KHÁI NIỆM TÁNH KHÔNG
TRONG PHẬT GIÁO
Hoang Phong dịch
Nhà xuất bản Hồng Đức 2013
LỜI TỰA
Khi viết về
Phật Giáo, ông Patrick Carré một học giả uyên bác và cũng là một trong những
nhà dịch thuật kinh sách Phật Giáo lỗi lạc nhất của Pháp hiện nay, đã phát biểu
về tánh không như sau :
“Quả
thật đấy là một khái niệm kỳ lạ, nếu như thế giới này và chính “cái tôi”, những
thực thể đầy màu sắc đó, đang hiện diện, đang hiện hữu một cách không chối cãi
được, nhưng thật ra lại không có, chỉ là hư không: thì phải là điên rồ một cách
thật tàn bạo mới dám chủ trương một sự phi lý đến như vậy! Nhất định cái khái
niệm đáng nể ấy, cái chủ thuyết hư vô ấy của phương Đông có thể chỉ là “một
trào lưu thời đại” mang tánh cách tạm thời trên xứ sở chúng ta, bởi vì nó còn
đang phải tự vạch ra cho nó một lối đi trong khu rừng gồm toàn là những khái niệm
rỗng tuếch của chúng ta để tìm ra một vị thế rõ rệt thiết lập trên một sự xác thực
hoàn toàn mới mẻ! ”
Lời phát biểu
này đã xuất hiện cách đây không lâu trong tạp chí Le
Nouvel Observateur của Pháp, ấn bản đặc biệt dành riêng cho chủ đề “Phật Giáo”
– số tam cá nguyệt tháng tư, năm và sáu, năm 2003. Thừa hưởng một gia tài triết
học lâu đời và một nền khoa học kỹ thuật tân tiến thế mà thế giới Tây Phương đã
không ngừng kinh ngạc trước một khái niệm mà Đức Phật đã khám phá ra cách nay
hơn hai mươi lăm thế kỷ.
Thật vậy suốt trong lịch sử tiến hóa của văn minh nhân
loại chưa hề có một nền tư tưởng, văn hóa hay khoa học nào đã biết và nói đến
khái niệm này, ngoài Phật Giáo. Khái niệm về tánh không có hai khía cạnh khác
nhau. Khía cạnh thứ nhất mang tính cách triết học và khoa học nói lên bản chất
tối hậu của hiện thực, và khía cạnh thứ hai là tính cách thực dụng của nó, và
cũng được xem như là một phương tiện hữu hiệu nhất giúp người tu tập hóa giải mọi
sự bám víu, nguyên nhân mang lại mọi thứ xúc cảm bấn loạn và khổ đau.
Đức Phật
nêu lên tánh không như là một thể dạng tối thượng của tâm thức không có gì vượt
hơn được và xem đấy như là một phương tiện mang lại sự giải thoát, và chính
Ngài cũng đã xác nhận rằng mình luôn thường trú trong tánh không ngày càng sâu
xa hơn.
Tóm lại Đức Phật chỉ nêu lên khía cạnh thực dụng đó của tánh không
nhưng không hề mổ xẻ nó trên phương diện trí thức, lý do là có thể vào thời bấy
giờ không mấy người hội đủ kiến thức để có thể hiểu được tánh không trên phương
diện triết học siêu hình là gì. Dù sao thì Đấng Tịch Tĩnh cũng luôn giữ sự yên
lặng trước những cuộc biện luận vô ích, chỉ gây ra thêm tranh cãi. Ngài chỉ
thuyết giảng duy nhất về những gì thật thiết thực nhằm trực tiếp loại bỏ khổ đau
mà thôi.
Tánh không
qua các khía cạnh mở rộng, liên quan đến tất cả mọi hiện tượng trong vũ trụ, chỉ
được triển khai như là một khái niệm siêu hình, song song với sự hình thành của
Đại Thừa Phật Giáo kể từ thế kỷ thứ nhất trước
Tây Lịch, và nhất là với sự xuất hiện của Trung Quán Tông do Long Thụ chủ xướng
vào thế kỷ thứ hai sau Tây Lịch. Tóm lại tánh không đã được người sau diễn đạt
và giải thích bao quát hơn dưới nhiều khía cạnh triết học căn cứ vào các phép
biện luận mang tính cách trừu tượng, và đã được đặt vào vị trí trung tâm của Đạo
Pháp.
