đi, người này ra đi,
người kia không còn nữa, thế nhưng rồi chúng ta cũng cố quên hoặc vì một
lí do nào đó mà chúng ta lãnh cảm trước sự tàn khốc của cuộc đời.
Chúng ta vẫn cạnh tranh lạnh lùng
để tìm sự thoả mãn vật chất, chúng ta thờ ơ với sự đau khổ của người
khác để khư khư gìn giữ cái của mình, để bảo vệ sự ích kỉ của lòng mình.
Vật chất ư? Danh vọng và địa vị ư? Chúng
chỉ là những bóng ma vật vờ xúi dục con người và cám dỗ con người quên
đi đạo đức và vô cảm đến nỗi thiếu sự quan tâm lẫn nhau một cách tàn
nhẫn trong kiếp phù sinh này. Phật giáo chỉ cho chúng ta biết rằng tất
cả các sự vật do nhân duyên tạo thành, cho dù đó là những vấn đề thuộc
lãnh vực tâm lí như khổ, vui, yêu, ghét… đều bắt nguồn từ cảm giác chấp
trước trong từng mảng đời của chúng ta mà có, hơn nữa tất cả những sự
vật đều không có tính nhất định. Lòng tham dục của chúng ta thường xung
đột với vô thường, đối nghịch với vô thường, khi vô thường đến chúng ta
thường luyến tiếc và tức giận, tạo thành những nỗi khổ cả tinh thần lẫn
thể xác. Rõ ràng quán chiếu định luật vô thường thì chúng ta có thể đạt
được sự hoà bình và an lạc trong tâm hồn của chúng ta.
Tất cả sự vật đều chóng tàn phai, giống
như những bong bóng nước trôi trên dòng sông, chúng tụ tán mong manh như
lửa loè trên đá. Những sự vật đều nằm trong tiến trình của sự trở thành
để rồi tan rã. Như thế một vật có tính chất tạm thời thì không thể cho
chúng ta hạnh phúc thật sự, cũng không thể nhận chân ra được cái tôi,
cái ngã, hay cái của tôi. Nếu nhận chân ra được điều này, chúng ta sẽ
không còn chấp trước. Sự từ bỏ chấp trước nghĩa là chúng ta đang hướng
đến con đường an lạc giải thoát.
Đối với người tu theo Phật, sự sống và
cái chết thật vô cùng mau chóng, nó đến trong từng sát na, và chắc chắc
nó sẽ đến trong một ngày nào đó, cho nên họ chọn con đường tỉnh giác và
đón nhận.
Chúng ta hãy đọc một câu chuyện cổ tích của Ấn Độ nói về sự tỉnh giác về cái chết:
Xưa, có một đạo sĩ nổi tiếng cùng
người đồ đệ. Đạo sĩ muốn gởi người đồ đệ của mình vào cung điện để học
thiền định với nhà vua Janak. Người đồ đệ này không muốn đi, vì anh ta
nghĩ rằng mình là một đạo sĩ xuất thân từ dòng dõi Bà-la-môn (Brahmin).
Làm sao một vị vua thuộc giai cấp võ sĩ (Kshatriya) mà có thể dạy cho
một đạo sĩ được. Nhưng thầy đã ra lệnh, người đồ đệ đành phải đi. Khi
đến hoàng cung, anh ta thấy nhà vua sống một đời sống vô cùng xa hoa.
Anh ta ấm ức, khởi lên thái độ phê phán trong lòng mình. Làm sao một con
người như thế mà dạy một đạo sĩ. Anh ta vẫn làm lễ nhà vua. Vua Janak
thấy thái độ của anh ta như thế bèn bảo rằng nếu anh ta muốn thì có thể
ngày mai quay trở về. Nhưng trong hoàn cảnh như thế này thì vị đạo sĩ
phải đồng ý ở lại đêm.
Vua Janak chăm sóc vị đạo sĩ rất chu
đáo. Sau khi vị đạo sĩ dùng bữa và tắm rửa xong, nhà vua chính mình đưa
vị đạo sĩ đến phòng ngủ. Có thể xem đây là một phòng ngủ sang trọng và
tiện nghi. Đạo sĩ nằm lên giường và chuẩn bị ngủ. Thoạt nhiên vị đạo sĩ
thấy thanh kiếm được ở trên treo lơ lửng bằng một sợi chỉ mỏng manh. Chỉ
cần một cơn gió nhẹ thổi qua thì cũng làm thanh kiếm có thể rớt xuống
làm bị thương hoặc thậm chí đâm chết người.
Vị đạo sĩ đã trải qua một đêm dài
trong trạng thái vừa sợ hãi vừa cảnh giác cực độ, vì anh ta nhận ra
rằng nếu anh ta sơ suất quan sát thì trong nháy mắt thì sẽ bị mất
mạng.
