“Hôm nay, lần đầu tiên trong lịch sử, chúng
ta có một hội nghị gồm đầy đủ đại biểu các tổ chức, giáo hội, hệ phái Phật giáo
trong cả nước: Bắc tông, Nam tông, Khất sĩ và Phật giáo Khmer, Tăng Ni và nam nữ
cư sĩ, già và trẻ, từ mọi miền trên đất nước VN đã vân tập về đây, trong hội
trường trang nghiêm và rực rỡ với một quyết tâm sắt đá: xây dựng hoàn thành
ngôi nhà thống nhất Phật giáo VN”, Hòa thượng tuyên bố.
Toàn cảnh Hội nghị thống nhất Phật giáo VN tại Hội trường chùa Quán Sứ, Hà Nội - Ảnh Tư liệu
Như trong nội dung của hai bài trước đã giới
thiệu, trong lịch sử Phật giáo VN đã diễn ra nhiều cuộc vận động thống nhất và
kết quả là đã đi đến được thống nhất. Tuy nhiên, ngoại trừ sự thống nhất Phật
giáo dưới thời nhà Trần, các cuộc thống nhất còn lại đều gặp một số trở ngại do
cơ chế, hoặc do hoàn cảnh đất nước bị chia cắt tạm thời, nên chưa thực sự thống
nhất xứng với danh xưng thống nhất toàn quốc, trọn vẹn lãnh thổ của đất nước ta
và đầy đủ các thành phần, hệ phái, truyền thống, tổ chức Phật giáo hiện hữu.
“Sự thống nhất thực sự, trọn vẹn và dân chủ”
165 đại biểu thuộc các đoàn của Ban Vận động
Thống nhất Phật giáo VN: Hội Phật giáo Thống nhất VN, Giáo hội Phật giáo VN Thống
nhất, Giáo hội Phật giáo Cổ truyền VN, Ban Liên lạc Phật giáo yêu nước TP.HCM,
Giáo hội Tăng-già Nguyên thủy VN, Hội Đoàn kết Sư sãi yêu nước Tây Nam Bộ, Giáo
hội Tăng-già Khất sĩ VN, Thiên Thai Giáo Quán tông, Hội Phật học Nam Việt, các
đại biểu Tăng Ni, cư sĩ tiêu biểu (38 vị giáo phẩm Hòa thượng, 70 vị Thượng tọa,
18 vị Đại đức, 6 vị Ni trưởng, 11 Ni sư, 1 Sư cô, 21 nam, nữ cư sĩ), là những vị
tiêu biểu các tông phái, tổ chức mang theo nguyện vọng thống nhất trong một
ngôi nhà Giáo hội chung đã cùng vân tập về chùa Quán Sứ, Hà Nội dự Hội nghị từ
ngày 4 đến 7-11-1981.
Với vai trò Viện trưởng Viện Hóa đạo
GHPGVNTN, HT.Thích Trí Thủ trong trả lời phỏng vấn Báo Giác Ngộ trước sự kiện này đã bày tỏ ẩn ý thú vị: “Thật
là vô lý khi suốt một đời người từ tấm bé đến lúc già nua chỉ mặc có một chiếc
áo mà cũng vừa và hợp thời trang hay sao? Đạo Phật là đạo của khế cơ khế lý mà
lại đứng yên một chỗ, một hình thái thì thật là kỳ cục và chỉ đưa đến sự hủy diệt
mà thôi”. (báo Giác Ngộ số 131, năm 1981)
Đó cũng chính là điểm gặp gỡ của chư tôn đức
giáo phẩm, các vị đứng đầu các Giáo hội,
tông phái, hệ phái lúc bấy giờ. HT.Thích Minh Nguyệt, Chủ tịch Ban Liên lạc Phật
giáo yêu nước TP.HCM cho rằng việc thống nhất Phật giáo là “cơ duyên để củng cố
lại tư tưởng gần với Chánh pháp phù hợp với tình cảm của dân tộc…”. HT.Thích Giới
Nghiêm, Tăng thống Giáo hội Tăng-già Nguyên thủy VN xác quyết rằng, Phật giáo
không thể đứng ngoài lịch sử, “Việc thống nhất Phật giáo sẽ tạo cho Phật giáo
có tiếng nói chung, có tổ chức chung và sự đóng góp cho Phật pháp cùng dân tộc
sẽ to lớn hơn, mạnh hơn”, Hòa thượng nhận định.
