Hoa cúc là một trong những loài hoa được
người Đông Độ đem về trồng trang trí trong nhà và trang trí trong các
ngày lễ tết cách đây hơn 3000 năm, trong sách Chu Quan Lễ Ký đời nhà Chu
Thiên Nguyệt Lịnh có chép: “mùa thu trăng sáng, hoa cúc nở màu vàng…”
sau này những sách của thời Xuân Thu Chiến Quốc như Kinh Thi và bài Ly
Tao của Khuất Nguyên đều có nghi chép về hoa cúc, trong bài Ly Tao có
đoạn chép: “ Ăn hoa rụng bên nhành thu cúc, Uống sương sa dưới gốc mộc
lan…”.
Đến đời nhà Tần thì đã có tổ chức những
cuộc triển lãm về hoa cúc. Hoa cúc chẳng những đẹp mà còn là một loại
thuốc quý, đến đời nhà Hán thì hoa cúc đã được sách Thần Nông Bổn Thảo
Kinh liệt thành một vị thuốc: “ Uống hoa cúc lâu ngày sẽ làm cho thân
thể được nhẹ nhàng và sống lâu”. Hoa cúc còn có thể đem làm rượu, trong
sách Tây Kinh Tạp Ký chép: “Hoa cúc đến mùa thu tháng chín nở ở ngoài
đồng đem ủ làm rượu… nên gọi là rượu hoa cúc…”, hoa cúc còn có thể làm
thức ăn, trong sách Tây Kinh Tạp Ký cũng có chép: “người ở miền nam đất
Thục thời Tam Quốc, trồng rất nhiều loại hoa cúc có loại dùng để làm
thuốc, có loại dùng để làm thức ăn …”.
Buổi đầu hoa cúc vốn chỉ để dùng làm
rượu, thức ăn và làm thuốc đến đời Tấn nhà thơ Đào Uyên Minh đã đưa hoa
cúc vào thơ văn nghệ thuật, thăng hoa cho loài hoa này thành một loài
hoa quý phái trong nghệ thuật thưởng thức hoa của người đông độ. Cuộc
đời thơ văn của Đào Uyên Minh không ít lần ông đã làm thơ để ngợi ca hoa
cúc như câu: “Hái cúc bờ rào đông, nhàn nhã ngắm nam sơn.” hay câu:
“đẹp nhất sắc thu hoa cúc, lộ bày hết nét anh tú của hoa…”, văn hóa
thưởng ngoạn hoa cúc bắt nguồn kể từ ấy, và bắt đầu phong trào trồng hoa
cúc và sưu tầm gây tạo những giống hoa cúc mới được hình thành trong xã
hội, dần dần hoa cúc được xưng tụng là loại hoa “Phương huân bách thảo,
sắc tuyệt quần anh”, hương thơm trong trăm loại hương thảo, sắc đẹp
trong muôn vạn loài hoa.
Đến đời nhà Đường, trồng hoa cúc, thưởng
hoa cúc đã trở thành một nét đẹp trong văn hóa sống của người đương
thời, các nhà hoa cúc đã có thể dùng cách cấy ghép để tạo thành những
loại hoa cúc mới và màu sắc mới tạo thành hoa cúc với trăm hoa ngàn vẻ,
sắc diện muôn màu, và trong đời Đường hoa cúc màu trắng và màu tía là
hai màu hoa cúc nổi tiếng nhất. Nhà thơ Lý Thương Ẩn có câu tả về màu
sắc của hoa cúc như: “đậm lợt màu sắc tía, hoàng thêm ánh hoa vàng”.
Bạch Cư Di cũng có những câu thơ về hoa cúc như: “ánh vàng hoa cúc nở
khắp vườn, chen vào vài đóa sắc như sương…”.
Đời nhà Tống hoa cúc đã trở thành một
trong những loài hoa được mọi người ưa chuộng và có cả một cuốn sách
chuyên ghi chép về các thể loại cũng như màu sắc của hoa cúc như sách
Cúc Phổ của Lưu Mông đời Tống, trong sách có chép thời bấy giờ hoa cúc
có 26 loại. Trong sách Cúc Phổ của Phạm Thành Đại chép hoa Cúc có 35
loại và đã có loại hoa cúc có hai màu gọi là “Hợp Thiền” hai sắc màu
hồng. Sau đó lại thêm hoa cúc màu xanh gọi là “ Lục Phù Dung” hoa cúc
màu đen gọi là “Mặc Cúc”.
Hoa cúc dần dần trở thành một loài hoa
biểu tượng cho vẻ đẹp của mùa thu, và cứ đến mùa thu thì người Đông Độ
lại tổ chức lễ hội để thưởng lãm hoa cúc, trong sách Chánh Phũ Quảng Tập
Ngũ Ký chép: “Mỗi khi đến ngày trùng cửu mồng 9 tháng 9, khắp các khu
vườn ở Lâm An đâu cũng thấy hoa cúc nở, khi hội thi hoa cúc khai mở, các
thể kỳ hoa dị sắc của hoa cúc thi tuyển với nhau…”. Trong các kỳ thi
hoa cúc người ta còn xếp hoa cúc thành các hình thù khác nhau để tạo
thêm cảnh sắc kỳ thú đẹp cho lễ hội như trong sách Hàn Châu Phủ Chí
chép: “ ở hội chợ hoa Lâm An, người ta lấy hoa cúc xếp thành hình như
tháp…”. Cuối đời nhà Tống hoa cúc đã có trên 131 chủng loại.
Văn hóa thưởng hoa Cúc, thú trồng hoa
cúc của người đời Đường, Tống bắt đầu lan tỏa và ảnh hưởng khắp các nước
xung quanh như Việt Nam, Nhật Bản và Hàn Quốc. Sau đó người Nhật dùng
giống hoa của Trung Quốc lai tạo với hoa cúc của Nhật Bản tạo thành rất
nhiều loại hoa cúc mới rất nhiều màu sắc rực rỡ, tạo cho hoa cúc trở
thành một loài hoa vô cùng quý phái và đẹp một cách lộng lẫy nổi tiếng
thế giới. Người Việt Nam Không ai mà lại không yêu hoa cúc và nhất là
khi xuân đến tết về, hoa cúc như vàng thêm sắc, vàng phú quý cho năm mới
và tròn đầy hương sắc cho một năm mới vạn sự cát tường, bách phước lai
lâm.