01.  Địa bà ha la (613 – 687): Hán dịch là Nhật Chiếu.  Sư xuất gia từ thưở ấu niên, từng trụ các chùa Ma ha bồ đề, Na lan đà.  Sư có phong nghi cao đẹp, thông minh đỉnh ngộ, thông đạt 3 tạng, am tường 5 minh, rất giỏi chú thuật.  Ngưỡng mộ chí nguyện của ngài Huyền Trang, năm 676, đời vua Đường Cao Tông, sư đến Trường An, bấy giờ sư đã trên 60 tuổi.  Năm 680, nhà vua ra sắc lịnh thỉnh sư ở biệt viện và sắc 10 vị đại đức giúp sư dịch kinh tại chùa Thái Nguyên ở Đông kinh và các chùa Thái Nguyên và chùa Hoằng Phước ở Tây kinh.  Trong 6 năm, từ năm 680 đến năm 685, sư và 10 vị đại đức cùng dịch xong kinh Đại thừa hiển thức, 18 bộ, 34 quyển.  Năm 684, tại chùa Thái Nguyên, Tây kinh, sư trao cho ngài Pháp Tạng phẩm Nhập pháp giới của kinh Hoa nghiêm, nhờ đó kinh Hoa nghiêm ở Trung Quốc mới được đầy đủ.  Sư thường nghĩ đến việc báo đáp công ơn của mẹ, muốn trở về quê, nhiều lần dâng biểu xin từ quy, cuối cùng được vua chấp nhận, nhưng tiếc rằng sư bị bịnh, nên không về quê được.  Năm 687, sư thị tịch thọ 75 tuổi.  Vũ Hậu ban sắc an táng sư tại chùa Hương Sơn ở Long Môn, kinh đô Lạc Dương, Trung Quốc.

02.  Am la quả (菴羅果, Amra): Luật Thiện kiến gọi trái xoài là trái am la.

03.  Biểu sát (表剎): gọi tắt là sát, xuất từ chữ sát đa la (剎多羅, Ksetra), nghĩa là trụ phướng (tràng can).  Trụ phướng tiêu biểu ở trên đỉnh của ngôi tháp gọi là biểu sát: vật tiêu biểu tháp. Sát chỉ cho cõi Phật, cũng để tôn xưng tháp Phật.  Tôn xưng chùa thì gọi là Phạn sát. Trên tháp đặt trụ cao vọt lên, có nhiều khoanh tròn gọi là luân cái (8 khoanh sắp lên là tháp Phật).  Chóp trụ là hình viên ngọc vọt sáng, bên trong tôn trí xá lợi Phật.  Có khi trụ này dựng riêng trước tháp, gọi là trụ biểu. Có khi không có tháp mà chỉ có trụ, thì trụ này chính là tháp (và trên đỉnh trụ có một luân cái mắc linh báu).  Chóp tất cả loại trụ đều làm bằng vàng, nên gọi là kim sát. Kinh Pháp hoa, phẩm Phân biệt công đức ghi: Trụ tháp rất cao rộng, nhỏ lần đến Phạn thiên (biểu sát thậm cao quảng, tiệm tiểu chí Phạn thiên: 表剎甚高廣, 漸小至梵天).  Kinh Duy ma, phẩm Pháp cúng dường ghi: Dựng tháp bảy báu, chu vi bằng một đại lục nhân loại, cao đến Phạn thiên, trụ biểu tráng lệ (起七寶塔，縱廣一四天下，高至梵天，表剎莊嚴: khởi thất bảo tháp, túng quảng nhất tứ thiên hạ, cao chí Phạn thiên, biểu sát trang nghiêm).

04.  Luân cái (輪蓋): lọng hình bánh xe, còn gọi là bàn cái, thừa lộ bàn, hình giống như chiếc mâm tròn, nhiều lớp chồng lên nhau, xuyên tâm là cây biểu sát.

