Hệ thống truyền thừa các tông phái Phật giáo Việt Nam mà các thế hệ tổ được đặt pháp danh, pháp tự theo các bài kệ truyền thừa bắt đầu xuất hiện từ khi có tông Lâm Tế và tông Tào Đông từ Trung Hoa truyền sang Việt Nam vào khoảng thế kỷ thứ XVII.

 

Vị Thiền sư tông Lâm Tế Trung Hoa đầu tiên sang Đàng Ngoài của nước Đại Việt là thiền sư Chuyết Chuyết, thế danh là Lý Thiên Tộ, pháp danh là Hải Trừng, pháp hiệu là Viên Văn, thường được gọi là Chuyết Công Hòa thượng. Ông sang Đại Việt vào năm 1630, vào Đàng Trong trước, rổi năm 1633 ra Thăng Long lưu lại ở chùa Khán Sơn hoằng pháp. Sau đó dời về chủa Phật Tích ở Tiên Du Bắc Ninh và cuối cùng, sau khi chúa Trịnh cho trùng tu chùa Ninh Phúc (Bút Tháp) thì về trụ trì chùa Ninh Phúc cho đến khi viên tịch vào năm 1644.

 

Hòa thượng Chuyết Chuyết được xếp vào hàng vị tổ thứ 71 Phật giáo và là thế hệ 34 dòng Lâm Tế Trung Hoa. Sang Việt Nam, Ngài sáng lập dòng Lâm Tế ở Đàng Ngoài trở thành Sơ tổ dòng Lâm Tế Đàng Ngoài (LTĐN).Các đệ tử xuất sắc của thiền sư Chuyết Chuyết là Minh Hành và Minh Lương thuộc về thế hệ thứ 2 Lâm Tế Đàng Ngoài (Tổ thứ 72). Minh Hành là người gốc Trung Hoa, còn Minh Lương là người Đại Việt. Năm 1643, khi Chuyết Chuyết dời sang chùa Ninh Phúc ở Bút Tháp thì Minh Hành trở thành vị trụ trì chùa Phật Tích. Rồi đến năm 1644, khi thiền sư Chuyết Chuyết viên tịch, ông trở thành viện chủ chùa Ninh Phúc. Ông mất vào năm 1659, thọ 64 tuổi.

 

 

Giác Ngộ Chứng Chân Không

 

Bài kệ này trong nhiều tài liệu[1] cho là bài kệ truyền thừa nối pháp của tông Lâm Tế Đàng Ngoài. Tông Lâm Tế này còn được gọi là Lâm Tê Ninh Phúc vì thiền sư Chuyết Chuyết là vị khai sơn trụ trì chùa Ninh Phúc tức chùa Bút Tháp, hay còn gọi là Lâm Tế Long Động vì thiền sư đời thứ 3 tông này là Chân Nguyên trụ trì chùa Long Động ở Yên Tử. Những tài liệu ấy cho là bài kệ của Minh Hành-Tại Tại là kệ truyền thừa chính của tông Lâm Tế Đàng Ngoài. Điều đó được xác định bắt đầu từ tài liệu nào không rõ nhưng có lẽ từ Thích Song Tổ Ấn tập (TSTAT) của thiền sư Trừng Diệu-Tịnh Hạnh, chùa Thiền Lâm Phan Thiết và bài kệ này được Thượng Toạ Mật Thể đưa vào trong Việt Nam Phật giáo sử lược. Từ đó nhiều sách nói về lịch sử Phật giáo những thập kỷ gần đây cũng cho rằng bài kệ của Minh Hành-Tại Tại là hệ truyền thừa của Lâm Tế Đàng Ngoài . Tuy nhiên, ta cũng thấy chỉ ở một bài kệ này cũng có chỗ khác nhau một chút theo các tài liệu khác nhau như sau

 

 

Minh Chân Như Bào Hải

Kim Tường Phổ Quang Thông

Chí Đạo Thành Chính Quả

Giác Ngộ Chứng Chân Không

 

 

Minh Chân Như Bào Hải

Kim Tường Phổ Chiếu Thông

Chí Đạo Thành Chánh Quả

Giác Ngộ Chứng Chân Không

 

 

Minh Chân Như Tính Hải

Kim Tường Phổ Chiếu Thông

Chí Đạo Thành Chính Quả

Giác Ngộ Chứng Chân Không

 

Các tài liệu ấy đều cho rằng thiền sư Minh Hành-Tại Tại có hai đệ tử là Chân Trú và Diệu Tuệ. Chân Trú trụ trì chùa Hoa Yên và Diệu Tuệ trụ trì chùa Phật Tích.

