Khi một người có tấm lòng biết ơn đối với mọi loài, thì người ấy sẽ trân quý sự sống; không tàn hại, ghét bỏ hay loại trừ, mà trái lại họ có khả năng chấp nhận để chuyển hóa và thương yêu. Nhờ vậy, hạnh phúc ở nơi người đó dễ dàng được phát khởi.

Trong đạo Phật, có nói đến bốn ơn. Đó là ơn cha mẹ, ơn thầy tổ, ơn quốc gia xã hội và ơn mọi loài chúng sinh. Chia ra bốn ơn khác nhau như thế là để cho dễ dàng hiểu rõ mà báo đáp. Tuy nhiên, nếu là người tu tập phát khởi được tuệ giác và tình thương, thì họ sẽ đền đáp trọn vẹn tất cả những ân nghĩa trong cuộc đời mà không từ chối hay chọn lựa riêng ai. Và những ân nghĩa đó, được biểu hiện cụ thể ở trong đời sống chứ không phải chỉ là lời nói hoặc ca ngợi, tán tụng suông.

Khi một người thực sự có tấm lòng tri ân đối với mọi loài, thì trước hết chính bản thân họ phải có đời sống bình an, nhẹ nhàng. Người ấy đã chuyển hóa được ít nhiều những phiền não khổ đau và hệ lụy. Tâm tư họ trong sáng, thảnh thơi và không quá bận rộn để bon chen tranh giành địa vị, quyền bính. Những công danh, sự nghiệp đến với họ một cách tự nhiên theo sự vận hành của nhân duyên, nghiệp quả mà không phải bằng ý niệm truy tìm, mưu mô đen tối vì bản ngã.

Nhờ có một tâm hồn trong sáng và bình an nên người đó trực nhận được sự tương quan, tương duyên giữa cuộc đời này. Tất cả mọi loài sinh sống trên trái đất đều phải nương tựa vào nhau mà biểu hiện. Chúng ta có mặt ngày hôm nay là nhờ vào không biết bao nhiêu điều kiện nhân duyên kết hợp lại mà hình thành. Như là tinh cha huyết mẹ, không khí, ánh sáng mặt trời, người cày cấy làm ra lúa gạo v.v… cho đến nhiều điều kiện khác nữa để nuôi dưỡng chúng ta khôn lớn. Không có một sự vật hay sinh vật nào trên trái đất này được hình thành mà không nương tựa vào nhau. Bông hoa có mặt, thì phải nhờ vào đất, nước, ánh sáng mặt trời, không khí… mới được hiện hữu. Con người có sự hiểu biết, thương yêu và hạnh phúc là nhờ vào sự dạy dỗ của cha mẹ, thầy cô và bạn bè. Và sở dĩ chúng ta có được cuộc sống thanh bình, yên ổn là do không bị ngoại xâm, nội loạn cũng như nhờ vào sự sáng suốt, đạo đức của những người lãnh đạo. Do vậy, mọi sự tồn tại trên hành tinh này đều có mối liên hệ tương quan mật thiết với nhau. Nếu ta không có cái nhìn tương tức như vậy, mà cho rằng sự sinh tồn của muôn loài là biệt lập, thì ý niệm chiếm hữu để dành riêng mình sẽ xuất hiện. Từ đó, tạo ra tranh chấp, thù hận và dẫn đến phiền não khổ đau.

Khi tâm mình khởi lên một niệm bất thiện mà ta không rõ biết, thì ý niệm ấy sẽ dẫn tới hành động gây tàn hại đến mọi loài và trong đó có chính mình. Ví dụ, ô nhiễm môi sinh đã tạo ra mất cân bằng sinh thái, làm cho bầu khí quyển càng ngày nóng dần lên. Người ta không nghĩ đến vạn vật tương quan mật thiết với nhau nên khai thác rừng quá mức sẽ dẫn đến hậu quả là thiên tai, bão lụt, động đất và khiến cho hàng trăm nghìn người trên thế giới bị lâm vào chết chóc, đói rách và khổ sở. Hiện nay, ô nhiễm khí quyển là vấn đề thời sự nóng bỏng của cả thế giới, chứ không phải chỉ dành riêng cho một quốc gia nào. Môi trường khí quyển đang có nhiều biến đổi rõ rệt và ảnh hưởng xấu đến cho con người và các loài sinh vật. Hàng năm, người ta khai thác và sử dụng hàng tỷ tấn than đá, dầu mỏ, khí đốt. Ngoài ra, còn có một khối lượng lớn các chất thải khác nhau như: khói xe hơi, chất thải sinh hoạt, chất thải từ các nhà máy và xí nghiệp đã làm cho hàm lượng các loại khí độc hại tăng lên nhanh chóng. Ô nhiễm môi trường khí quyển đã tạo nên sự ngột ngạt và sương mù, gây ra nhiều bệnh tật cho con người. Như vậy, do ý niệm chật hẹp, ích kỷ của cá nhân và không có cái nhìn thấu đáo về mối liên hệ tương quan của vạn vật nên dẫn đến những tai họa thảm thương cho chính bản thân và cho mọi loài.

