|
Nhờ đất cho món ăn
Nhờ nước đưa thức uống
Hô hấp nhờ khí trời
Mà cây đầy sức sống
Cũng vậy ba đứa con
Truyền cho cha sinh
lực
Lao khổ dầu sớm hôm
Cô đơn dù nhức buốt
Nhưng nhìn con lớn
khôn
Cha quên mọi cơ cực
Đứa Út vừa lên ba
Biết Mẹ qua tấm ảnh
Miệng chỉ quen gọi cha
Khi đói và khi lạnh
Chị lớn chín tuổi tròn
Đóng vai người Mẹ nhỏ
Vội vã học điều khôn
Cửa nhà tập coi ngó
|
|
Thằng giữa khi vào lớp
Tên mình tưởng tên ai
Thầy hỏi không biết
đáp
Nghe chim hơn nghe bài
Nay các con nên người
Mỗi đứa đi một ngả
Mình cha căn nhà xưa
Trông vừa quen vừa lạ
Không còn ngày gian
khổ
Chỉ dư ngày tiêu điều
Vắng con như cây cỏ
Héo úa giữa quạnh hiu
Tuổi già ngồi ngẫm lại
Quý nhất của đời mình
Là ba đứa con dại
Cha nuôi đến trưởng
thành
Võ Hồng
|
Trong thời hồng hoang của lịch
sử, con người chỉ biết có mẹ. Khỏi cần tìm hiểu đâu
xa, cứ nhìn các con vật thì biết: gần gũi và hiền
lành là con chó, con gà, xa xôi và hung bạo như con
beo, con cọp. Sinh ra và lớn lên chỉ biết có mẹ, lúc
thúc quanh mẹ. Bởi một lẽ đơn giản: khi biết mình
mang thai, con cái thường sống cách ly con đực, thậm
chí còn cắn đuổi con đực không cho lại gần.
Con người sau này thì không.
Cha săn sóc mẹ khi mẹ mang thai, cha đỡ đần mẹ, cha
giúp tay mẹ pha bình sữa, giặt giũ tã lót khi cha mẹ
cùng nghèo. Khi cúng đầy tháng, cha châm hương đốt
đèn thành kính cầu xin Mụ Bà và tham lam cầu khắp
thần linh phù hộ cho con mau ăn, chóng lớn. Có lẽ đó
là lần đầu tiên, lần trọng đại nhất trong đời mà cha
trọn lòng nghĩ đến những vị thần linh. Vì con mà
tin, mà khấn, mà cầu… cho dẫu mang tiếng mê tín cũng
xin sẵn sàng vui nhận.
Con lên hai tháng, ba tháng,
nằm ngửa huơ chân, huơ tay, mở to đôi mắt ngơ ngác,
xoay đầu nhìn vu vơ sang trái, sang phải. Rồi con
biết hé miệng cười, cái cười vô nghĩa nhưng đủ cho
cả nhà mừng rỡ reo vui. Rõ ràng là nụ cười của con
làm nở những nụ cười xung quanh, làm rạng rỡ những
khuôn mặt, xóa mờ những nếp nhăn nơi trán. Lần lượt
biết lật, biết bò… rồi con ngồi vững, rồi vịn tay
đứng được, rồi bước những bước rụt rè. Tiếng reo
vui, tiếng khuyến khích vang lên rộn ràng đầm ấm,
trong đó có lẫn tiếng của cha.
Cha được phân công ngồi bón
cho con những muỗng cơm đầu tiên, cha phải la: “Ùi
ùi! Coi chừng con chuột kìa. Ăn mau chớ nó ăn hết”,
rồi thừa lúc con ngơ ngác đưa mắt tìm, cha đút nhanh
muỗng cơm vô miệng. Hỡi ơi, từ ngày có con, cha trở
thành nhảm nhí đáng thương. Con mới mở miệng ngáp,
đôi mắt mới khép hờ mà cha đã vội vàng ru, ru cái
kiểu nửa ngâm nửa hát vụng về và chọn những câu nhảm
nhí phù hợp với trạng thái tâm hồn của cha lúc đó.
À ơi, con gà cục tác lá
chanh…
Có thể cha giỏi nhạc, cha hát
hay nhưng cha ngượng không dám nghiêm trang cất
giọng, sợ người khác nghe biết cha đang tràn trề
niềm vui, no nê hạnh phúc. Vả chăng mặt con ngây ngô
thế đó thì cha biểu diễn nghệ thuật để chi? Cha phải
ngây ngô theo, con duỗi chân thì cha nói: “Chà! Bộ
định về thăm ngoại hả?” Rờ cái đít nung núc thịt,
cha bế chạy vừa nói nựng: “À, con heo ú đây? Ai ra
mua!” Quả là những giây phút hân hoan cực độ. Nhưng
phải chợt dừng lại. Sợ người khác nghe. Phải che
giấu hạnh phúc để tỏ rằng mình không tầm thường. Khi
có học, cha thường phải tạo vẻ mặt nghiêm trang.
