Truyện Kiều của Nguyễn Du không có gì lạ lẫm với người dân
VN không chỉ qua sách, truyện mà còn qua những loại hình nghệ thuật sân
khấu truyền thống như: chèo, cải lương... Nhưng diễn Kiều bằng nghệ
thuật hình thể có lẽ đây là lần đầu tiên.
Vở kịch bám sát tiến trình câu chuyện của Kiều nhưng có thêm hai nhân
vật mới vào vai người dẫn chuyện: đại thi hào Nguyễn Du và nữ sĩ Hồ
Xuân Hương. Hai nhân vật nữ được diễn song hành: Thúy Kiều - Ðạm Tiên.
Cây đàn tì bà được thi hào Nguyễn Du xẻ làm đôi. Mỗi nàng mang một nửa
để mà vận vào số kiếp: "hồng nhan bạc phận". Nghệ sĩ trẻ Như Quỳnh đã
tròn vai với một Thúy Kiều sắc sảo, mặn mà. Các nhân vật trong Truyện Kiều
được đưa lên sân khấu lần này khá đầy đủ, song sự thể hiện lại được
chia theo nhóm tính cách nhân vật để một nghệ sĩ đảm nhiệm.
Thông thường kịch hình thể biểu đạt nội dung của vở diễn thông qua
hành động, cử chỉ của nghệ sĩ chứ không bằng lời. Nhưng trong vở diễn
này, ngoài phần dẫn chuyện của Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, số phận nàng
Kiều còn được mở ra theo những câu Kiều của Nguyễn Du. Và diễn tả nội
tâm Kiều qua bao lần gặp tai ương còn có những lời hát chèo, hát văn,
thậm chí còn có cả bài chòi (Huế) khi Kiều đến nhà Thúc Sinh, hay làn
điệu Dạ cổ hoài lang khi Kiều trôi dạt đến đất phương Nam.
Việc ép yếu tố vùng miền vào câu chuyện vượt khỏi "không gian" này có
thể gây gợn đôi chút khi đang trong nhịp chèo của phương Bắc, bỗng đâu
nghe bài chòi miền Trung, hay nghe khúc Dạ cổ hoài lang...
Cảnh Hoạn Thư đánh ghen Thúy Kiều (trái) trong vở Nguyễn Du với Kiều - Ảnh: Thế Toàn
Nhưng điều đáng nói và gây "gợn" nhất chính là cái kết của Nguyễn Du với Kiều. Không
giống như trong truyện, nàng Kiều đoàn tụ gia đình và sống thanh thản,
cái kết khép lại với hình ảnh nàng Kiều hóa thân thành Phật bà nghìn
mắt nghìn tay (hình trên). Chi tiết này đã gây ra những ý kiến
trái chiều và phần lớn không đồng tình. Ðạo diễn - NSND Lan Hương
giải thích: sự hi sinh và đức hiếu hạnh của nàng Kiều được sánh bằng
Phật bà. Trong khi đó một khán giả cho biết: "Ta không bàn về phẩm chất
của Kiều vì ai cũng đã hiểu, nhưng đẩy Kiều lên thành một biểu tượng
của đức tin thì thật bốc đồng, không nên".
Theo Đức Triết - TTO
|
Có thể làm mới nhưng phải thật thuyết phục
Về cái kết gây tranh cãi trong vở Nguyễn Du với Kiều, PGS.TS nghệ thuật học NGUYỄN THỊ MINH THÁI trao đổi với Tuổi trẻ:
Dân gian Việt từ xa xưa
đã tạo ra (sáng tạo) những Phật bà riêng của mình, nhất là Phật mẫu
(gốc từ Ấn Ðộ là Phật ông). Theo đó, việc trở thành Phật bà Quan âm của
Thị Kính trong vở chèo cổ Quan Âm Thị Kính đã được dân gian chấp nhận, phong tặng từ xưa và trở thành tích chèo quen thuộc cả với công chúng hiện đại...
Bản thân Ðoạn trường tân thanh
- tác phẩm mà Nguyễn Du phóng tác - không có sự kiện phong Kiều lên
thành Phật bà, huống chi sự kiện ấy không hề liên quan đến tư tưởng cơ
bản trong Truyện Kiều của Nguyễn Du.
Nguyễn Du muốn qua nhân
vật Kiều để thấy một bi kịch về thân phận người phụ nữ truân chuyên tài
hoa mệnh bạc, và hơn thế ông lại còn muốn chống lại "số mệnh" bằng
triết lý "nhân định thắng thiên".
