Những cơ sở khoa học đầu tiên

PGS-TS Lâm Thị Mỹ Dung kể lại, từ cách đây hơn 1 tháng, trường ĐH KHXH-NV (ĐH QG Hà Nội) kết hợp với Bảo tàng Hà Nội tiến hành khai quật Thành Dền (Mê Linh, Hà Nội) trên diện tích 300m2. Trong quá trình khai quật đã xuất lộ 5 - 7 vết tích bếp cổ, tạm gọi là hố rác bếp. Đoàn khai quật đã tìm thấy những hạt thóc và gạo cháy xém tại 4 hố rác bếp. Chúng đều nằm trong một mặt bằng là lớp 8, tức là so với mặt đất thì sâu độ gần 1m. Đất ở lớp 8 có nước rỉ ra, xung quanh có rất nhiều than tro, các tàn tích thức ăn như xương cá, vỏ ốc... Những hạt thóc này có màu đen xám, chứng tỏ nó đã được ngâm trong bùn đất một khoảng thời gian rất dài.

	Hạt thóc không tiếp xúc với nước, đóng thật kín lại có thể sống 100 năm. Việc những hạt thóc nảy mầm sau 3.000 năm là chuyện hy hữu, xưa giờ chưa từng có
	GS-TS Võ Tòng Xuân

Theo TS Dung, sự phát hiện những hạt thóc và hạt cơm cháy xém không phải là đặc biệt, nhưng điều làm bà và các cộng sự hết sức ngỡ ngàng là sau khi ngâm trong nước để bảo quản khoảng 2 ngày thì có tới 10 hạt thóc đã nảy mầm đâm lá. “Không ai có thể tin được là hạt thóc nằm sâu dưới lòng đất hàng ngàn năm trời lại có thể nảy mầm được. Chúng tôi vô cùng ngạc nhiên và không thể lý giải tại sao nó lại có sức sống mạnh mẽ và kỳ diệu đến thế”, TS chia sẻ.

Những hạt thóc được cho là đã nảy mầm sau 3.000 năm

“Với tư cách là một người phụ trách khai quật ở đây, theo dõi sát từ đầu chí cuối, và là người trực tiếp làm hiện vật, tôi khẳng định rằng những hạt thóc này được lấy ra từ các hố rác bếp thuộc văn hóa Đồng Đậu, tiền Đông Sơn, cách ngày nay 3.000 - 3.500 năm”, TS Dung nhấn mạnh.

Bà cho rằng có rất nhiều cơ sở để đưa ra khẳng định những hạt thóc nảy mầm có từ cách đây 3.000 năm. Thứ nhất, Thành Dền là một địa điểm khảo cổ học nổi tiếng ở VN, ít nhất đã trải qua 7 lần khảo cổ tại đây và do nhiều cơ quan khác nhau tiến hành, trong đó có Viện Khảo cổ học VN. Dựa vào các phương pháp khảo cổ như địa tầng, loại hình học, lấy 20 mẫu than và xương hiện vật để tính hàm lượng carbon phóng xạ C14 và tất cả đều xác định niên đại một cách chắc chắn là thuộc giai đoạn phát triển chính của văn hóa Đồng Đậu (tiền Đông Sơn). Chứng cứ về thóc gạo trong văn hóa Đồng Đậu thì đã phát hiện ở khá nhiều nơi, ngay cả tại Thành Dền, năm 2001 cũng đã tìm thấy dấu tích trấu trong đồ gốm.

	Về nguyên lý, rất khó có thể có hạt thóc có từ 3.000 năm trước mà vẫn nảy mầm được. Tuy nhiên, chúng ta không loại trừ được khả năng này vì rất có thể những hạt thóc đó được bảo quản trong một môi trường đặc biệt mà con người chưa biết đến
	Ông Nguyễn Văn Bộ, Viện trưởng Viện Khoa học nông nghiệp

Thứ hai, nếu phát hiện đơn lẻ thì là ngẫu nhiên nhưng đây là phát hiện tại nhiều hố khảo cổ khác nhau, những hạt thóc và gạo cháy được tìm thấy cùng nhau, ngoài ra còn có cả xương cá, vỏ ốc, xương gà và xương chim bị cháy.

