Theo phong tục Việt Nam từ cổ xưa, nhà nhà đều cúng lễ ngoài trời và cúng lễ trong nhà.
Ý nghĩa cúng lễ giao thừa ngoài trời:
Người xưa tin rằng mỗi năm có một vị Hành khiển trông coi việc nhân
gian. Hết năm thì vị thần năm cũ bàn giao công việc cho vị thần năm
mới. Cho nên phải cúng giao thừa ở ngoài trời để tiễn đưa thần năm cũ
và đón rước thần năm mới.
Có 12 vị Hành khiển và 12 vị Phán quan. Phán quan là vị thần giúp
việc cho các vị Hành khiển. Mỗi vị làm một năm dưới dương gian và cứ
sau 12 năm thì lại có sự luân phiên trở lại.
1. Năm Tý: Chu vương Hành khiển, Thiên ôn hành binh chi thần, Lý tào phán quan.
2. Năm Sửu: Triệu vương Hành khiển, Tam thập lục thương hành binh chi thần, Khúc tào phán quan.
3. Năm Dần: Ngụy vương Hành khiển, Mộc tinh hành binh chi thần, Tiêu tào phán quan.
4. Năm Mão: Trịnh vương Hành khiển, Thạch tinh hành binh chi thần, Liễu tào phán quan.
5. Năm Thìn: Sở vương Hành khiển, Hỏa tinh hành binh chi thần, Biểu tào phán quan.
6. Năm Tỵ: Ngô vương Hành khiển, Thiên hao hành binh chi thần, Hứa tào phán quan.
7. Năm Ngọ: Tần vương Hành khiển, Thiên mao hành binh chi thần, Ngọc tào phán quan.
8. Năm Mùi: Tống vương Hành khiển, Ngũ đạo hành binh chi thần, Lâm tào phán quan.
9. Năm Thân: Tề vương Hành khiển, Ngũ miếu hành binh chi thần, Tống tào phán quan.
10. Năm Dậu: Lỗ vương Hành khiển, Ngũ nhạc hành binh chi thần, Cự tào phán quan.
11. Năm Tuất: Việt vương Hành khiển, Thiên bá hành binh chi thần, Thành tào phán quan.
12. Năm Hợi: Lưu vương Hành khiển, Ngũ ôn hành binh chi thần, Nguyễn tào phán quan.
* Chú ý: Trong các bài văn khấn giao thừa
khi dâng hương ngoài trời đều khấn danh vị của các vị quan Hành khiển
cùng các vị Phán quan nói trên. Năm nào thì khấn danh vị của quan Hành
khiển và của Phán quan năm ấy.
Sắm lễ:
Lễ cúng giao thừa ngoài trời gồm: ngũ quả, hương, hoa, đèn nến, trầu
cau, muối gạo, trà, rượu, quần áo và mũ nón mũ thần linh, mâm lễ mặn
với thủ lợn luộc, gà trống luộc, xôi, bánh chưng ... nếu là phật tử có
thể cúng mâm lễ chay. Tất cả được bày lên bàn trang trọng đặt ở trước
cửa nhà.
Mâm lễ cúng giao thừa phải chuẩn bị chu đáo, trang trọng với lòng thành kính.
Vào đúng thời điểm giao thừa, người chủ gia đình phải thắp đèn, nến, rót rượu, rót trà, rồi khấn vái trước án.
Văn khấn có thể viết vào giấy để đọc. Sau khi hết 3 tuần hương thì hóa tờ giấy viết văn khấn cùng vàng mã dâng cúng.
Văn khấn cúng giao thừa ngoài trời:
Nam mô A-di-đà Phật (3 lần)
Kính lạy:
- Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương
- Con kính lạy Đức Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật
- Con kính lạy Đức Bồ-tát Quán Thế Âm cứu nạn cứu khổ chúng sinh
- Con kính lạy Hoàng Thiên, Hậu Thổ, chư vị tôn thần
- Con kính lạy ngài cựu niên đương cai Hành khiển
- Con kính lạy ngài đương niên thiên quan (*) ....
- Con kính lạy các ngài Ngũ Phương, Ngũ Hổ, Long Mạch, Táo Quân, chư vị tôn thần.
Nay là phút giao thừa năm ......... (ví dụ: Nhâm Thìn) với năm
........... (ví dụ: năm Quý Tỵ), chúng con là: …………….., sinh năm: ………,
hành canh: ……….. tuổi, cư ngụ tại số nhà:………, ấp/khu phố:………..,
xã/phường ……….., quận/huyện/ thành phố ......................,
tỉnh/thành phố ........................
Nhân phút thiêng liêng giao thừa vừa tới, năm cũ qua đi, đón mừng năm
mới, tam dương khang thái, vạn tượng canh tân. Nay ngài Thái Tuế tôn
thần trên vâng lệnh Ngọc Hoàng Thượng-đế, giám sát vạn dân, dưới bảo hộ
sinh linh tảo trừ yêu nghiệt. Quan cũ về triều cửa khuyết, lưu phúc,
lưu ân. Quan mới xuống thay, thể đức hiếu sinh, ban tài tiếp lộc. Nhân
buổi tân xuân, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm
vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dàng Phật-Thánh, dâng
hiến Tôn Thần, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời: Ngài Cựu niên đương cái Thái tuế, ngài Tân niên
đương cai Thái tuế chí đức tôn thần, ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị
đại vương, ngài bản xứ thần linh Thổ địa, ngài Hỷ thần, Phúc đức chính
thần, các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch, Tài thần, chư vị bản gia
Táo quân, và chư vị Thần linh cai quản ở trong xứ này, cúi xin giáng
lâm trước án thụ hưởng lễ vật.
Nguyện cho tín chủ, minh niên kháng thái, vạn sự tốt lành, bốn mùa
tám tiết được chữ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng, bách sự hanh
thông, ngày ngày được hưởng ơn trời, Phật, chư vị tôn thần.
Chúng con kính cẩn tiến dâng lễ vật, thành tâm cầu nguyện. Cúi xin
chín phương trời, mười phương chư Phật cùng chư vị tôn thần chứng giám
phù hộ độ trì.
Nam mô A-di-đà Phật (3 lần)
Chùa Phúc Lâm online (theo Văn khấn cổ truyền Việt Nam - NXB Văn hóa Thông tin)
* Chú thích: (*) Năm nào khấn danh vị của
vị quan Hành khiển và phán quan năm ấy. Ví dụ năm Tỵ: Con kính lạy ngài
đương niên thiên quan Ngô vương Hành khiển, Thiên hao hành binh chi
thần, Hứa tào phán quan năm Quý Tỵ.