Vì vậy, lòng biết ơn không phải là lời nói xã giao ngọt ngào hoặc quà cáp để được người kia quan tâm giúp đỡ; hay là kiến tạo một công trình nào đó để chứng tỏ mình là người biết vâng lời, và tiếp nối được sự nghiệp của người đi trước. Hành động này, chưa thể hiện rõ được nội dung của lòng biết ơn. Bởi những việc làm đó, đôi khi chỉ là để được tiếng khen và thêm nhiều lợi dưỡng, chứ không phải người ấy có cái nhìn trong sáng, thâm sâu vào thực trạng đời sống xã hội.

Lòng biết ơn phải được biểu hiện cụ thể vào trong đời sống hàng ngày qua thân, khẩu và ý. Mỗi hành động, lời nói, suy nghĩ của ta đều phát xuất từ sự định tĩnh và trong sáng. Bởi mỗi khi tâm hồn ta bình thản sáng suốt, thì lúc đó ta sẽ thấy rõ được việc làm và lời nói của mình có thực sự đem lại niềm an vui, hạnh phúc cho mình và tha nhân. Còn ngược lại, khi ta hành động, nói năng và suy nghĩ mà thiếu sự định tĩnh, thì những việc làm đó sẽ tạo ra phiền não khổ đau ngay trong khi ta đang làm. Vì khi tiếp xúc với hoàn cảnh không được như ý muốn,  lập tức ta phản ứng ra sự bực bội và muốn loại trừ hoặc chạy trốn những gì đang diễn ra. Như vậy, khổ đau đã được hình thành ngay từ trong những ý niệm mê mờ của mình, rồi từ đó nó lan tràn đến cho những người chung quanh. Vì thế, cho dù ta có kiến tạo ra những công trình to lớn gì chăng nữa, thì vẫn bị phiền não khổ đau trói buộc.

Lòng biết ơn chỉ biểu hiện khi tâm ý ta được thắp sáng trong mỗi giây phút của đời sống. Khi ta nâng bát cơm lên thì ta phải thấy được có vô vàn điều kiện hợp lại mà hình thành. Do đó trước khi ăn, ta phải khởi lòng biết ơn đến mọi loài đã hiến tặng cho ta thực phẩm cao quý này, đồng thời ta cũng nhìn lại để thấy rằng, mình rất là may mắn được sống trong một xã hội có đầy đủ cơm no và áo ấm. Bởi hiện nay, trên thế giới vẫn còn không ít người bị chết đói mỗi ngày. Có những nơi bị nạn dịch bệnh, thiên tai bão lụt, hạn hán, động đất... người ta phải chịu cảnh đói rét và sống trong tình trạng màn trời chiếu đất, rất là thảm thương! Vì vậy khi một con người có cái nhìn trong sáng, thâm sâu vào thực trạng của xã hội, thì họ sẽ phát khởi lòng biết ơn và chỉ muốn hết lòng đóng góp và xây dựng, để làm cho cuộc đời tốt đẹp thêm hơn, mà không có ý niệm chiếm hữu hay tàn hại. Bởi người ấy ý thức được rằng, sự bình an và hạnh phúc của bản thân sẽ đóng góp rất nhiều cho xã hội được hòa bình và phồn thịnh. Còn ngược lại, mỗi khi tâm ý bị mê mờ và tham lam che lấp thì sẽ làm tổn hại cho bản thân và cuộc đời.

Người có lòng biết ơn, thì đời sống của họ sẽ luôn được bình an và hạnh phúc. Dù bất cứ ở nơi nào, họ cũng tạo ra niềm an vui, lợi lạc cho bản thân và cho những người chung quanh, và nhờ vậy nên họ luôn luôn được mọi người trong xã hội thương yêu và quý trọng. Do đó, để biết ơn một cách trọn vẹn, khi làm bất cứ việc gì, chúng ta phải rõ biết về hậu quả của việc đó. Mỗi hành động, lời nói và suy nghĩ đều phải dựa trên sự định tĩnh, sáng suốt. Nhờ vào sự sáng suốt và biết ơn của chúng ta ngày hôm nay, con cháu của chúng ta được tiếp nối và thừa hưởng một cách tốt đẹp ở ngày mai.

 * Viên Ngộ (theo Báo Giác Ngộ)