Tuy nhiên trong Thiền Sư Việt Nam của Thích Thanh Từ, đồ biểu truyền thừa của hệ Minh Hành, chỉ truyền đến đời thứ 2 là Chân Trú và Diệu Tuệ và đến đời thứ 3 có Như Tùy là kết thúc, nghĩa là không có truyền kế tiếp. Và cũng trong cuốn sách này biểu đổ truyền thừa tông Lâm Tế Đàng Ngoài hệ Minh Lương được ghi tiếp các thế hệ truyền thừa theo hệ Minh Lương (đời thứ 2) có Chân Nguyên (đời thứ 3), kế đến Như Trừng Lân Giác (đời thứ 4), TínhDược (đời thứ 5), Tính Tuyền (đời thứ 6), Hải Quýnh (đời thứ 7), Tịch Truyền (đời thứ 8), Chiếu Khoan (đời thứ 9),Phổ Tịnh (đời thứ 10).

 

Như vậy nếu truyền thừa đúng bài kệ của Minh Hành Tại Tại thì sau đời có chữ HẢI thì biểu đồ phài ghi thiền sư có chữ KIM, chữ TƯỜNG, nhưng ở đây lại là chữ TỊCH và chữ CHIẾU

 

Vì vậy, có một số tài liệu khác[2] nói rằng nếu đúng như thế thì bài kệ không được phát triển theo mạch truyền nối tổ đúng theo các chữ nối tiếp sau chữ HẢI phải là chữ KIM, trên thực tế không có điều đó. Trong khi đó mạch truyền của dòng Lâm Tế Đàng Ngoài vẫn đi theo bài kệ truyền từ trước của Tổ Trí Bản-Đột Không, không những cho dòng Lâm Tế theo hệ chùa Ninh Phúc mà còn theo hệ chùa Long Động. Ta biết thiền sư Minh Hành có hai đệ tử lớn là Chân Trụ và Diệu Tuệ. Hai vị này lại không có người kế thừa, do đó dòng truyền thừa chính của Chuyết Công phải chuyển dịch sang hệ thiền sư Minh Lương.

 

Theo các tư liệu của chùa Bút Tháp, thiền sư Minh Hành có vai trò rất lớn. Thiền sư chính là người được thiền sư Chuyết Chuyết trao truyền y bát kế thế tâm tông. Nhưng sang triều Nguyễn, hình ảnh thiền sư Minh Hành phai nhạt dần. Hầu như các thế hệ sau ít biết về thông tin của vị tổ này. Minh Lương, sư đệ của Minh Hành là người chuyển môn phái Bút Tháp sang Phù Lãng. Nơi đây, thiền sư đã đào tạo nhiều đệ tử xuất sắc. Hầu hết các thiền sư thuộc dòng Lâm Tế tại Đàng Ngoài chính là hậu duệ của thiền tổ Minh Lương. Do đó, qua các đời sau, Minh Lương được tông môn truy phong như là một vị tổ chân truyền của thiền sư Chuyết Chuyết.

 

Điều này đã quá rõ trong tác phẩm Đại Nam Thiền uyển truyền đăng lục, quyển hạ của Hòa thượng Phúc Điền. Ngay cả Như Sơn trong Thiền uyển Kế đăng lục cũng đã thấy vai trò của thiền sư Minh Lương. Như thế, dù thiền sư Minh Hành có viết kệ truyền thừa thì bài kệ đó chỉ dừng lại ở vài ba chữ chứ không kế tiếp như các học giả sau này cho rằng hệ thống truyền thừa đến bây giờ vẫn truyền theo bài kệ của thiền sư Minh Hành Tại Tại được.

 

Để chứng minh điều đó, các tác giả cho rằng dòng Lâm Tế Đàng Ngoài (mà chủ yếu là hệ Minh Lương) hay còn gọi là Lâm Tế Long Động được truyền thừa theo bài kệ của Tổ Trí Bản Đột Không đời 28 tông Lâm Tế[3] khai sáng, như sau:

 

Trí Huệ Thanh Tịnh

Đạo Đức Viên Minh

Chân Như Tính Hải

Tịch Chiếu Phổ Thông

Tâm Nguyên Quảng Tục

Bổn Giác Xương Long

Năng Nhân Thánh Quả

Thường Diễn Khoan Hoằng

Duy Truyền Pháp Ấn

Chánh Ngộ Hội Dung

Kiên Trì Giới Định

Vĩnh Kế Tổ Tông

 

 

 

 

