợp này sẽ là tâm thức vi tế. Đấy
là tâm thức giống nhau này hay tâm vi tế mà chính nó sẽ thâm nhập những
tế bào của cha mẹ tại thời khắc thụ thai. Tâm vi tế có thể không có sự
bắt đầu. Nếu nó có một sự bắt đầu, tâm thức sẽ phải được sinh ra với
điều gì đấy không phải là tâm thức. Theo mật điển Thời Luân (Kalachakra
Tantra), người ta phải ngược về những hạt không gian (vi trần) để tìm ra
những nguyên nhân căn bản cùng thể chất cua thế giới vật lý ngoại tại
cũng như của thân thể chúng sinh.
Vũ trụ học Phật Giáo thiết lập
chu trình của vũ trụ trong cung cách sau đây: đầu tiên có một thời điểm
cấu tạo (thành), rồi có thời gian mà vũ trụ tồn tại (trụ), rồi một thời
gian khác mà nó bị phá hủy (hoại), theo sau bởi một thời điểm của trống
rỗng (không) trước khi cấu tạo một vũ trụ mới. Suốt thời gian của sự
trỗng rỗng này, hạt không gian tồn tại, và từ những hạt không gian này
một vũ trụ mới sẽ được hình thành. Chính trong những hạt không gian này
chúng ta thấy nguyên nhân nền tảng cùng thể chất của toàn thể thế giới
vật lý. Nếu chúng ta muốn diễn tả cấu tạo của vũ trụ và thân thể vật lý
của con người, tất cả chúng ta cần làm là phân tích và thấu hiểu cung
cách mà trong ấy khả năng tự nhiên của của những hóa chất khác nhau và
những yếu tố khác cấu thành vũ trụ ấy đã có thể tạo hình từ những hạt
không gian này. Trên căn bản khả năng đặc thù của những hạt này mà cấu
trúc của vũ trụ này và của thân thể con người hiện diện trong ấy đã xãy
ra. Nhưng từ thời khắc mà những yếu tố tạo thành thế giới bắt đầu làm rõ
lên những kinh nghiệm khác nhau của khổ đau và hạnh phúc trong những
chúng sinh, chúng ta phải giới thiệu khái niệm nghiệp báo – đấy là,
những hành vi tích cực và tiêu cực đã diễn ra và tích tập trong quá khứ.
Thật khó để mà quyết đoán nơi nào mà những biểu hiện tự nhiên khả năng
của những yếu tố vật lý chấm dứt và tác động của nghiệp báo bắt đầu –
nói cách khác, kết quả những hành vi quá khứ của chúng ta – Nếu chúng ta
tự hỏi mối liên hệ gì có thể có giữa nghiệp báo và môi trường ngoại tại
này được hình thành bởi những định luật tự nhiên, thì đấy là lúc để
giải thích nghiệp báo là gì.
Nghiệp báo, trước tiên nhất có nghĩa
là hành động. Chúng ta phân biệt một loại nghiệp báo, là bản chất tinh
thần, một nhân tố tinh thần của là ý chí hay chủ tâm (ý). Cũng hiện hữu
những nghiệp báo thân thể (thân) và lời nói (khẩu). Để thấu hiểu mối
liên hệ giữa những nghiệp báo thân, miệng và ý này cùng thế giới vật
chất, chúng ta phải liên hệ đến mật điển tantra. Mật điển Thời Luân đặc
biệt giải thích rằng, trong thân thể chúng ta có thể được tìm thấy tại
những mức độ thô, vi tế, và cực kỳ vi tế, năm yếu tố tạo nên vật chất
của thế giới ngoại tại. Vì thế, trong phạm vi này, tôi tin rằng, chúng
ta phải hình dung ra sự nối kết giữa nghiệp báo thân, miệng và ý cùng
những yếu tố ngoại tại
__________________________
[1] Sự ngộ đạo, tu đạo và chứng đạo của mỗi cá nhân.
Tác giả: Đức Đạt Lai Lạt Ma
http://www.vedepphatphap.vn/news.php?id=674/duc-dat-lai-lat-ma-van-dap-ve-dang-tao-hoa