Nhà thơ Trần Lê Khánh - người mới ra mắt tập thơ “Ngày như
chiếc lá”, trước đó có “Lục bát múa” và “Dòng
sông không vội” - vừa có những phút trải lòng với Giác Ngộ những suy nghĩ về
chính mình, về cuộc sống, về Đức Phật và về
những điều tuyệt vời của thiền thơ, về chuyện nhà thơ làm kinh tế giỏi…
Nhà thơ Trần Lê Khánh - Ảnh: Mễ Thành Thuận
Tôi không
là gì cả
* Xin
chào anh Khánh, dường như thông tin về anh trên mạng rất ít. Nếu có một ai đó hỏi tôi rằng Trần Lê Khánh là ai thì tôi phải
trả lời ra sao?
- Tôi là tôi
thôi. Tôi nghĩ rằng là ai cũng có một cái tên nhưng mà đối với mình cái
tên chỉ là cái phương tiện để xưng hô. Quan trọng là trong tâm hồn của
mình, trong con người mình như thế
nào để cuối cùng mình cảm nhận: À! đây là mình. Trong sách thiền hay hỏi
câu “Tôi là ai?”,
đó là câu hỏi muôn thuở.
Câu hỏi đó để bóc mình ra.
Tôi có nhớ
sách triết học nói rằng
con người có ba lớp. Lớp đầu tiên là lớp chào hỏi, xưng hô để mọi người
vui vẻ với nhau. Tức là ra ngoài xã hội
mình sống với cái lớp đó, giao
diện đó. Lớp
thứ hai là lớp bạn làm gì, ví dụ như là bác sĩ, kỹ sư, nội trợ,
giáo viên, nhà thơ… Cái lớp đó gọi là lớp vai trò và vị trí mà xã hội
định cho mình
và mình đóng vai trò đó trong xã hội. Theo các triết gia thì hai cái lớp
đó rất
là vớ vẩn
và con người đau khổ vì túm mình trong hai cái lớp đó. Lớp
thứ 3 là lớp trong cùng, là cái lõi. Cái lõi đó là cái lõi không thể
chia cắt hơn nữa, là cái lõi cá nhân (individual). Cái lớp thứ ba mới
chính là chúng
ta.
Tôi cũng
không nghĩ mình là một nhà kinh tế hay một nhà thơ mà tôi không là gì cả. Tôi chỉ đang trên hành trình đi tìm
cái tôi của tôi thôi.
* Đến bây giờ anh tìm được cái tôi của mình chưa? Và anh đã tìm được
như thế nào rồi?
- À… Tôi dùng
danh từ tôi hoặc là mình hoặc là cá thể hoặc là tâm hồn hay là tâm thức,
nó là cái điều mình không thể bắt được. Giống như một bông hoa
đẹp, nếu như mình ngắt từng cánh hoa ra thì nó không đẹp nữa, nó phải là
tổng thể. Và cái tôi tổng thể đó ở
đâu đó mà mình không nắm
bắt
được, mình chỉ biết nó ở đâu đó thôi. Trong
hành trình mình đi thưởng thức cái đẹp đó mình cảm nhận và biết đâu bắt
gặp nó.
* Ngay bây giờ
anh mong muốn mọi
người biết đến anh với vai trò nào?
- Thật sự tôi
không nghĩ là tôi muốn mọi
người biết đến
tôi như là gì cả. Tôi chỉ
muốn những
bài thơ khi tôi viết ra có sự đồng cảm và có những tri kỷ. Qua đó mình có thể tìm thấy những mối giao cảm, tương tác.
* Nếu bây giờ
nói anh là một nhà kinh tế giỏi làm thơ anh có đồng ý không?
- Mình có những danh xưng, mình có những tên gọi nhưng mà nó chẳng có ý nghĩa gì cả. Cái lớn nhất là cảm xúc
của mình, tâm thức của mình khi mình còn ngồi viết được, còn sáng tác được thì có bao nhiêu cái danh xưng, bao nhiêu cái
tên gọi thì cũng không thể nào đánh đổi được. Nó chỉ là cái công cụ giao diện của mình để
tương tác với xã hội.