Dưới thời Nho giáo, cha được gọi là nghiêm đường.
Hai mươi tuổi đậu cử nhân, đậu tiến sĩ thì phải mang
bộ mặt lạnh lùng của một quan hoạn. Chỉ có người cha
quê mùa mới thong dong cõng con bốn, năm tuổi đi
chơi nghêu ngao khắp xóm bứt lá chuối quấn kèn. Lớn
lên cha con cùng làm lụng cạnh nhau trên sân lúa,
giữa rẫy khoai. Xã hội hôm nay trí thức hơn, văn
minh hơn, trong cuộc sống cha một nghề, con một
nghề, ai lo phần nấy, rốt cuộc tình thương cha con
trở nên lợt lạt. Tình quấn quít cha con chỉ thể hiện
khi con còn nhỏ: quá bậc tiểu học, con bắt đầu lớn,
bắt đầu chọn bạn là bắt đầu xa cha. Từ đó cha thường
chỉ đóng vai nguồn cung cấp tiền cho con ăn học, may
sắm, nguồn kinh nghiệm khôn dại để đưa lời chỉ bảo
khuyên răn. Tất cả đều chỉ là lý trí lạnh lùng.
Chớ mẹ thì không. Nghĩ đến mẹ
là một chuỗi hình ảnh êm ái hiện ra: mẹ mang nặng đẻ
đau, mẹ vạch vú cho bú, mẹ bồng ru ngủ, mẹ ôm hôn
nựng, mẹ tập đứng tập đi. Khỏi cần lý luận, khỏi
nhìn đâu xa, cứ nghĩ đến mẹ là như thấy rõ hồi nhỏ
mình nằm như thế nào trong vòng tay mẹ, ỉa đái tự do
trên mình mẹ và mẹ lo giặt, lo thay, quen thuộc với
mùi khai, mùi thúi. Với cha thì phải suy nghĩ mới
thấy, bởi mọi sự thương yêu chỉ hiện rõ khi mình còn
nhỏ. Bây giờ nếu may mà biết được là nhờ ngẫu nhiên
thấy một người cha nào đó đang thương yêu săn sóc
đứa con nhỏ của họ.
Tìm trong văn chương thì
thường chỉ gặp loại:
Công cha như núi Thái Sơn.
Núi này nhất định là phải lớn
lắm và công cha cũng lớn như vậy. Không thấy ghi một
nét cảm động về người cha mà chỉ phác qua một hình
ảnh uy nghi, nhưng xa cách, gợi sự tôn sùng. Mọi
người đều thuộc, đều đọc làu làu, nhưng mà thản
nhiên như đọc khẩu hiệu.
Người cha quen thuộc, cha của
Mẫn Tử Khiên, thì đã vẽ ra là một người biết làm bổn
phận: bổn phận cưới kế thiếp khi vợ cả chết và bổn
phận đuổi kế thiếp vì Mẫn Tử Khiên bị ngược đãi. Mà
cũng ngẫu nhiên mới biết được con khổ khi thấy con
mặc áo rách run rẩy đẩy xe cho mình.
Người cha trong cuốn Luân
lý giáo khoa thư dễ thương hơn. Truyện kể: Mẹ đi
chợ mua về cho con trái cam. Con nghĩ đến cha làm
lụng nắng nôi, liền cầm trái cam chạy ra đồng đưa
tặng cha. Cha nghĩ đến mẹ đầu tắt mặt tối ở nhà,
liền cầm trái cam đem về tặng mẹ. Trái cam đi một
vòng, dài và rộng hơn sợi dây tình cảm con thương
cha, rộng gấp ba lần vì thêm tình mẹ thương con,
tình chồng thương vợ.
Cổ văn thường nặng nghĩa lớn,
nhẹ tình riêng. Phạm Trọng Yêm, tể tướng đời Tống,
sai con là Thuần Nhân chở năm trăm thùng thóc về
quê. Đến Đan Dương, Nhân gặp Thạch Man Khanh là bạn
cũ của cha đang khốn quẫn vì bị ba cái tang dồn dập.
