Hỏi: Nhờ giải thích nguyên nghĩa của các cách tôn xưng "Hòa thượng", "Thượng tọa" và "Đại đức".
Đáp:
- Hòa thượng: có gốc từ Phạn ngữ: upadhyaya, Pàli:
upajjhaya, tiếng Nhật là: osho; dịch âm Hán Việt là Ưu ba
đà la; nguyên là cách gọi đối với các bậc tôn sư thân cận dìu
dắt các Sa di hoặc Tỳ kheo, vì vậy cũng được gọi là Thân giáo
sư hoặc Lực sinh. Trong thời gian đầu của Phật giáo tại Ấn Độ,
người ta phân biệt hai vị thầy của một người mới nhập Tăng già,
đó là Hòa thượng và A xà lê (hoặc Giáo thọ, Phạn ngữ:
acarya). Hòa thượng là người dạy các đệ tử biết trì giới, thực
hành nghi lễ, và vị Giáo thọ là người giảng Pháp, ý nghĩa của
kinh sách. Vì thế mà danh từ Hòa thượng cũng đồng nghĩa với từ
Luật sư hoặc Giới sư trong thời này.
Tại Đông và Nam Á, danh hiệu Hòa thượng là chức vị cao nhất mà
một người tu hành có thể đạt được, cao hơn cả vị A xà lê. Muốn
mang danh hiệu này, một vị Tăng phải đạt được những tiêu
chuẩn đạo đức, thời gian tu tập (tuổi hạ)... và danh hiệu này
được tấn phong trong một buổi lễ long trọng của Tăng già. Danh từ
này sau cũng được dùng chỉ những vị Tăng cao tuổi, trụ
trì một ngôi chùa và có đức hạnh, tư cách cao cả mặc dù chưa
được chính thức phong hiệu.
Danh hiệu "Đại Hòa thượng" cũng thường được sử dụng trong
Thiền tông để chỉ những vị Thiền sư. Theo những nghi thức tụng
niệm trong một Thiền viện tại Nhật Bản, thiền sinh phải tưởng
niệm đến hệ thống truyền thừa từ Đức Phật Thích Ca Mâu Ni đến vị
Lão sư (roshi) đang trụ trì và tụng danh hiệu của chư vị.
Tên của chư vị thường được thêm danh hiệu (Đại Hòa thượng) phía
sau để tăng thêm vẻ uy nghiêm.
Tại Việt Nam ngày nay, "Hòa thượng" được xem là phẩm vị giáo
phẩm cao nhất trong tổ chức Tăng già của GHPGVN, điều kiện tấn
phong được quy định trong Hiến chương của Giáo hội (đang ở giáo
phẩm Thượng tọa, trên 60 tuổi đời và 40 tuổi đạo, có đạo
hạnh, có công đức với đạo pháp và dân tộc...).
- Thượng tọa: có nguồn gốc Phạn ngữ: sthavira, Pàli:
thera; là cách tôn xưng một vị Tăng cao tuổi đã đạt bốn
tiêu chuẩn sau: 1) Đức hạnh cao; 2) Nắm vững tất cả giáo lý căn
bản của đạo Phật; 3) Nắm vững các phương pháp thiền định; 4) Người
đã diệt ô nhiễm, phiền não và đạt giải thoát.
Danh hiệu Thượng tọa được dùng sau này không hẳn là theo tất
cả các tiêu chuẩn trên, thường chỉ để dùng cho các Tỷ kheo có danh
tiếng, cao tuổi hạ.
Tại nước ta, phẩm vị "Thượng tọa" được xem là giáo phẩm sau
"Hòa thượng", điều kiện để GHPGVN tấn phong cũng được quy định
trong Hiến chương của Giáo hội (Tăng sĩ từ 45 tuổi đời và 25 tuổi
đạo trở lên, có công đức với đạo pháp và dân tộc...).
- Đại đức: là tôn hiệu chỉ cho những vị Tăng
có đạo hạnh và trí tuệ. Ở nước ta ngày nay, Đại đức chỉ cho những
vị Tăng đã thọ giới Tỳ kheo.
(theo Tuần báo Giác Ngộ, tháng 1-2006)