Thứ ba, sau khi phát hiện hạt thóc nảy mầm, TS Dung và các cộng sự đã lập tức xem lại hiện trường, quan sát trực tiếp, kiểm tra lại băng ghi hình, và những tấm ảnh đã chụp một cách kỹ lưỡng để loại trừ tất cả các khả năng: thóc ở đâu đó trong khi mình khai quật lẫn vào vì gần đấy cũng có những ruộng lúa chưa chín phải 15 ngày nữa mới thu hoạch được, hố chuột đưa xuống, hoặc đất đá đã bị xáo trộn từ trước...

Những hạt thóc được tìm thấy tại khu khai quật - Ảnh do PGS-TS Lâm Thị Mỹ Dung cung cấp

Cần sự hợp sức của các nhà khoa học

Để có câu trả lời chính xác và thuyết phục nhất về niên đại của những hạt thóc nảy mầm, nhiều người cho rằng cần phải lấy mẫu đi phân tích hàm lượng carbon. Theo TS Dung, việc này sẽ được tiến hành ngay sau khi đoàn hoàn thành công tác khai quật hiện trường, khoảng 1 - 2 tuần nữa và kết quả cũng sẽ có sau đó một vài tháng.

Bà Dung cho biết, việc phát hiện hạt thóc nảy mầm sau 3.000 năm có ý nghĩa rất to lớn, nó là một trong những chứng cứ để nói về nền văn minh lúa nước của tổ tiên chúng ta, trước hết cho thấy thêm một chứng cứ về sự tồn tại, hiện diện của nghề trồng lúa nước trong văn hóa Đồng Đậu mà trước nay chúng ta đã nói rất nhiều rồi. Đây cũng là một sự phát hiện độc đáo, vô tiền khoáng hậu, đặt ra những vấn đề mới cần phải nghiên cứu để trả lời chính xác nhất cho các câu hỏi: đó là giống lúa gì, tại sao nó lại nảy mầm được sau chừng ấy năm, hạt lúa đã được bảo quản trong môi trường như thế nào, có nguồn gen quý không và liệu chúng ta có phục hồi được không?... Theo TS Dung, các nhà khoa học trong và ngoài nước phải hợp sức nhau lại mới mong sớm tìm ra câu trả lời.

Hiện nay 8 hạt thóc nảy mầm đã được đưa đến Viện Di truyền nông nghiệp để nuôi cấy, chăm sóc và nghiên cứu. 2 hạt nảy mầm khác cũng sẽ sớm được đưa tới Viện lúa của Đại học Nông nghiệp Hà Nội. Ông Lê Duy Hàm, Viện trưởng Viện Di truyền nông nghiệp cho biết, hiện mầm lúa đã cao hơn 10 cm nhưng quan sát bằng mắt thường có thể nhận thấy “sức khỏe” của cây lúa hơi yếu. “Chúng tôi chưa lý giải được vì sao cây lúa lại yếu vì không được tiếp nhận hạt giống ngay từ đầu mà chỉ tiếp cận hạt thóc khi nó đã nảy mầm. Hiện chưa nhận thấy sự khác thường của những mầm lúa này so với các giống lúa đương đại”, ông Hàm nói.

8 hạt thóc nảy mầm, đang được trồng trong nhà lưới, sẽ được chăm sóc cẩn thận và theo dõi kỹ lưỡng về kích thước, hình dáng, nhánh lúa, khóm lúa trong suốt cả quá trình, cho đến khi nó làm đòng, trổ bông và cho thu hoạch. Theo ông Hàm, trong thời gian đó, quan sát quá trình sinh trưởng, phát triển của những hạt mầm này, về hình thái học có thể nhận biết được tương đối chính xác nó có phải là lúa cổ hay không. Nếu đúng là giống lúa cổ phải mất ít nhất 5 tháng trời, vì vòng đời của lúa cổ dài. Tiếp đó, ông Hàm và các cộng sự sẽ tiến hành giải trình tự gen của hạt thóc, đối chiếu với trình tự gen của giống lúa hiện đại, thì sẽ khẳng định một cách chắc chắn đó có phải là lúa cổ hay không.