LTS: Trong không khí Đại Lễ Nghìn năm Thăng
Long - Hà Nội, Tuần Việt Nam giới thiệu những bài viết lắng đọng hoài
niệm văn hóa lịch sử, lối sống thanh lịch của người Tràng An xưa. Những
người đang sống ở Hà Nội hôm nay và mai sau gìn giữ và phát huy thế nào
để luôn mang trong mình những giá trị đó?
Bài viết thể hiện góc nhìn riêng của nhạc sĩ Đặng Hữu Phúc. Mời các bạn cùng thảo luận chủ đề TẠI ĐÂY hoặc qua địa chỉ tuanvietnam@vietnamnet.vn.
Văn hóa đang xuống cấp so với chính ta?
Người ta nói Hà Nội là thanh lịch. Thanh lịch theo cách nói bây giờ
là văn minh. Hà Nội 1000 năm với tôi thấy có nhiều chuyện đáng để ta suy
ngẫm.
Tôi nhớ cách đây vài chục năm, sau giải phóng, khi Hà Nội vẫn còn tàu
điện, chuyện nhường ghế cho người già, cho trẻ em là việc bình thường,
nhặt được của rơi đem trả, là chuyện tất nhiên. Giờ thì rất hiếm. Mạnh
ai người nấy hưởng. Thời kì mới hòa bình lập lại thì "giữa đường thấy
chuyện bất bằng chẳng tha", thấy ăn cắp là bắt ngay, thấy kẻ mạnh bắt
nạt kẻ yếu thì lập tức can thiệp. Bây giờ mà dính vào có khi còn bị nó
đánh, giờ thì người ngay sợ kẻ gian. Chuyện đánh nhau vì "nhìn đểu"
không còn lạ lẫm. Va chạm xe máy, hoặc một câu nói có thể vác dao vác
gậy đánh, giết nhau. Đi ngoài phố nhiều sự nguy hiểm.
 |
 |
| Giáo sư Ngô Bảo Châu (phải) và nghệ sĩ Đặng Thái Sơn (trái) |
Một điều đáng buồn, đó là những đỉnh cao trí tuệ của chúng ta như
Đặng Thái Sơn, Ngô Bảo Châu lại không nhận được sự đãi ngộ hoặc hưởng
ứng mạnh mẽ ở trong nước. Có lẽ Đặng Thái Sơn mà biểu diễn tới đêm thứ 3
ở Hà Nội bây giờ chắc cũng chẳng có mấy ai xem. Không thể "địch" lại
với Hương Lan, Tuấn Vũ, Tuấn Ngọc... Hồi cuối tháng 8 vừa qua, show diễn
hát theo yêu cầu của họ ở Nhà Hát Lớn giá 1 triệu rưỡi đến 1 triệu 7
cho 1 vé. Biểu diễn hàng nửa tháng trời mà vẫn kín chỗ, không có vé mà
mua. Mà hình như họ ăn khách Thủ đô đến ngỡ ngàng, vượt cả sự tưởng
tượng của chính họ, nên họ lại đã quảng cáo biểu diễn tiếp tại Nhà hát
lớn sau Đại lễ 1000 năm.
Như vậy, "sự kiện âm nhạc" nổi bật trong thời gian trước thềm Đại lễ
lại là những đêm nhạc "Sến" của Hương Lan, Tuấn Vũ (!!!) Những chuyện
này trước đây không thể xảy ra.
Còn nhớ năm 1970, dịp kỉ niệm 200 năm ngày sinh Beethoven, 10 đêm
nhạc Beethoven ở Nhà Hát Lớn lúc nào cũng đông nghịt người. Bây giờ chắc
không thể được như thế, ngay mới đây thôi, hai tối 17&18/9/2010,
chương trình hòa nhạc "VNSO Beethoven cycle Vol.5" với nghệ sĩ piano nổi
tiếng người Nhật Michie Koyama (Người đoạt cả 2 giải quốc tế vào loại
lớn nhất : Chopin và Tchaikovsky) thì vắng người xem. Hàng năm nghệ sĩ
Đặng Thái Sơn thường có ít nhất 10-15 buổi concert tại Nhật, nhiều buổi
tại Singapore, Đài Loan, Hàn Quốc...và trên khắp thế giới , còn tại Việt
Nam nếu tính đêm diễn trọn vẹn thì 3 hay 4 năm Sơn mới làm một concert
tại Việt Nam. Đơn giản vì ngày nay không còn nhiều khán giả biết thưởng
thức thứ âm nhạc chuyên nghiệp tinh hoa, và văn hoá nghe nhạc (im lặng
tuyệt đối) còn rất thấp. Bây giờ thì số đông người ta chọn nghe Hương
Lan - Tuấn Vũ.
