Đã
vài chục năm qua, chúng tôi có cái may mắn và cơ duyên là được cộng tác
với giáo hội Phật giáo trong việc đào tạo, giảng dạy tại các trường
Phật học, đặc biệt là ở Học viện Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh, hay
tham gia các khóa bồi dưỡng giảng sư cao cấp do Trung ương giáo hội tổ
chức, vì thế ít nhiều cũng có vài trăn trở, nghĩ s uy về chương trình
đào tạo Cử nhân Phật học. Ở đây, tôi chỉ đề xuất một môn học nên bổ sung
ngay trong chương trình đào tạo, đó là môn Văn hóa Phật giáo.
Có
đề xuất trên là bởi, theo tôi được biết, hiện chưa có môn học này trong
chương trình đào tạo Cử nhân ở Học viện Phật giáo tại thành phố Hồ Chí
Minh. Tôi cũng không rõ các Học viện Phật giáo khác ở nước ta (Huế, Hà
Nội, Cần Thơ) trong chương trình đào tạo có môn học này không.
Theo
chủ quan của cá nhân, đây là môn học vừa mang tính cơ sở lại vừa mang
tính chuyên ngành, mà trong chương trình đào tạo của các Khoa như Khoa
Hoằng pháp, Khoa Phật giáo Việt Nam, Khoa Phật giáo thế giới thuộc các
Học viện nên đưa vào. Nói cách khác đây là môn học nền tảng, không thể
thiếu trong chương trình đào tạo Cử nhân Phật học.
Về
mục tiêu, môn học này giúp cho học viên tìm hiểu những giá trị văn hoá
Phật giáo, qua con đường hoà bình và bằng sức thuyết phục của trí tuệ -
từ bi, đã thâm nhập văn hoá các dân tộc châu Á, Châu Âu; tạo lập nền
tảng đạo đức, phong tục, lễ nghi v.v.. của các dân tộc đó. Trên cơ sở
đó, định hướng cho học viên tự chọn để nghiên cứu về một vấn đề văn hoá
Phật giáo cụ thể.
Về
nội dung cơ bản, môn học này sẽ giới thiệu cho học viên nhận biết rõ sự
hình thành và phát triển của Phật giáo, văn hoá Phật giáo, từ một tôn
giáo có tính quốc gia đến tôn giáo quốc tế, những thành tựu và đóng góp
của văn hoá Phật giáo cho toàn thể nhân loại, thông qua các thành tố văn
hóa Phật giáo: Văn hoá nhận thức Phật giáo; Văn hóa tổ chức cộng đồng
trong Phật giáo; Văn hoá nghệ thuật Phật giáo.
Tại
Khoa Văn hóa học, Trường ĐHKHXH&NV – ĐHQG TP. HCM, mấy năm gần đây
trong chương trình đào tạo Cử nhân chuyên ngành Văn hóa học có thiết kế
môn học này và tôi có may mắn là được lãnh đạo khoa mời giảng dạy môn
học đó. Môn Văn hóa Phật giáo (The Buddhistic Culture) có
mã môn học: CUL W21, được thiết kế với dung lượng 3 tín chỉ (45 tiết,
mỗi tiết = 50 phút), bố trí học vào học kỳ 4, khi sinh viên đã vào học
chuyên ngành.