Chư tôn giáo phẩm cùng nhất tâm đảnh lễ Tam bảo
trước phiên khai mạc Hội nghị Thống nhất Phật giáo VN - Ảnh Tư liệu
Sau phiên trù bị ngày 3-11-1981, Hội nghị
làm việc chính thức trong 4 ngày liên tục tiếp theo với nhiều nội dung, trong
đó đặc biệt tập trung thảo luận các văn kiện quan trọng là Dự thảo Hiến chương
và Đại cương Chương trình hoạt động của GHPGVN, nghe tham luận của đại diện 9 tổ
chức, hệ phái Phật giáo tham dự; giới thiệu về cơ cấu của Hội đồng Chứng minh,
Hội đồng Trị sự và Ban Thường trực thuộc cơ cấu Trung ương Giáo hội; suy tôn
Pháp chủ Hội đồng Chứng minh, suy cử Chủ tịch Hội đồng Trị sự GHPGVN...
“Sau
ba lần khiêm nhường thoái thác trước toàn thể đại biểu, nhưng với sự cung kính
nhất tâm quy ngưỡng của toàn đại hội, với thái độ trang nghiêm, chư tôn Trưởng
lão HT.Thích Đức Nhuận và HT.Thích Trí Thủ cuối cùng cũng đã hoan hỷ nhận gánh
trách nhiệm lãnh đạo Giáo hội, ngôi nhà chung và thực sự thống nhất của Phật
giáo VN”. Trong niềm xúc động, HT.Thích Giác Toàn, Phó Chủ tịch HĐTS GHPGVN, là
thành viên trẻ nhất trong Ban Vận động Thống nhất Phật giáo VN, đại diện cho hệ
phái Phật giáo Khất sĩ hồi tưởng giờ phút thiêng liêng chiều 7-11-1981, tại
phiên bế mạc, giới thiệu 50 vị giáo phẩm vào Hội đồng Chứng minh, suy tôn Pháp
chủ; tuyên đọc danh sách 49 vị vào Hội đồng Trị sự và suy cử Chủ tịch.
Sau khi thành tựu viên mãn, Hội nghị đã ban
hành Nghị quyết gồm 7 điểm, công bố Đại cương Chương trình hoạt động gồm 6 điểm,
ra Tuyên bố về trách nhiệm bảo vệ hòa bình thế giới, ra Lời kêu gọi gởi đến
toàn thể Tăng Ni, Phật tử trong và ngoài nước, xác nhận vai trò GHPGVN kế thừa
lịch sử truyền bá giáo lý Phật-đà hơn hai ngàn năm, là tổ chức
duy nhất đại diện cho Phật giáo VN trong và ngoài nước.
Niềm vui về sự ra đời của một tổ chức Giáo hội
trong ý nghĩa thống nhất thực sự và trọn vẹn lan tỏa không chỉ trong Tăng Ni,
Phật tử mà rộng đến cả các giới bên ngoài xã hội.
Nói về sự kiện “ngàn năm một thuở” này,
HT.Thích Thanh Kiểm, trụ trì chùa Vĩnh Nghiêm bộc bạch ngay sau đó, “Việc thống
nhất Phật giáo là một nguyện vọng ấp ủ lâu nay của mọi giới Tăng Ni, Phật tử
cho nên hội nghị thành công làm cho mọi người vô cùng phấn khởi”. Đại diện cho
tôn giáo bạn, Tổng Giám mục Nguyễn Văn Bình cũng đã có lời chúc mừng sự thành
công của Hội nghị. Nghệ sĩ nhiếp ảnh tài hoa Võ An Ninh tin tưởng sự ra đời của
GHPGVN sẽ đem đến một sinh khí mới để Phật giáo góp phần xây dựng đất nước, làm
vẻ vang cho Phật giáo VN.