Theo tôi, kết thúc có hậu trong Truyện Kiều
không phải chỉ là cuộc trùng phùng Kim - Kiều, mà ở cái cách cô Kiều
giải quyết mối quan hệ ấy, chuyển từ tình "cầm sắt" (vợ chồng) sang "cầm
cờ" (tình bạn). Kim Trọng cũng buộc phải thuận theo quyết định ấy. Và
có lẽ Nguyễn Du muốn người đọc "vui" khi khép lại tác phẩm ("mua vui
cũng được một vài trống canh") theo cách ấy của Kiều (và chính là của
ông), cho dù cả cuộc đời Kiều chỉ thấy "lệ chảy quanh thân" (thơ Tố
Hữu).
Tưởng thưởng cho Kiều
bằng cách đưa Kiều lên thành Phật Bà Quan Âm theo cách làm mới của đạo
diễn Lan Hương khi khép lại vở diễn như vậy, theo tôi, là trật lất,
không thuyết phục, mặc dù, rất có thể làm sân khấu hoành tráng, lộng
lẫy hơn về hình thức.
Quyền năng của đạo diễn
với vở diễn có khi là vô hạn, nhưng cái hữu hạn lại là một nền tảng văn
hóa, trong tính đặc thù của tư duy đạo diễn đối với vở diễn. Và đạo
diễn phải hiểu Truyện Kiều đúng là tác phẩm lớn của thi sĩ
lớn, hoàn toàn khác cách tư duy của diễn viên cho một vai diễn nhỏ lẻ.
Vì thế phải nên cẩn trọng. Tuy nhiên, đây là một vở diễn thử nghiệm, mà
thử nghiệm thì có thử đúng và thử chưa đúng, chưa hay và phải chịu sự
trải nghiệm, phản hồi từ phía người xem...
NGUYỄN THỊ MINH THÁI
|
Ý kiến bạn đọc:
1. Hương: Tôi cũng không đồng ý với cái kết
Nàng Kiều là nạn nhân của chế độ phong kiến hà khắc, ngay cả việc
nàng phải bán mình chuộc cha cũng chỉ vì "Làm cho khốc hại chẳng qua vì
tiền".
Tuy nhiên nàng chưa thể là một bậc thánh nhân sánh ngang với Thị
Kính, sãi Giác Duyên được mà chỉ là một con người với đầy đủ hỉ, nộ,
ái, ố, điều này thể hiện rõ nét nhất trong việc nàng báo oán trả thù
những người đã hại mình. Chính vì thế sau này Nguyễn Du đã đúc kết lại:
Có tài mà cậy chi tài
Chữ tài liền với chữ tai một vần
Sướng vui cũng tại lòng ta
Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài...
Có đâu thiên vị người nào
Chữ tài chữ mệnh dồi dào cả hai.
2. Ngọc Diệp: Thận trọng
Mỗi nhân vật, tính cách, tình tiết, nội dung trong Truyện Kiều đã
quen thuộc và ăn sâu vào tim óc của bao thế hệ người đọc. Vì vậy theo
tôi việc chỉnh sửa phải hết sức thận trọng.
Tôi nghĩ, với một danh tác như Truyện Kiều thì tốt nhất đừng chỉnh
sửa gì cả khi nó đã đi vào tâm trí, đời sống của người dân. Một tác
phẩm được đưa vào giáo khoa, được giảng dạy qua bao thế hệ học sinh...
thì việc sửa đổi không khéo sẽ "tam sao thất bổn" theo thời gian. Chưa
kể liệu có nên chỉnh sửa một danh tác, liệu có nên "đứng trên" đại thi
hào Nguyễn Du?
Đại thi hào Nguyễn Du đã làm đúng khi "phổ thơ" là giữ nguyên cốt
truyện của Thanh Tâm Tài Nhân. Vậy hậu sinh chúng ta cũng nên theo đó
mà làm. Cốt truyện, nội dung của Truyện Kiều theo tôi là rất chặt chẽ,
hoàn mỹ..., và vẫn không "lỗi thời" chút nào với thời gian, thời cuộc.
Vậy cần gì phải chỉnh sửa, nhất là việc chỉnh sửa như Nguyễn Du với
Kiều thật kệch cỡm và khiên cưỡng.