Nhân tặng hết năm trăm thùng thóc. Lại nghe hai cô
con gái của Thạch Man Khanh đến tuổi mà đang ế
chồng, liền tặng luôn cái thuyền. Về kể lại chuyện
cha nghe. Nghe tới chỗ hai cô con gái của bạn ế
chồng, Phạm liền ngắt lời hỏi:
– Sao con không cho luôn cái
thuyền?
Cuộc sống bắt cha hướng mắt ra
ngoài đời, nhìn đời, lăn lộn với đời. Mẹ thì nhìn
vào trong nhà, nhìn vuông sân chái bếp, con gà con
chó, cây ổi, cây xoài và bầy con của mẹ. Con gần mẹ
hơn cha là vậy. Cha lặng lẽ đi làm kiếm tiền, con
đâu biết bao nhiêu gian lao cực nhọc, lo toan đối
phó làm mệt mỏi gân cốt và trí óc cha. Về đến nhà
tìm sự yên nghỉ, nhiều khi mang cái bực bội, cái cáu
gắt từ ngoài xã hội mang về theo. Con phải len lén
bỏ ra nhà sau, im lặng, càng xa càng tốt, gần như
muốn xóa bỏ cái hiện hữu của mình. Sự cách xa giữa
cha con thường bắt đầu nhẹ nhàng như vậy. Càng thêm
xa cách bởi sao cạnh mẹ con thấy êm đềm. Ai làm ra
tiền không cần biết, chỉ biết muốn nhai viên kẹo,
muốn cắn trái ổi là chỉ cần thỏ thẻ với mẹ. Mua cây
viết mới, sắm đôi dép mới… thảy thảy mẹ đóng vai bà
tiên. Tội thân cha, cạnh bà tiên hiền, cha thành
Thiên Lôi; bà tiên càng hiền, cha càng thành La Sát.
Không, cha không muốn vậy. Cha
thương con nhưng cuộc sống phân công mỗi người mỗi
việc. Mẹ như cọng mảnh, nhánh thấp cành gần để trái
non xúm xít bâu quanh. Cha như thân vững chắc, bám
rễ thật chặt, hút nhựa nuôi lá, nuôi hoa, nuôi trái.
Thân chia những cành lớn đâm ngang, thân vươn những
nhánh cao phủ trên đầu che mưa che nắng. Cha cân
nhắc lời nói, chỉ nói khi cần, con lờn mẹ thì cha
cần phải nghiêm. Mẹ là tình cảm, cha là lý trí, mẹ
lạt lòng cha phải giữ kỷ cương. Mẹ chín bỏ làm mười,
cha phải cầm cân nảy mực. Đi vào bước trưởng thành
từ mười ba, mười bốn tuổi, con càng ngày càng ngại
cha, tránh cha rồi xa cha là vậy.
Nhưng đừng đơn giản bất công,
quên cái thời ta lên năm, lên mười, kẻo trở thành
bội bạc. Hãy nhìn những đứa ba tuổi làm nũng với
cha. Bắt cha bế chạy nhong nhong. Bắt phải dắt ra
cổng đứng nhìn xe cộ. Bắt phải có cha nằm cạnh quạt
cho mới chịu ngủ. Lên tám, lên chín thì hay chạy tới
nơi cha làm việc để đón cha cùng về. Trên đường đi
phải nắm tay cha, thỉnh thoảng nhìn lên mặt cha, dẫu
là khuôn mặt tầm thường hay xấu xí.
Tuổi già chiếc bóng, mẹ dễ
sống theo con, dâu, rể. Lúc thúc sớm hôm, chăm chút
tỉ mỉ, mẹ uốn mình theo nếp sống, mềm mỏng ung dung
như nước. Thường cha thì không, cha ít cam khuất
phục rể dâu. Chịu sống hắt hiu, thiếu thốn, cố tránh
trước cái giả bộ nặng tai của dâu, cái im lặng cố ý
của rể. Mẹ biết ý nên khi phải nhắm mắt vĩnh biệt,
mẹ thường thổn thức dặn dò: “Anh ở lại nuôi con.
Gắng kiếm một người hiền lành giúp đỡ. Chớ đàn ông
không chịu khổ được lâu”.
Phải, tuổi càng cao, khổ càng
chồng chất, dâu rể không ăn hiếp thì có con muỗi,
con kiến ăn hiếp thay. Cứ cắn, cứ chích, nạn nhân
nghe đau đâu đập đó, chớ mắt mờ đâu còn thấy rõ.
Nhìn lên bầu trời đâu còn thấy chòm Bắc đẩu mà mới
ngày nào lững thững dắt con đi trong sân cha chỉ cho
con nhìn.
