Từ góc độ này, có phải Phật giáo và các triết thuyết kinh tế đối lập nhau?
Câu hỏi này đã được Đại đức - TS Thích Nhật Từ (Ban Hoằng pháp Trung
ương Giáo hội Phật giáo VN) đưa ra tại hội thảo “Xây dựng văn hóa doanh
nghiệp thời kỳ hội nhập” được báo điện tử Đảng Cộng sản VN tổ chức tại
Học viện Phật giáo Trung ương.
TS Thích Đức Thiện phát biểu quan điểm về kinh tế học Phật giáo.
Một chỗ dựa về tinh thần
Phật giáo có đứng bên lề cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu không?
“Mỗi khi có sự khủng hoảng, các nhà doanh nghiệp và nhiều thành phần
kinh tế xã hội đều tìm những nhà tư vấn về tinh thần, tâm linh, trong
đó có đạo Phật. Họ đến để chia sẻ các kỹ năng tâm lý, làm chủ cảm xúc
và vượt qua bằng nhận thức chân chính, nhìn thấy được vô thường của nền
kinh tế cũng giống như bao vô thường khác trong xã hội” - Đại đức
Thích Nhật Từ nói.
Đại đức Thích Trí Chơn khuyên hãy nhìn rõ tính vô thường, vạn vật
luôn chuyển biến không ngừng nghỉ. Có những chuyển biến tạo nên sự hình
thành, vun bồi, cũng có những chuyển biến mang tính phá vỡ để hình
thành cái mới. Ta thường vui sướng với cái được và khổ đau với cái mất
mát nhưng không quá tuyệt vọng. Đại đức khuyên hãy nhìn cậu bé đắp cát
xây thành trên bãi biển, mỗi lần bị sóng đánh sập, cậu lại mỉm cười và
tiếp tục với trò chơi mới. Ta không đủ can đảm để mỉm cười vì thành quả
“trò chơi” ta gây dựng quá lớn. Nhưng nên nghĩ rằng ít ra ta còn có cơ
hội để tiếp tục gây dựng, còn cuộc sống, ta không có cơ hội để “sống
lần thứ hai”.
TS Thích Nhật Từ phân tích, nếu hiểu kích cầu là một biện pháp để
đẩy mạnh tiêu dùng, là nghệ thuật làm tăng tổng cầu. Nhu cầu tiêu dùng
tăng lên, tạo sự kích thích và tăng trưởng kinh tế. Ngay trong tình
trạng này, thái độ chuyển hóa lòng ham muốn tiêu cực của Phật giáo lại
là một nghệ thuật để hỗ trợ cho kích cầu kinh tế, nghĩa là ai cũng biết
quý sở hữu của người khác là đáng trân trọng; nỗ lực chân chính để làm
giàu những sở hữu đó như là một phước báu. Đức Phật không hề yêu cầu
tất cả hãy tiêu diệt các dục vọng nếu nó là chân chính. Do đó, sự kích
cầu của Nhà nước khiến người dân có thể tiêu dùng nhiều hơn không đi
ngược lại với tôn chỉ chuyển hóa tâm thức của Phật giáo.
Tiền bạc tự nó không xấu
Lâu nay người ta thường nhìn nhận Phật giáo dưới nhãn quan là một tôn
giáo thoát tục, chỉ tìm kiếm một chốn an lành có tên là “niết bàn” mà
không màng đến thực tại. “Vì thế, giáo lý của đạo Phật không được ứng
dụng tốt đẹp trong giới doanh nhân và doanh nhân cũng ít có cơ hội
nghiên cứu để thực hành có hiệu quả vào công việc” – Đại đức Thích Trí
Chơn nói.
Đạo Phật xuất hiện để xoa dịu nỗi khổ niềm đau, xây dựng nếp sống an
lành và hạnh phúc dựa trên những nền tảng đạo đức và nguyên lý sống
phù hợp với quy luật tự nhiên, quy ước xã hội. Ông cho rằng sẽ không
“chuẩn” lắm nếu chỉ nghiên cứu giáo lý đạo Phật nhằm đem lại hiệu quả
kinh doanh cao nhất nhưng sẽ là thượng sách nếu doanh nhân đến với đạo
Phật để sáng thêm tâm trí, củng cố niềm tin và có được những giây phút
an bình, hạnh phúc trong việc kinh doanh của mình.
Đại giới tì kheo cao học Phật giáo Tây Tạng Michael Roach, tác giả
cuốn Năng đoạn Kim cương (áp dụng giáo lý của Đức Phật vào quản trị
doanh nghiệp và cuộc sống) lý giải: Trong Phật giáo, tiền bạc không
xấu, một người có nhiều tiền bạc có thể làm được nhiều việc thiện trên
đời hơn là không có. Vấn đề làm ra tiền bằng cách nào; làm sao để tiền
tiếp tục đến và chúng ta có giữ được một thái độ lành mạnh về tiền hay
không. Kiếm tiền lương thiện, hiểu rõ nó từ đâu ra để tiền đừng dừng
lại và giữ quan điểm lành mạnh khi ta có nó.