Nhiều vị giáo phẩm tôn túc, cư sĩ là chứng
nhân của sự kiện lịch sử trên đã viên tịch, qua đời; một số vị vẫn còn đang tiếp
tục các trọng trách của Giáo hội cũng như các công tác khác, như HT.Thích Thiện
Bình, HT.Thích Hiển Pháp, HT.Thích Trí Quảng, HT.Dương Nhơn, HT.Danh Nhưỡng,
HT.Thích Giác Toàn, HT.Thích Thiện Tâm, HT.Thích Thiện Duyên, HT.Thích Trí Tâm,
CS.Tống Hồ Cầm, CS.Nguyễn Văn Hàm…
Những lời lưu danh muôn thuở
Hội nghị Thống nhất Phật giáo VN có ý nghĩa lịch
sử hết sức lớn lao, là kết quả của một quá trình vận động nhiều tháng trước đó
và đáp ứng nguyện vọng của Tăng tín đồ Phật giáo VN từ Bắc chí Nam, một số nước
hải ngoại. “Nền thống nhất này dựa trên tinh thần dân chủ, lấy tứ chúng đồng tu
làm cơ sở, chứ không dựa trên giáo quyền, phong kiến hay quyền lực cá nhân”. Lời
khẳng định của HT.Thích Trí Thủ trong Diễn văn khai mạc cũng là cơ sở về đường
lối hoạt động của GHPGVN trong mấy mươi năm qua, để GHPGVN là tổ chức duy nhất
xứng đáng đại diện cho Phật giáo VN trong và ngoài nước.
Phát biểu tại Hội nghị, ông Xuân Thủy, Phó Chủ
tịch kiêm Tổng Thư ký Hội đồng Nhà nước, sau khi chia sẻ những kinh nghiệm và
ưu tư về đất nước trong bối cảnh thế giới, ông khẳng định “Phật giáo ở VN vốn
có truyền thống yêu nước”, và ông chúc mừng sự thành công của hội nghị lịch sử
này, đồng thời bày tỏ sau Hội nghị Thống nhất, dưới ngôi nhà chung, Tăng Ni và
Phật tử “sẽ góp phần cùng với dân tộc viết thêm những trang sử mới huy hoàng”.
Ông Hoàng Quốc Việt, Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Ủy
ban Trung ương MTTQVN tại phiên khai mạc, xác quyết chân lý được lịch sử chứng
minh: “Kinh nghiệm chỉ ra rằng khi nào tôn giáo gắn bó với dân tộc, đoàn kết với
nhân dân thì khi đó tôn giáo mới làm sáng tỏ chân lý đạo giáo của mình”. Hội
nghị Thống nhất Phật giáo VN là sự kiện lịch sử sau khi đất nước hoàn toàn thống
nhất, độc lập và tự chủ; đây là cơ hội để Phật giáo VN phát huy truyền thống
yêu nước, gắn bó với dân tộc của mình.
Ông Xuân Thủy phát biểu tại Hội nghị - Ảnh Tư liệu
Trong buổi tiếp đoàn các đại biểu tham dự Hội
nghị Thống nhất Phật giáo VN tại Phủ Chủ tịch ngày 8-11-1981 sau khi Hội nghị
thành tựu viên mãn, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Văn Đồng đã thay mặt Trung
ương Đảng, Chính phủ, MTTQVN và nhân dân chúc mừng, ông chia sẻ rằng món quà
cao quý mà ông thường dành tặng đến các quốc khách nước ngoài là tôn tượng Phật
nghìn tay nghìn mắt, tiêu biểu cho Phật giáo VN. “Trong quá khứ, Phật giáo VN
đã gắn chặt với dân tộc trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước. Lịch sử đã xác
nhận Phật giáo VN là một tôn giáo từ bản chất, bản sắc từ trong thực tiễn hoạt
động của mình, biểu hiện truyền thống yêu nước, gắn bó chặt chẽ với dân tộc, với
Tổ quốc. Trong sự nghiệp cách mạng cao cả của dân tộc ngày nay, Phật giáo VN đã
góp phần xứng đáng. Đối với VN, nói đến tôn giáo là người ta nghĩ ngay đến đạo
Phật, đến những việc làm cao quý, đẹp đẽ của đông đảo Tăng Ni, Phật tử. Đạo Phật
ở VN mang màu sắc dân tộc VN rõ rệt. Có thể nói rằng Phật giáo VN đã góp phần
làm sáng ngời lý tưởng của dân tộc, và trưởng thành cùng dân tộc”.
Lời của Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Văn
Đồng được đúc kết trong cùng một âm hưởng xác quyết truyền thống của gắn bó của
Phật giáo VN với dân tộc, đó là “hộ quốc an dân”, sự ra đời của GHPGVN là tất yếu
lịch sử, kế thừa truyền thống ấy phù hợp với thời đại, như phương châm đã được
đưa vào Hiến chương ngay từ ngày thành lập: “Đạo pháp - Dân tộc - Chủ nghĩa xã
hội”.