Sáng hôm sau, vua Janak hỏi đạo sĩ
rằng anh ta có một đêm ngủ thoải mái chăng. Vị đạo sĩ liền nổi giận và
hỏi rằng cho anh ta ngủ dưới một thanh kiếm tuốt trần như thế là có ý
gì. Anh ta nói rằng anh ta hoàn toàn không ngủ được suốt đêm mặc dù đã
rất mệt với chặng đường dài để đến đây.
Nhà vua Janak đáp rằng đây là bài
học quí báu về thiền định mà ông ta nghĩ một đạo sĩ cần phải học. Một
đạo sĩ cần phải cảnh giác và quán sát tâm mình suốt đêm. Đó là vấn đề
sống và chết đối với một đạo sĩ. Đây chính là bài học của nhà vua Janak.
Vua Janak nói rằng mặc dù sống trong xa hoa và hưởng thụ nhưng ông ta
vẫn luôn ý thức thanh kiếm đang treo lửng lơ trên đầu của mình. Thanh
kiếm thì vô hình, nhưng nó có thật. Đó là cái chết kề cận với chính
mình. Kể từ khi vua Janak luôn ý thức trong đầu mình về cái chết, ông ta
đã từ bỏ cuộc sống xa hoa của mình. Bởi ông ta đã biết rõ rằng nó có
thể đến từng phút giây; mà thực tế chắn chắn nó có thể đến vào một ngày
nào đó. Theo cách này, nhà vua đã sống trong cung điện nhưng vẫn như một
ẩn sĩ.
Đây là phương pháp đích thực cho
chúng ta trong quá trình thực hành thiền định hoặc sống đối diện với
chính nó. Bạn có thể tiếp tục không tỉnh giác nếu bạn nghĩ rằng bạn sẽ
sống mãi. Nhưng đằng này bạn vẫn không tỉnh giác khi bạn biết rằng cuộc
sống có thể chấm dứt bất kì lúc nào. Bạn phải luôn luôn tỉnh thức và
cảnh giác.” (Liên Như dịch)
Sống chết đường tơ, không có gì đáng
phải bám víu, sống không phải vội vàn chụp dựt, sống không phải để rồi
thoả mãn những gì mình có được, mà phải sống có trách nhiệm với chính
mình, có trách nhiệm với mọi người và môi trường xung quanh, để khi một
mai cái chết vẫy gọi thì chúng ta thấy nhẹ nhàng lúc ra đi. Đừng để
lòng tham và ganh tị để rồi bỏ mặt những hậu quả do chúng ta và chính
chúng ta làm ra. Hãy chia sẻ tình yêu thương với nhau, đừng mang trên
lưng vết hận thù. Sống là để yêu thương, mở rộng lòng từ bi, thương yêu
người giống như thương yêu mình; thấy ai đau khổ chính là mình đau khổ.
Thật vậy, Đại đức K. Sri Dhammananda nói: “Ðời
sống mong manh, chết là điều chắc chắn. Ðó là câu châm ngôn nổi tiếng
trong Phật Giáo. Biết rõ Chết mong manh và là một hiện tượng tự nhiên mà
mọi người phải đương đầu, chúng ta không nên sợ cái chết. Nhưng tất cả
chúng ta đều sợ chết vì không nghĩ về điều không tránh được. Chúng ta
thích bám víu vào đời sống, vào xác thân và phát triển quá nhiều tham
dục và luyến ái.” (Thích Tâm Quang dịch)
Vật chất, danh vọng và địa vị là những
thứ luôn biến đổi, chúng là những thứ luôn bị vô thường chi phối, không
có tính thật. Đã mang tính biến đổi và không thật thì không bao giờ
mang lại hạnh phúc thật sự, vì khi chúng biến đổi thì chúng ta sẽ đau
khổ. Nhưng làm thế nào để chúng ta thoát ra được sự giả dối và khổ đau
này. Đức Phật dạy: “Các pháp vô thường, nếu có thể dùng trí huệ để quán chiếu thì có thể xa rời các khổ, đây là con đường thanh tịnh.” (Pháp Cú, kệ 277)
Để thấy được sống chết đường tơ, chúng ta
phải luôn tỉnh giác và quán sát sự kiện này và sống đối diện với chính
nó. Mọi sự vật trên thế gian đều vô thường chóng vánh, không có gì đáng
để tham chấp mà luôn tỉnh thức để buông bỏ, và luôn cảnh tỉnh mình bằng
thanh kiếm lơ lững ở trên đầu với một sợi dây mỏng manh. Với suy nghĩ
này, nhằm mục đích giúp chúng ta ngày càng phát huy lòng từ bi, sống
hướng thiện, vị tha, chia sẻ và cảm ơn, đồng thời nhờ đó mà chúng ta
trau dồi và hoàn thiện lí tưởng giải thoát mà đức Phật đã dạy.
T.T.C