LTS: Tuần Việt Nam vừa nhận được bài viết về
chủ đề lễ hội, trong đó đề cập đến các tập tục khác nhau của các cộng
đồng dân tộc: Đâu là tín ngưỡng, tập quán văn hóa, đâu là hủ tục cần xóa
bỏ... Để rộng đường dư luận, tôn trọng tính thông tin đa chiều, Tuần
Việt Nam xin trân trọng đăng tải bài viết, và mong nhận được nhiều ý
kiến của các chuyên gia, các nhà chuyên môn, của bạn đọc gần xa trong
nước và nước ngoài về chủ đề này.
Mùa hè vừa qua, người bạn đưa hai đứa con (7 và 9 tuổi) về thăm Hà
Nội sau 5 năm sống xa Tổ quốc. Chiều chiều, cả nhà dạo chơi phía hồ Tây.
Có một gia đình bán gà chân chì Phú Thọ, anh nghe nói thịt rất ngon.
Sau khi chọn được 1 con vừa ý, anh bảo người bán hàng làm thịt hộ.
Trước mặt hai cu cậu, người giúp việc thản nhiên cứa cổ con gà, máu
phun phè phè. Nhìn cảnh đó, 2 đứa bé nhắm mắt, hét toáng lên. Ông bố
đứng cười vì thuở nhỏ vẫn xem người lớn "hóa kiếp này sang kiếp khác"
các loại gia súc ở quê. Người ta còn cho chú gà vào nồi nước sôi. Chú gà
giãy đành đạch mãi mới chết hẳn.
Tới bữa cơm, hai đứa nhất định không ăn trong khi món thịt gà là món ưa thích của chúng khi ở nước ngoài.
Sự xung đột "văn hóa giết gà" xảy giữa ngay tại gia đình nhỏ bé ấy.
Lễ hội đẫm máu xứ người
Có lần, một người bạn gửi email cho xem một loạt ảnh về lễ hội thảm
sát cá heo ở hòn đảo Faroe của Đan Mạch, tôi xem mà không khỏi rùng
mình. Cả một vùng biển đỏ ngầu máu. Hàng trăm con cá heo bị tàn sát bằng
các kiểu khác nhau. Đây vẫn coi là lễ hội truyền thống của dân đảo và
được coi là nét văn hóa của người dân nơi này.
Hình ảnh man rợ đó được truyền trên email khắp thế giới và gây phẫn
nộ trong dân chúng yêu động vật. Hàng triệu người kêu gọi xứ đảo Faroe
xóa bỏ hủ tục.
Nếu ai từng đi du lịch Tây Ban Nha vào dịp có đấu bò tót thì chắc sẽ
cố tìm cái vé, dù đắt mấy, để cùng với hàng trăm ngàn người hò reo, cổ
vũ, rồi thán phục và cả khóc nức nở khi chú bò bị đấu sỹ đâm nhát kiếm
cuối cùng, khiến bò đổ gục xuống.
Bò tót hung hãn được thả rông ra trường đấu, rồi đấu sĩ xuất hiện
trong bộ trang phục cổ xưa với kiếm và miếng vải đỏ. Để gây hồi hộp, đấu
sỹ phải lừa cho bò tót lao vào mình, rồi uyển chuyển uốn lưng tránh cú
húc chết người. Thỉnh thoảng, anh lại đâm nhử chú bò để cho nó thêm hăng
máu. Nhát kiếm cuối cùng sẽ kết liễu chú bò và màn tiệc đầy máu mới kết
thúc.
 |
| Đấu bò tót tại Tây Ban Nha |
Đôi lúc, đấu sỹ nhầm hay trượt chân thì cú húc của chú bò tót
nặng hàng tấn sẽ đưa matador về thế giới bên kia, trước sự chứng kiến
của hàng vạn người.
Giống như chuyện tàn sát cá heo của người Đan Mạch, nhiều người đã
kêu gọi nên hủy bỏ những trận đấu bò tót bởi sự nguy hiểm và sự tàn nhẫn
đối với súc vật. Nhưng với nguời Tây Ban Nha, đấu bò tót không chỉ là
một truyền thống, lòng tự hào dân tộc mà là còn được coi như một "tín
ngưỡng".