Sự chuyển hướng của tánh không lại còn trở nên dứt khoát hơn nữa kể từ thế
kỷ thứ III và thứ
IV với sự xuất hiện của vô số kinh sách và nhất là sự hình thành của Duy Thức Học
do Vô Trước sáng lập. Sự chuyển hướng này đã đưa đến sự hình thành của Kim
Cương Thừa và Thiền Học để mở ra một giai đoạn cực thịnh cho Phật Giáo kéo dài
suốt nhiều thế kỷ sau đó, đồng thời cũng đã ghép thêm cho Đạo Pháp một vài khía
cạnh thiêng liêng và từ đó cũng đã biến Đạo Pháp của Đức Phật thành một “tô
giá” như ngày nay. Nếu sự mở rộng trên đây đã góp phần giúp cho đạo Phật trở
nên phong phú và đa dạng hơn thì nó cũng đã khiến cho đạo Phật trở thành phức tạp
và mang lại nhiều khó khăn hơn cho một số người khi phải áp dụng Tánh Không vào
việc tu tập của họ. Có thể cũng vì lý do
đó mà một loạt các khái niệm mớo mang tính cách “cụ thể” và “dễ hiểu” hơn, chẳng
hạn như các khái niệm về Phật Tính, Bản Thể của Phật, Như Lai Tạng, Chân Như,
Hiện Thực, Trí Tuệ của Phật, Pháp Thân... đã được hình thành hầu giúp cho việc
tu tập được dễ dàng hơn.
Dù sao thì
người tu tập Phật Giáo cũng cần hiểu rằng giáo lý “không có cái tôi” và cũng
“chẳng có gì thuộc vào cái tôi cả” mà chúng ta thường quen gọi là giáo lý “vô
ngã”, luôn giữ vai trò chủ yếu trong mọi phương pháp tu tập
cũng như việc tìm hiểu Phật Giáo.
Thật vậy tu
tập cũng chỉ có thế, tức là phải làm thế nào để thoát ra khỏi sự kiềm toả và
chi phối của ảo giác về “cái tôi” và “cái của tôi” hầu giúp mình loại bỏ tận cội
rễ mọi trói buộc của sự hiện hữu. Thiết nghĩ dù sao cũng phải mạnh dạn nói lên
một điều – dù có thể khiến cho một số người sẽ phải phật lòng đi nữa – rằng cốt
lõi của Phật Giáo chính là tánh không và việc tu tập
cũng nhất thiết phải hướng vào tánh không – dù dưới hình thức nào – như một phương
tiện hữu hiệu nhất. Bất cứ một phép tu tập nào mang chút dấu vết của sự bám víu
vào “cái tôi” và “cái của tôi” đều ít nhiều đã tách rời ra khỏi Đạo Pháp và chỉ
có thể xem đấy như là những phương tiện “thiện xảo” giúp người tu tập có thể đến
“gần hơn” với Đạo Pháp thế thôi.
Quyển sách
này gom góp một số bài dịch từ kinh sách và một số bài viết của một vài tác giả
liên quan đến chủ đề tánh không nhằm giúp người đọc tìm hiểu thêm về khái niệm thật
chủ yếu này trong Phật Giáo:
1. Đức Phật
thuyết giảng về Tánh Không: Kinh Culasunnata-sutta và kinh Mahasunnnata-sutta
2. Đức Phật
thuyết giảng về vô ngã: Kinh Anattalakkhana-sutta và kinh Samyuktagama-sutra
3.
Tìm hiểu Tánh Không (Đức Đạt-lai Lạt-ma)
4. Tánh
Không là gì? (Buddhadasa Bikkhu)
5. Tánh
Không (John Blofeld)
6. Bản-thể-của-Phật
(Daisetz Teitaro Zuzuki)
7. Ba vòng
quay của bánh xe Đạo Pháp cùng sự hình thành của kinh điển và các học phái Phật
Giáo (Hoang Phong)
Bures-sur-Yvette,
05.03.13
Hoang Phong