Con nay đang tuổi trung niên,
bận theo quyền lực, vui với vợ con, bè bạn, việc báo
hiếu cho cha thường tỏ ra bủn xỉn. Nếu có ai trách
hững hờ chễnh mảng thì thiếu chi lý lẽ dẫn ra: “Được
vậy còn đòi gì nữa?... Trời ơi, thì giờ đâu!”
Phải, thì giờ đâu? Người xưa
hay nhắc phận con kíp lo báo hiếu bởi “tử dục
dưỡng nhi thân bất đãi”, con muốn nuôi mà cha mẹ
không chờ.
Khi con ở tuổi trung niên thì
cha vào giai đoạn già yếu. Bề ngoài ngó dẫu phương
cương nhưng nội tạng thường đang rệu rã. Dễ hiểu
thôi mà: một đồ vật dùng đã sáu chục năm rồi thì dẫu
lạc quan đến đâu cũng chỉ có thể tạm nói: “Cũng còn
khá”. Cha thỉnh thoảng cảm thấy hơi đau nơi này,
chợt nghe có cái nhéo nơi kia. Đôi hồi bỗng mệt vô
cớ. Nhưng cha thường im lặng không nói. Những câu
nói không còn cần thiết, êm ái cho con nữa như khi
con còn nhỏ. Bây giờ, những câu nói đều quấy rầy
con. Đành âm thầm nghĩ đến câu Vạn vật vô thường.
Sách xưa dạy: “Hôn định
thần tỉnh”, ta dịch: “Tối viếng sớm thăm”,
lạt lẽo nghèo nàn nếu không có người giảng cụ thể
rằng cha mẹ già thường cần đôi mắt và bàn tay con,
trước và sau giấc ngủ. Đã nằm trong mùng thì lười
đứng dậy để khép bớt cánh cửa, để lấy cái mền, để
tìm lọ dầu. Ngủ một đêm sáng dậy, trong mình có gì
thay đổi, đó là lúc con cần hỏi han mẹ cha mới dám
giải bày.
Gần như mọi người con, cuối
cùng đều âm thầm tự trách, lặng lẽ xót xa. Cha biết
trước tâm trạng đó, phòng xa ngày nào mình từ trần
con mới chợt ân hận muộn màng, nên trong mỗi bức thư
gởi con, cha đều kết thúc bằng sự bằng lòng, rằng
con đã học hành thành đạt và cha mãn nguyện, cha
vui. Lòng vị tha, lòng hy sinh cho con kéo dài mãi
sau khi nhắm mắt.
Báo hiếu đâu chỉ món quà, mà
có thể đôi tháng gởi một bức thư. Nội dung đâu đòi
hỏi cao siêu, chỉ cần mươi dòng lược kể một chuyện
đã nghe, một điều vừa thấy. Thì cũng như bè bạn gặp
nhau, chào nhau một câu rất nhảm mà vẫn rất cần. “Đi
đâu đó? Mạnh giỏi?” Sinh nhật cha, tặng một cành
hoa. Nếu ở thành phố xa, hai ba đứa con gởi về hai,
ba bức điện chúc mừng, tốn không bao nhiêu mà tạo
được sự rộn ràng tới tấp. Niềm vui tinh thần đâu
thua bữa tiệc cao lương?
Ngày Vu Lan, nhiều chùa tổ
chức lễ hội Bông hồng cài áo. Hoa hồng tượng trưng
cho mẹ. Để tỏ lòng thương nghĩ tới cha, nhiều nơi
buộc thêm dải nơ tượng trưng cho cha. Cha còn: nơ
xanh. Cha mất: nơ trắng. Lễ đường xếp thành bốn dãy,
dãy cha mẹ song toàn: hoa hồng nơ xanh. Mẹ còn, cha
mất: hoa hồng nơ trắng. Mẹ mất, cha còn: hoa trắng,
nơ xanh. Mẹ cha đều mất: hoa trắng, nơ trắng. Người
dự lễ đứng theo hoàn cảnh của mình. Có lần, một em
nhỏ tuổi chừng lên tám đứng trong hàng hoa trắng nơ
trắng. Em nhìn quanh, tủi thân khóc òa và cả lễ
đường cùng khóc òa theo.
Cha cũng như mẹ, rồi sẽ một
ngày:
Đỉnh hoa biểu từ khơi bóng
hạc1
nên mỗi người con đều phải vội
vàng. Trả hiếu không bao giờ đủ, không được coi là
dư bởi tình cha thương con là “cho” chứ không
phải “cho vay” để có thể gọi là trả đủ.
1
Cha mẹ
mãn phần (Nhị thập tứ hiếu)
Võ Hồng