Tuy nhiên, trong thực tế có nhiều trường hợp khiếm khuyết
trong việc bố trí chiếu sáng tượng Phật và Bồ-tát, đưa đến hiệu quả
ngược lại.
Trong khi chờ đợi những bài phân tích dựa trên kỹ thuật chiếu sáng
trong điêu khắc và xây dựng, chúng tôi xin nêu ra ở đây một số ý kiến
dựa trên kiến thức chiếu sáng trong điện ảnh và truyền hình.
Những lỗi thường gặp trong chiếu sáng tượng Phật
1. Đặt nguồn chiếu sáng cơ bản phía sau tượng Phật làm mặt tượng Phật bị tối
Đây là lỗi thường gặp nhất và có thể nói là tai hại nhất.
Người ta ra sức đầu tư nguồn sáng cho đèn hào quang. Như vậy, khi nhìn
vào tượng Phật, nguồn chiếu sáng ở phía sau tỏa sáng mạnh làm cho việc
xem đối tượng chính là tượng Phật đặt ở phía trước gặp khó khăn, vì đặt
ngược ánh sáng. Đây là một sai lầm lớn trong thể hiện, vì cái phụ (hào
quang) nhằm tôn tạo cái chính (tượng Phật), lại trở thành cái làm tối đi
cái chính.
Nếu dùng quang kế (máy đo ánh sáng dùng trong điện ảnh, truyền hình) để
đo, sẽ thấy nguồn sáng hào quang phía sau chênh lệch rất lớn so với mặt
tượng Phật.
Về kỹ thuật, đây là điều tối kỵ trong thu hình, trừ trường hợp muốn thể
hiện sự bí hiểm, kinh dị (đối tượng tối đen trên bối cảnh sáng).
Rất tiếc là tượng Phật chính điện và lộ thiên ở nhiều chùa cũng như
nhiều tượng ở tư gia bố trí ánh sáng như cách này (chỉ có đèn hào quang
phía sau hay đèn hào quang rất sáng).
2. Đặt nguồn sáng chính thẳng đứng trên đầu tượng Phật
Nguồn sáng chiếu thẳng đứng từ trên đầu tượng Phật xuống sẽ làm:
- Mũi của tượng Phật sáng rực lên.
- Bóng mũi đổ xuống tạo vạch đen trên mặt tượng, như có râu.
Cũng không phải là hiếm thấy cách chiếu sáng kiểu này. Đèn được treo
phía trên phần mái che tượng tỏa chiếu thẳng xuống tượng gây hiện tượng
trên.
3. Chiếu sáng tượng Phật từ phía dưới lên
Trong điện ảnh, truyền hình, cách chiếu sáng này chỉ được sử dụng khi tạo hiệu ứng ma quái, ghê rợn cho chân dung đối tượng.
Tiếc là trong một số ít trường hợp, ánh sáng chiếu cho tượng Phật lại
được bố trí theo kiểu này, mà thường thấy hơn cả là đặt đèn nê-ông sáng
trên mặt bàn thờ hắt ánh sáng lên mặt tượng.
Chiếu sáng tượng Phật theo cách nào là thích hợp?
Mục tiêu của chiếu sáng là làm sáng ảnh tượng, trong đó, nhấn mạnh ở
phần quan trọng nhất là khuôn mặt tượng Phật. Việc chiếu sáng phải tránh
những hiệu quả phản cảm như vừa nêu ở trên.
Nguồn chiếu sáng chính cho tượng Phật phải đặt chếch một bên và chiếu từ trên cao xuống.
Nếu chiếu sáng từ một bên (chỉ với một nguồn sáng) thì sẽ có bóng đổ
trên mặt tượng. Do vậy, tốt hơn là có hai nguồn sáng (có thể không đều
nhau) và chiếu từ trên cao ở hai bên xuống tượng Phật. Cao, nhưng chỉ là
chênh chếch, xéo góc, và từ xa (cách vài tấc trở lên), không phải giữa
đỉnh đầu.
Tùy hoàn cảnh, có thể chọn những loại bóng đèn điện khác nhau để chiếu sáng tượng Phật.
Nhưng cũng cần chú ý rằng nếu nguồn sáng ngả về màu xanh như đèn
huỳnh quang, mà lại dùng chiếu sáng cho một tượng Phật màu trắng chẳng
hạn, thì sẽ làm màu sắc ngả về phía lạnh hơn (sắc mặt sẽ xanh xao, nhợt
nhạt).
Trong khi đó, bóng đèn đốt tim lại có ánh sáng ngả về màu đỏ, sẽ tạo sự
hồng hào cho khuôn mặt được chiếu sáng (trong kỹ thuật điện ảnh, truyền
hình người ta gọi đây là vấn đề nhiệt độ màu, khá phức tạp, tuy vậy có
thể tóm tắt như vừa nêu).
Do vậy, nên chiếu sáng tượng Phật và Bồ-tát bằng những đèn có màu ấm
(ngả vàng) và đặt những đèn này trên giá đỡ cao hơn tượng Phật và chiếu
chênh chếch đến tượng.
Thiết kế đèn hào quang cần cân đối với nguồn sáng chiếu lên tượng
Phật. Đèn hào quang chỉ cần đẹp, không cần sáng rực, vì chỉ với đèn có
công suất vừa phải, hào quang cũng đã sáng hơn khuôn mặt tượng Phật rất
nhiều (vì hào quang là đèn chủ động tự nó phát ra ánh sáng , còn khuôn
mặt tượng Phật thì chỉ sáng thụ động, tức là được chiếu sáng mà thôi).
Trong khi đó, đối tượng chính cần được làm sáng là khuôn mặt tượng Phật, hào quang chỉ giữ vai trò phụ.
Nếu có đèn hào quang quá sáng mà lại chuyển động thì cần tăng cường
hơn nữa đèn chiếu sáng tượng Phật lên nhiều lần để tạo sự phù hợp, cân
xứng.
Nếu có điều kiện, nên thử nhiều loại đèn chiếu sáng ở nhiều vị trí và
cách thức khác nhau trên cơ sở những hướng dẫn ở trên, để tìm ra giải
pháp chiếu sáng đẹp nhất cho tượng Phật và Bồ-tát, thực hiện cúng dường
ánh sáng ở mức độ tốt nhất.
Không nên nghĩ rằng cứ gắn hào quang lên tượng Phật là đã cúng dàng ánh sáng.
Chiếu sáng đúng cách mới làm tăng sự tôn nghiêm cho tượng Phật và ngược lại.
Sau khi đã chiếu sáng phần mặt chính của tượng Phật đạt yêu cầu, có thể đặt thêm nguồn ánh sáng phía sau tượng.
Đây sẽ là nguồn sáng phụ có chức năng tạo sáng viền quanh tượng Phật tạo hiệu quả có ánh sáng phát ra từ tượng.