Hơn nữa, trong bài viết Về bài kệ truyền thừa của thiền sư Minh Hành-Tại Tại của Ngô Quốc Trưởng[5] cũng cho biết: Theo Kiến tính thành Phật của thiền sư Chân Nguyên thì Chân Nguyên cho truyền thừa vẫn trung thành theo bài kệ truyền pháp của Trí Bản-Đột Không gồm các chữ : TRÍ TUỆ THANH TỊNH ĐẠO ĐỨC VIÊN MINH CHÂN NHƯ TÍNH HẢI TỊCH CHIẾU PHỔ THÔNG TÂM NGUYÊN QUẢNG TỤC BẢN GIÁC XƯƠNG LONG NĂNG NHÂN THÁNH QUẢ THƯỜNG DIỄN KHOAN HOẰNG DUY TRUYỀN PHÁP ẤN CHÁNH NGỘ HỘI DUNG KHÔNG TRÌ GIỚI HẠNH VĨNH KẾ TỔ TÔNG

 

 

Qua sự tìm hiểu trên, vấn đề đặt ra là hệ truyền thừa của dòng Lâm Tế Đàng Ngoài được truyền theo bài kệ của tổ Minh Hành-Tại Tại hay của tổ Trí Bản-Đột Không?

 

Một số tác giả cho rằng hệ truyền thừa dòng Lâm Tế Đàng Ngoài được đặt theo bài kệ của thiền sư Minh Hành-Tại Tại, được nói trong các tác phẩm:

 

- Thích Song Tổ Ấn tập của HT. Trừng Diệu-Tịnh Hạnh,

- Việt Nam Phật giáo sử lược của TT Thích Mật Thể

- Việt Nam Phật giáo sử luận của Nguyễn Lang

- Lịch sử Phật giáo Việt Nam của Viện Triết học

- Thiền sư Việt Nam của HT Thích Thanh Từ ..v.v…

 

Một số tác giả khác lại chứng minh rằng hệ truyền thừa dòng Lâm Tế Đàng Ngoài được đặt theo bài kệ của tổ Trí Bản-Đột Không. Điều đó thể hiện trong các tác phẩm :

 

- Thiền Uyển kế đăng lục của HT Như Sơn

- Đại Nam Thiền uyển truyền đăng lục của HT Phúc Điền

- Về bài kệ truyền pháp của Thiền sư Minh Hành-Tại Tại của Ngô Quốc Trưởng

- Tiêu Sơn tự và sự ngộ nhận tông phái về Như Trí thiền sư của Phạm Tuấn, Viên Hán Nôm

- Tấm bia Kết Liên hoa tuyển Phật đồ ở chùa Bảo Quang (Bụt Mọc) năm 1763, thời Lê Cảnh Hưng

- Các tấm bia đá truyền thừa ở các chùa Quỳnh Lâm, chùa Long Động Yên Tử, chùa Bảo Quang, Chùa Hàm Long, chùa Bút Tháp, chùa Phật Tích ở Bắc Ninh

 

Vấn đề này còn cần phải nghiên cứu thêm, kể cả việc xác định tổ Trí Bản Đột Không là vị tổ đời thứ bao nhiêu tông Lâm Tế. Ngoài ra còn có ý kiến nghi vấn cho rằng bài kệ của thiền sư Minh Hành-Tại Tại có đúng thực là của Tổ Minh Hành hay không? Xuất xứ vấn đề có lẽ là từ Thích Song Tổ Ấn tập (TSTAT) của thiền sư Trừng Diệu-Tịnh Hạnh cho rằng bài kệ “Minh Chân Như Bào Hải” là của Minh Hành-Tại Tại, dùng cho hệ truyền thừa tông Lâm Tế Đàng Ngoài. Rồi bài kệ này được Thượng Toạ Mật Thể đưa vào trong Việt Nam Phật giáo sử lược. Và từ đó nhiều sách viết về lịch sử Phật giáo Việt Nam gần đây cũng cho là hệ truyền thừa của Lâm Tế Đàng Ngoài là theo bài kệ của Minh Hành-Tại Tại.       

 

Việc nghiên cứu các hệ truyền thừa các tông phái Phật giáo còn nhiều vấn đề cần trao đổi, không chỉ riêng vấn đề nêu trên mà còn ở các hệ truyền thừa tông phái khác nữa. Hy vọng trong thời gian tới chúng tôi sẽ có dịp nói đến và cũng mong rằng trong tương lai gần, các nhà nghiên cứu lịch sử Phật học sẽ làm sáng tỏ những điều còn tồn nghi đã nói trên đây.