Vậy văn hóa Hà nội đang xuống cấp so với chính ta?
Tại sao lại có hiện tượng này?
Xin lấy một câu chuyện thời sự sau để giải thích phần nào hiện tượng trên.
Thời gian gần đây, người Việt Nam theo dõi các chương trình thời sự
trên Ti vi không khỏi kinh hoàng về hiện tượng: hàng trăm con bò ở Thái
Nguyên và Long Xuyên được người dân chăn thả, nuôi theo cách cho chúng
đến ăn ở những bãi rác thải của thành phố. Rác thải (kể cả rác thải y
tế) này còn được phun thuốc diệt ruồi nên đến ruồi cũng tránh xa. Vậy mà
qua màn ảnh nhỏ, chúng ta thấy cả đàn bò hàng trăm con ăn rác bẩn một
cách ngon lành, béo tốt và điều khủng khiếp nhất ở đây là : chúng không
còn chịu ăn cỏ tươi nữa? Chúng đã thích nghi với món ăn mới sau khi đã
được rèn luyện thành thói quen. Tạo hoá sinh ra trâu, bò hoặc voi ...vv
chủ yếu ăn cỏ (trời sinh voi trời sinh cỏ mà), Vậy mà chúng không ăn
được cả những thứ trời sinh đó nữa khác nào chúng đã đi ngược lại với
tạo hoá, ngược lại thiên nhiên, ngược lại quy luật, vậy thì sẽ có sự trả
giá thôi, chắc chắn là như thế!
Đấy là chuyện món ăn vật chất, còn món ăn tinh thần thì cũng có điểm
tương đồng : nếu ta cứ khuyến khích thế hệ trẻ nghe và ta cứ quảng bá
những loại nhạc "rác", nhạc bình dân, ca khúc quần chúng mãi, thì rồi
sẽ đến một lúc họ sẽ quay lưng lại với Bach, Beethoven, Chopin...Với
Quan Họ, Chèo, Ca trù... với văn hoá đích thực, đó sẽ là chuyện tất yếu
và đã xẩy ra rồi.
Thăng Long và 1000 năm lịch sử
Ta nên tự hào như thế nào về lịch sử 1000 năm Thăng Long? Ở con số
1000 hay ở những gì ta đã làm được? Làm một phép so sánh. Châu Phi tuy
có lịch sử phát triển rất lâu đời, được coi là nguồn gốc của loài người
từ cả triệu năm nhưng đến giờ này vẫn là một lục địa chậm phát triển
nhất trên thế giới, vẫn đói nghèo và bệnh tật. Trong khi những quốc gia
trẻ như Mỹ, mới trên 200 năm, như Singapore với 30, 40 năm lại là
những đất nước có chỉ số phát triển con người rất cao, nằm ở những vị
trí hàng đầu. Vậy rõ ràng là không phải tự hào ở cái con số 30 năm, 200
năm hay 1000 năm...Mà ở cái ta đã làm được cái gì, hiện tại ta đang ở vị
trí nào trên thế giới?
Tại những thủ đô văn minh cũng thường có rất nhiều khoảng không,
không gian xanh xen kẽ hợp lý với đô thị giúp người dân nghỉ ngơi, thư
dãn. Càng màu mè, ồn ào, lại càng là biểu hiện của văn hóa thấp, văn hóa
"chợ". Ở tầng văn hóa cao, con người thích sống gần với thiên nhiên,
thích yên lặng. Vì vậy ở những nước văn minh , việc quy hoạch tỉ lệ cây
xanh, tỉ lệ mặt hồ, tỉ lệ khoảng không cho con người hít thở không khí
rất lớn.
Tâm con người như mặt nước. Càng bình lặng thì đáy càng trong, con
người càng suy ngẫm được điều thiện, điều tốt. Nhưng sống giữa lòng thủ
đô, tâm người Hà Nội như một mặt nước luôn xao động, muốn vào công viên
để thư dãn thì trong công viên, quanh hồ cũng lắp biển quảng cáo, lắp
đèn màu nhấp nháy, nhạc "rác" mở ầm ĩ ... tai và mắt người Hà Nội luôn
bị khuấy động của chuyển động ánh sáng, âm thanh hỗn loạn. Thật là không
nơi nào bình yên mà ẩn nấp, thư dãn. Tâm người ta không yên thì sẽ
không làm được những điều tử tế.