Hội nghị Thống nhất Phật giáo VN từ ngày 4 đến 7-11-1981
tại chùa Quán Sứ, Hà Nội chính là Hội nghị thành lập GHPGVN, đem đến “một nguồn
vui vô hạn” và “đánh dấu bước đi mới của Phật giáo VN…” như lời của Hòa thượng
Đệ nhất Chủ tịch Hội đồng Trị sự Thích Trí Thủ trong Lá thư xuân Nhâm Tuất - 1982 gởi
đến toàn thể Tăng Ni, Phật tử.
Hoàng Độ - Quảng Kiến
|
HT.Thích Trí Quảng, Phó Pháp chủ
HĐCM, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phật học VN, Viện trưởng Học viện Phật giáo
VN tại TP.HCM:
HT.Thích Trí Quảng - Ảnh: Bảo Toàn
|
Lúc bấy giờ, trước Hội nghị Thống
nhất Phật giáo VN (1981), HT.Thích Trí Thủ là Viện trưởng Viện Hóa đạo Giáo hội
Phật giáo VN Thống nhất đã bàn bạc với tôi để cơ cấu phái đoàn tham dự Đại hội.
Sau đó đã nhất trí thỉnh HT.Thích Thiện Siêu - thành viên Viện Tăng thống làm
Trưởng đoàn, HT.Thích Từ Nhơn làm Phó đoàn, tôi làm Thư ký đoàn. Thành phần
tham dự còn thỉnh thêm HT.Thích Chánh Trực (Quảng Trị), HT.Thích Thanh Trí
(TT-Huế) cũng như các vị Chánh đại diện của Giáo hội Phật giáo VN Thống nhất
các tỉnh thành phía Nam tham gia đoàn.
Giai đoạn đó, khó nhất của Hội nghị
là đoàn Giáo hội Phật giáo VN Thống nhất ở phía Nam vì trong tâm của mỗi người
đã muốn thống nhất nhưng cái tình thì nặng lòng. Các phái đoàn thuộc 8 tổ chức
Phật giáo khác, theo tôi cảm nhận có dễ hơn, do số lượng ít, đã gắn bó với các
phong trào cách mạng.
Tuy nhiên, vào hội
nghị rồi thì tất cả cùng gặp gỡ nhau một cách dễ dàng, chỉ thay đổi một số chi
tiết cho phù hợp với thời đại xã hội chủ nghĩa, phù hợp với quần chúng khi nước
nhà đã thống nhất. Hội nghị nhất tâm suy tôn Đức HT.Thích Đức Nhuận làm Pháp chủ.
Ngài là vị cao tăng đã được lòng Tăng Ni phía Bắc. Trong thời điểm lịch sử đó,
Hòa thượng Pháp chủ đưa ra mấy yêu cầu quan trọng mà ai cũng cảm động, trong đó
có vấn đề: “Đã thành lập Giáo hội thì phải mở trường đào tạo Tăng tài, còn
không mở trường thì tôi không làm Pháp chủ”. Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng đã
đồng ý với những nguyện vọng chính đáng của Phật giáo.
Hội nghị cũng nhất
trí suy cử HT.Thích Trí Thủ làm Chủ tịch Hội đồng Trị sự. Ngài là một vị danh
tăng đã tích cực lặn lội ba miền vận động
thống nhất, được nhiều giới kính trọng. Trong khi làm việc ở Viện Hóa đạo, ngài
được xem là vị thầy của Tăng Ni miền Nam lúc bấy giờ, nên suy cử HT.Thích Trí
Thủ vào vị trí lãnh đạo Giáo hội là thích hợp. Hai vị Hòa thượng Phó Chủ tịch
Thường trực, đại diện miền Bắc là HT.Phạm Thế Long (Nam Định), đại biểu Quốc hội,
có uy tín với Tăng Ni phía Bắc; HT.Thích Trí Tịnh đại diện miền Nam, là vị thầy
của Tăng Ni, cũng được mọi người kính trọng.
Với uy tín và tầm
nhìn của chư vị giáo phẩm đứng đầu Giáo hội như vậy đã tạo thuận duyên, sự đồng
thuận của Nhà nước, sự ủng hộ của toàn thể Tăng Ni, Phật tử. Và đó chính là nền
tảng vững chắc cho tiến trình phát triển của Giáo hội trong 35 năm qua.
Đình Long lược ghi |
>> Xem kỳ 2: Tiến trình vận động thống nhất Phật giáo Việt Nam ||
_____________
* Xem tiếp kỳ sau: Đặc điểm hệ thống tổ chức nền tảng của Giáo hội từ ngày đầu thành lập