Còn thật sự khi mình ngồi xuống thì cái chân tình, cái tâm hồn của mình quan trọng
lắm.
Và người làm nghệ sĩ đích thực phải gạt qua tất cả những danh xưng đó…
Thơ là để cảm nhận
* Thông
thường tôi thấy
những
nhà thơ thường bay bổng
và lãng mạn, các nhà kinh tế lại làm việc với con số, kế hoạch và chiến lược. Làm sao anh dung hòa được hai thái cực để cho ra đời những tác phẩm hay?
-
Thơ của tôi không theo trường phái bay bổng và lãng mạn. Tôi chỉ có
những
con chữ tải
được những cái suy tư, những cái thông điệp qua đó mình mở lòng ra hòa
nhập với mọi thứ, hòa nhập
với thiên nhiên. Tôi cảm nhận rằng sự tồn tại của mình với mọi thứ xung
quanh nó đẹp vô cùng. Còn khi làm bất cứ công việc nào như chẻ củi, đánh
giày, bác sĩ, nhà kinh tế… mà đi vào cái nghề đó, yêu nó thì tất cả đều
đẹp, đều lãng mạn.
* Hầu hết tôi
nghe mọi
người chia sẻ rằng khi đọc thơ của anh họ cảm thấy hay nhưng “không hiểu gì hết”. Anh nghĩ sao về việc này?
- Đó cũng là một cái cô đơn…(mỉm cười)…
Với
tôi thơ là không để hiểu, thơ là để cảm nhận. Mình làm bài thơ mà người
ta cảm nhận được
tuy người ta nói không hiểu thì lúc đó mình hạnh phúc; còn người ta hiểu
thì lúc đó người ta hạnh phúc. Cái hiểu là do mỗi người chứ không phải
do tôi. Còn khi người ta nói không cảm nhận được thì đó
là bất lực của nhà thơ. Với riêng tôi khi làm được một bài thơ mà chính
mình cảm nhận được thì đó
là hạnh phúc không thể đánh đổi, nó là vô biên.
* Lần đầu
tiên đọc thơ của anh tôi cảm nhận dường như trong đó có thiền vị. Chất thiền này anh lấy từ đâu?
- Cuộc sống.
Mọi thứ từ cuộc sống. Từ cảm nhận cuộc sống. Tất cả từ tương tác của
mình với môi trường, với công việc, với bạn bè và quan trọng là với tâm
thức của mình.
Mình để nó tự nhiên giống như là mình gieo cái hạt, mình bón phân vào
đất rồi hạt nảy mầm thành cây. Mình không muốn mình là như thế nào được
cả, cái đó
phải tự nhiên. Cái tự nhiên nó nảy nở trong đầu mình. Tất
nhiên là tôi cũng có đọc kinh Phật
và sách triết học nữa.
* Lấy trường hợp “Ngày như chiếc lá”, tôi thấy đằng sau những câu chữ đó là một không gian đầy
chiêm nghiệm về cuộc sống. Anh có thể mở thêm không gian đó cho mọi người cùng chiêm ngưỡng?
- Thật ra
mình không dám nói mình là người mở ra đâu.
Cái cánh cửa đó mình
cũng là người chạy tới
ngó vào và rủ
người khác ngó theo thôi. Chứ tôi
không dám nghĩ mình là người mở được cánh cửa. Nếu
đó là một bài thơ hay, có một không gian, một cảm xúc, một điều gì đó
phía
sau nữa thì tôi không phải là người mở nó, tôi chỉ là người chạy tới -
thấy và la lên cho mọi người tới xem. Cũng có thể trước đó có người đã
la trước tôi rồi và tôi cũng chạy theo người
đó. Và mỗi người nhìn vào cánh cửa đó theo cách riêng của mình. Sau cánh
cửa đó là gì thì hãy để mọi người tự cảm nhận.