05. Thập nhị bộ kinh (mười hai bộ kinh):  Thể văn và sự lý trong tất cả các kinh chia ra 12 loại (bộ = bộ phận, hay chi = thành phần), mà có bộ hay cuốn kinh đủ cả 12 loại, có bộ hay cuốn chỉ là 1 loại cho đến 11 loại. Đó là: 1. Tu đa la (Sutra = khế kinh, vì khế hợp chân lý và tâm lý) là thể văn trường hàng trong các kinh, nói thẳng pháp nghĩa, 2. Kỳ dạ (Geya = ứng tụng hay trùng tụng) là thể văn chỉnh cú ứng với văn trường hàng mà lặp lại pháp nghĩa ở trước, 3. Già đà (Gatha = phúng tụng hay cô khởi) là thể văn chỉnh cú không theo trường hàng mà tự nói pháp nghĩa, 4. Ni đà na (Nidana = nhân duyên) là thuật lại lý do thấy Phật nghe pháp, lý do và địa điểm Phật thuyết pháp giáo hoá, 5. Y đế mục đa (Itivutaka = bản sự) là Phật thuật lại nhân duyên quá khứ của đệ tử, 6. Xà đa già (Jataka = bản sinh) là Phật nói về nhân duyên quá khứ của ngài, 7. A phù đạt ma (Adbhutadharma = vị tằng hữu) là ghi lại những việc bất tư nghị của thần lực Phật thị hiện, 8. A ba đà na (Avadana = thí dụ) là nói những ví dụ, 9. Ưu bà đề xá (Upadesa = luận nghĩa) là vấn đáp thảo luận về pháp nghĩa, 10. Ưu đà na (Udana = tự thuyết) là Phật tự nói chứ không ai hỏi được, 11. Tỳ phật lược (Vaipulya = phương quảng) nói về chân lý chính xác và rộng lớn, 12. Hoà già la (Vyakarana = thọ ký) thọ ký thành Phật cho bồ tát.  Tựu trung, 3 loại đầu là chia theo thể văn, 9 loại sau là chia theo sự lý của thể văn ấy.

06.  Phạn thế (梵世, brahmaloka): còn gọi là Phạn sắc giới, Phạn thế thiên, Phạn thế giới, Phạn giới; chỉ cho thế giới thuộc quyền chi phối của Phạn thiên. Từ ngữ Phạn thế còn là từ để gọi chư thiên cõi Sắc, vì người ở cõi này đã lìa dâm dục, cho nên xưa nay ở Ấn độ gọi hạnh ly dục, thanh tịnh là Phạn hạnh.

07.  Cõi trời Ngũ tịnh cư thuộc Sắc giới, cũng gọi là Ngũ bất hoàn thiên hay Ngũ a na hàm thiên. Kinh Thủ lăng nghiêm ghi: Ở đây, còn có năm bậc Bất hoàn thiên, đã dứt sạch chín phẩm tập khí của cõi dưới, khổ vui đều hết, chẳng định cư ở cõi dưới, nên an lập chỗ ở nơi tâm xả của đồng phận chúng sinh. Năm bậc đó là: l. Khổ vui đã diệt, ưa ghét chẳng sinh, hạng này gọi là Vô phiền thiên; 2. Tự tại phóng xả, chẳng có năng sở, tâm chẳng đối đãi, hạng này gọi là Vô nhiệt thiên; 3. Mười phương thế giới, diện kiến trong lặng, chẳng còn tất cả cấu nhiễm của cảnh trần, hạng này gọi là Thiện kiến thiên; 4. Diệu kiến hiện tiền, biến tạo vô ngại, hạng này gọi là Thiện hiện thiên; 5. Sắc trần từ tướng lăng xăng đến chỗ cứu cánh chẳng động, cùng tột tánh sắc chẳng có bờ bến, hạng này gọi là Sắc cứu cánh thiên.  A Nan, với các cõi Bất hoàn thiên này, chỉ riêng bốn vị thiên vương cõi tứ thiền mới được nghe biết, nhưng chẳng thể thấy biết. Như nay trong thế gian, nơi núi sâu rừng thẳm, những đạo tràng của bậc thánh, đều có các vị a la hán trụ trì, mà người thế tục chẳng thể thấy.

08.  Ngũ Tịnh cư thiên là chỗ ở của các vị a na hàm. Các vị sẽ ở đây tu tập tiếp để chứng quả a la hán. Thân của các vị trời trong Ngũ tịnh cư thiên bằng sắc chất cực vi tế hơn hẳn tất cả các cõi trời bên dưới trong Sắc giới.