Thật lạ lùng, xứ yêu cây đàn ghi ta, thích rượu vang, yêu đương lãng
mạn, nhưng lễ hội đấu bò tót lại có máu đổ. Máu của đấu sỹ, máu của bò
và sự man rợ của những người chứng kiến đan xen nhau, tạo nên một lễ hội
khác mang sắc mầu đỏ. Nhưng ai dám bảo người Tây Ban Nha không văn minh
và hiện đại.
Còn biết bao lễ hội đẫm máu khác đã, đang và sẽ còn trên thế gian
này, khó mà kể hết. Ngay cả xứ ta vẫn còn rất nhiều và ngày càng biến
tướng khác thường.
Lễ hội đâm trâu Tây Nguyên
Một người Việt sống ở nước ngoài lâu năm bức xúc viết trên một blog
về lễ hội đâm trâu của đồng bào dân tộc Tây Nguyên. Gia đình bác từng
xem trên kênh truyền hình VTV4 gửi đi khắp thế giới.
Người ta buộc con trâu vào một cây cột giữa bãi đất trống. Những
người đàn ông khỏe mạnh, đóng khố, cầm một đoạn tre chừng vài mét, đầu
có buộc một con dao nhọn. Họ xếp hàng, nhảy múa, lần lượt đâm con trâu
cho máu phun ra.
Trong lúc đó, xung quanh rất đông người xem, già trẻ, gái trai, lớn
bé, nét mặt hân hoan vui sướng, miệng hò reo lẫn trong tiếng cồng chiêng
vang dội.
Con trâu lúc đầu còn sung sức, nhảy lồng lên, máu túa ra. Dần dần bị
đâm nhiều nhát, mất máu, kiệt sức, con trâu từ từ khuỵu xuống lăn ra
đất. Nào nó đã được tha đâu. Người ta vẫn tiếp tục đâm cho tới khi chết
hẳn. Nếu khôn như loài khỉ, chắc con trâu tội nghiệp sẽ chắp hai chân
trước lạy van xin tha mạng.
Hôm ấy trong nhà bác có đông người ngồi xem. Nhìn cảnh ấy không ai
chịu nổi. Nhất là các bà, các chị và trẻ em, người nhắm mắt, kẻ quay đi.
Phóng sự được phát trên VTV4, chủ yếu để giới thiệu với bà con người
Việt mình ở nước ngoài. Bạn thử tưởng tượng, dâu Tây, rể Tây hoặc con
cái họ ngồi xem, có lẽ với những người này, nỗi khiếp sợ tăng lên gấp
bội.
Hai cậu bé của người bạn chắc phải nhắm mắt như đã xem cắt tiết gà ở
Hồ Tây (Hà Nội). Nhưng các chú không biết, ở bên Mỹ, người ta treo các
chú gà công nghiệp đang còn sống và cho qua phòng hơi nước nóng hàng
trăm độ. Các chú cũng dãy đành đạch và thành "khỏa thân" khi đến cuối
dây chuyền của lò sát sinh.
Rất nhiều dân tộc ở Tây Nguyên đều tổ chức lễ hội đâm trâu. Mỗi nơi
có cách làm khác nhau. Nhưng tựu trung, nghi lễ đâm trâu là phần quan
trọng bậc nhất của lễ hội. Các tráng sĩ được trang bị lao dài sẽ giết
trâu, vừa phóng lao vừa biểu diễn các bài võ thuật. Con trâu bị giết
được đem xẻ thịt nhỏ chia cho các nhà trong buôn làng cùng liên hoan.
Kể ra thì còn nhiều lễ hội khác không kém phần man rợ theo cách nhìn
của những người chưa hiểu hết ý nghĩa sâu xa của lễ hội. Nhưng với người
trong cuộc và hiểu biết về phong tục thì quan niệm lại khác.