Thủ đô to nhất hay thủ đô sạch nhất?
 |
Như
Singapore, họ không có lịch sử phát triển lâu đời, lại phát triển kinh
tế thị trường mạnh mẽ, nhưng tại sao họ vẫn văn minh? Ảnh: tin180.com
|
Chúng ta đang quá chú ý về lượng, về "thành tích" mà bỏ qua
"chất". Những "con đường gốm sứ dài nhất thế giới", "chiếc bánh chưng,
bánh dầy to nhất thế giới", "thủ đô to nhất" .... tại sao không cố để
thành "con đường đẹp nhất thế giới", "gạo ngon nhất thế giới", "thủ đô
sạch nhất thế giới" ? ... một điều gì đó ghi dấu ấn sự tinh túy và trí
tuệ của con người.
Văn hóa, giáo dục và y tế của ta đều đáng báo động. Chúng ta đang
khôi phục văn hóa lễ hội tràn lan. Nhưng những nét truyền thống đã bị
đứt đoạn do bị cấm nhiều chục năm, không ai còn nhớ được phiên bản gốc.
Vì vậy các lễ hội trong khắp cả nước na ná giống nhau và không có nét
riêng của vùng miền.
Ta đừng tự hào, nhưng cũng đừng tự ti. Cần nhìn vào thực tế xem văn
hóa chúng ta có gì. Nếu ta bình tĩnh nhìn sang xung quanh, di sản về văn
hóa của các nước bạn như Lào, Campuchia, Myanmar ... cũng có thể thấy
vốn liếng văn hóa của ta còn rất khiêm tốn. Họ có những di tích hàng
nghìn năm như đền Angkor, chùa Luang Prabang hay chùa Vàng, trong khi
kiến trúc Việt không hề có những nét văn hóa truyền thống. Còn các công
trình văn hoá, tượng đài mới xây, mới sửa các nhà thầu thuộc "cánh hẩu"
với nhau thì chỉ có những sản phẩm văn hoá chắp vá, lai tạp phá hỏng bao
không gian công cộng vốn đã đẹp.
Làm sao để lấy lại nét văn hóa xưa?
Khác với nhiều người, tôi không cho rằng sự ảnh hưởng của kinh tế thị
trường sẽ giết chết văn hóa. Như Singapore, họ không có lịch sử phát
triển lâu đời, lại phát triển kinh tế thị trường mạnh mẽ, nhưng tại sao
họ vẫn văn minh? Tôi cho rằng do họ có chính sách đúng và giáo dục của
họ hiệu quả.
Môi trường giáo dục của ta đang hỏng nghiêm trọng. Từ chuyện học sinh
nữ đánh nhau, thầy mua dâm học trò, đổi tình lấy điểm, mua điểm...
Những người có điều kiện (ngay cả trong ngành giáo dục) đều tìm cách cho
con đi học ở nước ngoài
Những thầy giáo già vẫn còn tâm huyết lại thuộc về thế hệ cũ. Như vậy
bản thân họ cũng không phải nhận được sự giáo dục hiện tại, mà kết quả
của những đức tính này đã có từ lối sống cách đây nhiều năm. Các em học
sinh bây giờ ít ý thức tập trung nghiên cứu và cống hiến hơn. Trong một
xã hội đầy ắp công nghệ thông tin, nếu không tỉnh táo, con người sẽ bị
"phân mảnh" nhiều hơn, không có chiều sâu.
Thay đổi theo: "Chân lý thuộc về kẻ đúng!"
Chúng ta phải thay đổi từ cách nghĩ đến hành động. Tôi đọc được một bài viết mới đây trên Vietnamnet mang tên "Trung Quốc: Cải cách hay là chết!".
Bài báo viết: "Bí quyết thành công của Mỹ không nằm ở phố Wall hay
thung lũng Silicon mà nằm ở hệ thống luật pháp tồn tại lâu đời và cả hệ
thống nằm sau nó". Ông tướng Liu cho rằng. "Hệ thống của Mỹ được đánh
giá là được thiết kế bởi những thiên tài và dành cho những người ngu
ngốc cũng có thể vận hành. Một hệ thống tồi khiến cho một người tốt cũng
hành xử tồi. Trong khi một hệ thống tốt sẽ khiến ngay cả một người tồi
có thể hành xử rất tốt"
Trong một đất nước có lịch sử lâu đời như Trung Quốc, Sử kí Tư Mã
Thiên ghi chép, từng cho rằng "Chân lý thuộc về kẻ mạnh". Nhưng giờ đây,
như bài báo đã nói, họ cũng phải thay đổi. Khi nào "Chân lý thuộc về kẻ
đúng" thì lúc đó mới có văn minh.
Vào dịp kỉ niệm 1000 năm, với một đất nước còn chưa phát triển, chúng
ta nên lắng nghe, suy nghĩ và tìm hướng thay đổi, hơn là ăn mừng khoa
trương, ồn ã, lãng phí. Làm thế nào để thủ đô của ta có thể tập trung
những gì tinh túy, đẹp đẽ nhất, chứ không phải những gì màu mè, hình
thức nhất!