* Anh có nói rằng
hình ảnh chiếc lá gợi cho anh rất nhiều ý thơ. Giả sử một ngày chiếc lá không còn gợi cho anh được ý thơ nữa thì sẽ thế nào? Anh đi tìm ý thơ ở đâu?
- Tôi không
tin rằng có ngày chiếc lá sẽ không gợi được cho tôi. Tôi nghĩ tôi sẽ biến mất trên cõi đời
này trước khi chiếc lá bất lực trong việc
gợi cho tôi cảm xúc…
Nhà thơ Trần Lê Khánh ký thơ tặng độc giả, sinh viên ĐH KHXH&NV - ĐHQG TP.HCM - Ảnh: Tấn Khang
Càng ngày
tôi càng quên thiền
* Cơ
duyên nào đưa anh đến
với thiền học của Đức Phật?
- Với những
hiểu biết của tôi thì hình ảnh Đức Phật là
hình ảnh đẹp nhất mà tôi đã từng đọc được, từng thấy
được và từng được nghe kể. Chính từ chiêm ngưỡng đó ra sự chiêm nghiệm
và từ đó tôi đi vào con đường thiền. Nó là một cái gì đó yên lặng. Cái
yên lặng tận cùng giúp mình cởi bỏ lớp đạo đức giả của mình ra, cái lớp
thành kiến, sở
tri kiến để chiêm nghiệm cái đẹp…
Cái thiền giúp cho tôi tìm thấy sự yên lặng, không ồn ào mà chính cái ồn
ào đó làm mình không thấy cái đẹp
trong cuộc sống.
* Từ lúc anh học
về thiền cho đến bây giờ thì anh đã thấy điều tuyệt vời nào mà thiền mang lại cho anh?
- Càng ngày
tôi càng quên thiền là gì. Tôi quên học thiền là gì thì càng ngày tôi
càng thấy cái đẹp của thiền trong cuộc sống. Đó là những gì tôi học được
từ thiền.
* Anh nói nhiều
về cái đẹp. Theo quan điểm cá nhân anh thì như thế nào là đẹp?
- Khi nó còn
là quan niệm thì nó còn thay đổi nữa. Một ngày nào đó cái gì đó vĩnh cửu
mà nó mong manh thì tôi nghĩ nó là cái đẹp. Nó lớn hơn mình, mình bất
lực với nó. Nó làm cho mình hướng lên sự thanh thoát, cho mình cảm nhận
nhẹ
nhõm. Nó không mang mục đích chiếm đoạt,
sở hữu, nó cũng không chối bỏ. Trong cái “không” đó, nó mang cái gì đó
phơn phớt, man mác làm cho mình bỏ đi được cái sở hữu, bỏ đi tất cả
những tri kiến trong lòng thì đó là cái đẹp.
Như cánh hoa rung rinh trước gió đâu nghĩ rằng nó sinh ra đời để làm đẹp
cho khu vườn. Nó chỉ đơn giản là ra hoa thôi. Nhưng mà nó mong manh lắm
vì nó sớm nở tối tàn. Cái mong
manh đó là vĩnh cửu. Cái đẹp đó để mà mô tả thì không bao giờ nói hết
được, không có gì kết luận được, không có gì mô tả được cả.
* Cảm ơn anh. Chúc anh
có hạnh phúc,
bình an trong cuộc sống và tâm hồn.
Tấn Khang thực hiện
---------------
* Trang Tuổi trẻ của báo Giác Ngộ chào đón bài vở cộng tác của quý bạn đọc. Bài viết có thể là chân dung một người trẻ sống đẹp, dấn thân chia sẻ, làm nhiều thiện sự; là một tấm gương Tăng Ni phát tâm hành đạo vùng sâu, vùng xa - đem ánh sáng Phật pháp tới bà con nơi heo hút; cũng có thể là những trải nghiệm an lành của bạn từ một khóa tu; câu chuyện "thiên thần quét lá" còn lưu giữ với những bài học ý nghĩa... Bài vở hoan hỷ gửi về: bandocgiacngo@gmail.com.