Về
chương trình môn học, khi thiết kế, bên cạnh những yêu cầu bắt buộc
như: Tên môn học, Số tín chỉ, Phân bố thời gian, Điều kiện tiên quyết,
Mục tiêu môn học, Mô tả vắn tắt nội dung môn học, Nhiệm vụ của sinh
viên, Tài liệu học tập, Tiêu chuẩn đánh giá si nh viên, Thang điểm, Kế
hoạch giảng dạy, thì phần Nội dung chi tiết của môn học được chúng tôi
biên soạn thành 4 chương với nội dung cụ thể như sau:
Chương 1. Sự hình thành và phát triển của Phật giáo
1.1. Phật giáo nguyên thuỷ và hệ thống tư tưởng cơ bản: Tứ diệu đế; Bát chánh đạo; Thập nhị nhân duyên
1.2. Phật giáo truyền bá ra quốc tế
- Phật giáo Tiểu thừa và Thế giới Phật giáo Tiểu thừa
- Phật giáo Đại thừa và Thế giới Phật giáo Đại thừa
Chương 2. Văn hoá nhận thức Phật giáo
2.1. Tổng quan về hệ thống kinh điển Phật giáo
- Những lần kết tập kinh điển
- Hệ thống kinh điển Tiểu thừa
- Hệ thống kinh điển Đại thừa
- Hệ thống thể loại kinh văn Phật giáo
2.2 Vũ trụ quan (Bản thể luận) Phật giáo và ảnh hưởng của nó trong đời sống tư tưởng, đời sống tâm linh con người
2.3
Nhân sinh quan (Giải thoát luận và con đường tu chứng) Phật giáo và ảnh
hưởng của nó trong đời sống tư tưởng, đời sống tâm linh con người
2.4 Quan hệ con người và môi trường trong nhận thức Phật giáo
2.5
Việc dịch kinh Phật đối với sự phát triển ngôn ngữ và văn chương ở các
nước châu Á Chương 3. Văn hoá tổ chức cộng đồng trong Phật giáo
3.1. Giáo đoàn, Giáo hội và Tín đồ
- Tổ chức Giáo đoàn, Giáo hội
- Tăng chúng
- Sinh hoạt của người xuất gia
- Giới luật
- Quy định của Tăng già
- Tín đồ Phật giáo (Phật tử)
3.2 Phật giáo với xã hội và gia đình
- Phật giáo với bổn phận xã hội
- Phật giáo với gia giáo và nền nếp gia đình
3.3 Chùa chiền - Thiền viện - Tịnh xá
- Chùa, Thiền viện như một cơ sở tôn giáo
- Chùa, Thiền viện như một cơ sở văn hoá, giáo dục, y tế, kinh tế...
3.4 Phong tục, nghi lễ liên quan đến Phật giáo
3.5 Lễ tết, lễ hội liên quan đến Phật giáo
Chương 4. Văn hoá nghệ thuật Phật giáo
4.1 Kiến trúc Phật giáo
4.2 Điêu khắc Phật giáo
4.3 Hội hoạ Phật giáo
4.4 Âm nhạc Phật giáo
4.5 Trang phục Phật giáo
4.6 Văn học Phật giáo
Với
nội dung chương trình được thiết kế như trên, như đã nói, rõ ràng đây
là môn học cơ sở của chuyên ngành, tạo nền tảng giúp cho sinh viên có
kiến thức trọng tâm và cơ bản để học các môn học khác có tính chuyên sâu
như: Kiến trúc Phật giáo, Điêu khắc Phật giáo, Hội họa Phật giáo, Văn
học Phật giáo, v.v..
Mặt
khác, trong nội dung chương trình như trên chắc chắn có một số kiến
thức mà sinh viên đã từng được học tập và nghiên cứu khi học môn Lịch sử
Phật giáo Ấn Độ, như: Phật giáo nguyên thủy; Tư tưởng cơ bản của Phật
giáo nguyên thủy (Tứ diệu đế, Bát chánh đạo, Thập nhị nhân duyên); Sự
phân chia các phái bộ Phật giáo; Phật giáo Tiểu thừa và Phật giáo Đại
thừa; Những lần kết tập kinh điển, v.v.. nhưng ở đây trong chương trình
môn học xin giới thiệu lại cho có hệ thống, lôgic thì thiết nghĩ cũng
không phải là thừa.
Vì
tầm quan trọng của môn học, viết bài này, chúng tôi hy vọng các vị Tôn
đức lãnh đạo các Học viện Phật giáo đặt tại các vùng miền của đất nước
nên tính toán để đưa môn Văn hóa Phật giáo vào trong chương trình Cử nhân Phật học để đào tạo ở một số Khoa cụ thể mà ở trên có đề cập.
TP. HCM, ngày 14-4-2012
PGS.TS. NGUYỄN CÔNG LÝ
Trường ĐHKHXH&NV-ĐHQG TP. HCM