09.  Kệ tụng này thuyết minh sự bất sinh bất diệt của pháp thân, nên gọi là pháp thân kệ, pháp thân xá lợi kệ, pháp tụng xá lợi. Kinh Dục tượng công đức ghi: Thiện nam tử, chư Phật Thế tôn có đủ ba thân, đó là pháp thân, thọ dụng thân và hóa thân.  Sau khi Như lai nhập niết bàn, nếu ai muốn cúng dường ba thân này thì nên cúng dường xá lợi.  Song xá lợi có hai loại: một là thân cốt xá lợi, hai là pháp tụng xá lợi.  Đức Phật liền nói một pháp tụng: Các pháp theo duyên khởi/ Như lai nói là nhân/ Pháp kia nhân duyên hết/ Là đại sa môn nói.

(諸法從緣起, 如來說是因, 彼法因緣儘, 是大沙門說: Chư pháp tùng duyên khởi/ Như lai thuyết thịnhân/ Bỉ pháp nhân duyên tẫn/ Thị đại sa môn thuyết). 

10.  Thể tánh chân thật của tất cả các pháp, không luận là tâm hay sắc, đều là cái tánh không tịch. Các pháp không tịch nên không có một sự gì và cũng không có một tướng gì, nhưng vì vậy mà tùy duyên có tất cả sự, tất cả pháp. Như Trung luận ghi: “Dĩ hữu không nghĩa cố, nhất thiết pháp đắc thành”.(以有空義故,一切法得成: Vì do có tánh không nên các pháp đều thành).

11.  Tôn giả Vakkali ở nhà thợ gốm, đang bị bịnh nặng, sắp lâm chung, nhưng lòng rất muốn diện kiến dung nhan đức Thế Tôn và đảnh lễ Ngài lần cuối trước khi nhắm mắt lìa đời, nhưng không thể nào đến nơi ở của Thế Tôn được, cho nên Tôn giả Vakkali đã cho thị giả đến cung thỉnh đức Thế Tôn đến nơi mình ở. Vì lòng từ mẫn đức Thế Tôn đã thân hành đến thăm Tỷ kheo Vakkali. Sau khi đến đức Thế Tôn hỏi: - Này Vakkali, nếu ông không có gì trách mình về giới luật, vậy có gì phân vân hay hối hận không ? Tôn giả Vakkali thưa rằng: - Đã từ lâu, bạch Thế Tôn, con muốn đến để được thấy Thế Tôn, nhưng thân con không đủ sức mạnh để được đến thấy Thế Tôn.. Đức Thế Tôn dạy rằng: - Thôi vừa rồi, này Vakkali, có gì đáng thấy đối với cái thân hôi hám này. Này Vakkali. Ai thấy pháp, người ấy thấy Ta, Ai thấy Ta, người ấy thấy pháp. (H.T  Minh Châu dịch, kinh Tương ưng bộ, tập 3)

12.  Chánh văn là sạ trác sạ phác.  Cầu kỳ thì như ngọc đã mài giũa, giản dị thì như ngọc chưa mài giũa.

13.  Chỉ cho vua Vũ nhà Hạ, 2205 trước Công nguyên.

14.  Khổng bích:  Sách Hán thư, thiên Nghệ văn chí có ghi: “Thượng thư cổ văn lấy từ trong vách nhà họ Khổng. Cuối đời Vũ Đế, Lỗ Cung Vương phá đất nhà Khổng Tử, muốn làm rộng cung thất của mình, mà phát hiện Cổ văn thượng thư, tới Lễ ký, Luận ngữ, Hiếu kinh, phàm hơn 10 thiên, đều là chữ cổ. Cung Vương ra vào nhà đó, nghe thấy tiếng đàn sắt, đàn cầm, chuông, khánh, sợ hãi bèn dừng việc không phá vách nữa. Khổng An Quốc là hậu duệ của Khổng Tử, dốc lòng học được sách này, khảo chú 29 thiên, được hơn 16 thiên. Được An Quốc hiến cho triều đình, gặp nạn vu cổ, chưa được xếp vào hàng học quan”.

15. Chỉ cho các hoa văn lửa và nước.

16.  Ba quả là chỉ cho thánh quả a na hàm, quả thứ 3 trong bốn quả thanh văn.

17. Trong đại tạng kinh, lời tựa này nằm ở phía trên kinh văn, nay đưa xuống như là phụ lục.

Quảng Minh Việt dịch

Source: www.PhapVan.CA