Xung đột văn hóa
Nhiều người cho rằng, lễ hội đâm trâu như trên là một nét văn hóa, là
truyền thống, cần được bảo tồn. Tìm hiểu kỹ thì biết được, đêm trước cả
làng đã khóc con trâu trước khi bị đâm. Lễ hội đâm trâu để tỏ rõ sức
mạnh của con người, cầu mùa màng. Lễ nghi đó có từ lâu đời và chỉ người
trong cuộc mới hiểu.
|
Tổ chức những lễ hội
có máu chảy đầu rơi dù của loài vật, cần phải nhìn nhận lại và tổ chức
một cách chừng mực. Sự xung đột văn hóa dễ xảy ra giữa các quốc gia, các
miền đất và các dân tộc trong thế giới hội nhập, nhất là trong bối
cảnh các phương tiện thông tin đại chúng và internet bùng nổ. Nếu không
biết lựa chọn thì đôi khi lễ hội trên trở thành con dao 2 lưỡi.
|
Nhưng không ít người cho rằng, đó là sự man rợ. Việc trói một
con vật để cho nhiều người dùng giáo mác đâm nó, dân chúng xung quanh
reo hò trước cái chết từ từ và hết sức đau đớn của con vật là một cảnh
phi nhân và không thể biện minh.
Người ta còn kết luận, khi con người đã độc ác với súc vật, quen với
máu đổ thì sẵn sàng xin "tí tiết" đồng loại mà không thấy ghê tay, những
trẻ nhỏ lớn lên trong môi trường lễ hội đầy máu ấy dễ thành những người
vô cảm trước sự đau đớn của giống nòi.
Với lễ hội đâm trâu cần xét thấu đáo. Con trâu là biểu tượng muôn đời
của nước Việt. Nhìn thấy chú trâu là thấy nền văn minh lúa nước, làng
quê dưới lũy tre xanh, đồng lúa thanh bình, nơi yêu dấu của hàng triệu
ngượi Việt, dù có đi góc biển chân trời.
Chúng ta có nên mang biểu tượng Việt Nam ấy ra giết một cách man rợ và khoe với bạn bè quốc tế về món thịt của "đầu cơ nghiệp"?
Giải quyết như thế nào đây?
Những lễ hội mang màu máu kể trên là truyền thống, là nét văn hóa hay
là hủ tục cần phải loại bỏ? Một bạn đã viết rằng, về mặt nghi thức, nó
là những phong tục của đồng bào mỗi vùng miền, dân tộc khác nhau. Mà đã
là phong tục thì rất khó mang các "chuẩn mực" quốc tế vào để đánh giá.
Nếu khen - ta nói đó là mỹ tục, nếu chê - gọi là hủ tục. Đó là câu
hỏi luôn làm nhức nhối những nhà văn hóa có tâm huyết và hiểu biết.
Nhìn ra thế giới sẽ còn nhiều lễ hội "điên khùng" hơn. Nhiều người
xem, do thiếu hiểu biết về văn hóa của chủ nhà, đã "lắc đầu, lè lưỡi" và
thốt lên "dã man".
Rất nhiều lễ hội mang màu máu không xấu như người ta vẫn tưởng. Vấn
đề là phải truyền tải được tính nhân văn, tính nghi lễ và tính giáo dục
thông qua lễ hội và thông qua chính việc quảng bá lễ hội ấy.
 |
| Lễ hội đâm trâu Tây Nguyên |
Tuy nhiên, việc truyền hình trực tiếp, đưa tin với các hình ảnh
máu đỏ lòm trên các phương tiện thông tin đại chúng, thì quả thật, nhiều
hội hè kiểu đó đã đi quá xa.
Nhớ chuyện 2 đứa con của người bạn không ăn thịt gà vì chứng kiến máu
đổ của con vật, anh bạn thú nhận, đó là hoàn cảnh sống tạo nên cách
nhìn khác nhau về cùng một sự việc. Con khóc, bố cười mà không phải vì
thế mà kết luận bố mất nhân cách hay đứa con văn minh.
Tổ chức những lễ hội có máu chảy đầu rơi dù của loài vật, cần phải
nhìn nhận lại và tổ chức một cách chừng mực. Sự xung đột văn hóa dễ xảy
ra giữa các quốc gia, các miền đất và các dân tộc trong thế giới hội
nhập, nhất là trong bối cảnh các phương tiện thông tin đại chúng và
internet bùng nổ. Nếu không biết lựa chọn thì đôi khi lễ hội trên trở
thành con dao 2 lưỡi.
Đi tìm câu trả lời thỏa đáng, không phải là từ phía người xem, mà
chính là từ những người làm văn hóa và tổ chức lễ hội. Nếu không, ngay
trong một gia đình vẫn có thể cãi cọ với nhau về cách làm thế nào để
giết một con gà như nhà người bạn trên kia.