Mỗi người cũng phải học cách hưởng thụ tiền bạc - tức là học cách
giữ cho tinh thần và thân thể lành mạnh khi làm ra tiền. Kiếm tiền
không được làm cho mỗi người mệt mỏi cả thể xác và tinh thần, một doanh
nhân tàn phá sức khỏe khi kinh doanh tức là làm tiêu tan mục đích thực
sự của việc kinh doanh. Áp dụng giáo lý Phật giáo kinh doanh, một
nguyên tắc không thể bỏ qua là phải quay nhìn lại sự nghiệp kinh doanh
của mình, Đại giới tì kheo Michael Roach khuyên. Bao năm làm kinh doanh
của mỗi người đã có một ý nghĩa nào đó. Khi nhìn lại tất cả những gì
đã đạt được, cần phải thấy rằng “chúng ta đã điều hành chúng ta và điều
hành doanh nghiệp theo một cách có ý nghĩa lâu dài, để lại dấu ấn tốt
cho đời” - ông khuyên.
Không làm giàu bằng mọi giá
TS Thích Đức Thiện tóm lược: Kinh tế học Phật giáo chú trọng đến chất
lượng cuộc sống và tiêu chuẩn sống tốt. Sự giàu có là một phương tiện
chứ không phải là mục đích cuối cùng. Sự giàu có đạt theo chánh pháp
với những giới hạn hợp pháp và những ràng buộc, đồng thời kêu gọi những
giới hạn cho những ham muốn và sự tiêu thụ. Mọi phương tiện phải trong
sạch và có ích đến tận cùng.
Nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu nhấn mạnh: “Kinh doanh có văn hóa là
lối kinh doanh có mục đích và theo phương thức đạt tới cái lợi, cái
thiện và cái đẹp. Kinh doanh vô văn hóa là lối kinh doanh sẵn sàng chà
đạp lên mọi giá trị, không từ bất cứ thủ đoạn bỉ ổi nào, miễn là kiếm
được càng nhiều lợi nhuận càng tốt. Để đạt được lợi nhuận ngày càng
cao, họ sẵn sàng cho ra đời những hàng kém chất lượng, hàng giả, hàng
nhái, những hàng có chất độc hại ảnh hưởng đến sức khỏe của người tiêu
dùng, thậm chí sức khỏe của trẻ em. Họ chà đạp lên chuẩn mực văn hóa
trong kinh doanh, họ thiếu hẳn chữ “tâm” trong kinh doanh”.
Theo Đại đức Thích Trí Chơn, khi một người bị ô nhiễm tâm thức,
người đó có thể làm hại bản thân mình, hại gia đình mình. Nếu người đó
có vị trí trong hệ thống chính trị hay trong kinh tế, kinh doanh thì có
thể làm hại cả cộng đồng và làm hại xã hội.
Doanh nhân làm việc với tâm trong sáng, lợi mình lợi người, thấy được
cái chân cái giả, thấy được những quy luật, những chuyển biến cuộc đời
và ứng dụng cái thấy vào cuộc sống thường nhật thì doanh nhân sẽ có
nhiều niềm vui dù công việc có thăng có trầm.
Ngược lại, hiệu quả công việc rất tốt, sự nghiệp thành đạt nhưng nếu
doanh nhân không tìm được những phút giây an bình nội tại, không thấy
được bản chất cuộc đời, lấy giả làm chân, lấy phương tiện làm cứu cánh
thì doanh nhân vẫn là những người nghèo khổ nhất cuộc đời: nghèo tình
thương, nghèo hạnh phúc, nghèo an lạc.
Đại đức Thích Trí Chơn đưa ra lời khuyên về 5 nguyên tắc kinh doanh
theo tinh thần đạo Phật: Giữ cho tâm trong sáng. Tự lợi – lợi tha,
trong kinh doanh mà vừa làm lợi cho mình vừa làm lợi cho người thì đó
là phương thức kinh doanh bền vững, đẹp đẽ. Phương tiện và cứu cánh,
mục đích cuối cùng của lợi nhuận là để phục vụ cho nhu yếu cuộc sống,
là phương tiện đem lại an vui chứ không phải cứu cánh. Tính nhân quả là
quy luật tồn tại khách quan của cuộc sống. Một khi đã hiểu và tin
theo, mỗi người tự biết mình nên làm gì và không nên làm gì. Tính vô
thường.
Phật giáo và sự khủng hoảng toàn cầu
Đó là chủ đề của Đại lễ Phật đản Liên Hiệp Quốc 2009 (Vesak 2009) sẽ
diễn ra từ ngày 4 đến 6-5 tới tại Bangkok, Thái Lan. Phái đoàn Giáo hội
Phật giáo đã đề nghị chuyên đề phụ với những nhóm diễn đàn để mời các
chuyên gia trên khắp thế giới cùng chia sẻ chất xám của mình như là mối
liên hệ đến hạnh phúc và khổ đau cho tất cả mọi trường hợp một cách
trực tiếp hay gián tiếp.
Tại đại lễ, các sư tăng, phật tử và các nhà nghiên cứu sẽ thảo luận ở
các diễn đàn: Phật giáo và sự khủng hoảng kinh tế; Phật giáo và sự
khủng hoảng đời sống hạnh phúc gia đình... Những chuyên đề này thể hiện
mối quan tâm về phương diện nhập thế của Phật giáo, nhằm tìm ra về
phương diện lý thuyết các lời dạy của Đức Phật góp phần căn bản, để
giúp cho sự khủng hoảng đó có thể có hệ quy chiếu để dùng. Đồng thời
cũng dựa trên nền tảng đó người ta khôi phục lại những gì đã mất hoặc
tối thiểu trong sự mất mát đó, nỗi khổ niềm đau của con người về phương
diện cảm xúc và tinh thần không bị suy sụp.