Nếu nhu bạn quan sát kỷ tu tuởng sân hận và đố kỵ đang phát sinh trong bạn nhu thế nào, bạn sẽ tìm đuợc ra rằng, nói chung, nó chỉ xuất hiện khi bạn bị tổn thuong, hoặc bị đối xử bất công bởi nguời nào đó, trái với sự mong đợi của bạn. Nếu khi tâm sân hận có mặt, quán chiếu kỷ, bạn thấy rằng nó xuất hiện nhu là một nguời bạn để bảo vệ, để đối kháng lại hoặc trả đủa đối với ai gây tác hại đến bạn. Vì vậy, sự giận dữ hay tâm sân phát sanh nhu là một lá chắn bảo vệ bạn. Nhung thực tế, đó là một ảo ảnh hay là một sự đánh lừa tâm bạn.

Ngài Chandrakirti, trong “Thể nhập vào Trung đạo” cho rằng có thể bạn biện minh rằng đó là sự ứng phó với vu lực bằng bạo lực, vì sự trả đủa bằng cách nầy để tránh đuợc hoặc giảm sự tổn thuong đến bạn, khi sự kiện xẩy ra. Nhung đây không phải là trong truờng hợp nầy, vì nếu khi bạn bị gây hại, thì thân đa bị thuong hoặc những diễn biến đã xẩy ra. Nguợc lại, trong hiện trạng đó, nếu sự phản ứng một cách tiêu cực của bạn đuợc thay bằng thái độ khoan dung, thì chính bạn đa có lợi ích tức thời, mà còn phá huy đuợc hạt giống bất hạnh đến từ sự xung động và hành xử thiếu sáng suốt. Theo quan điểm của đạo Phật, thì hậu quả xấu của những việc trả thù sẽ do chính bạn lãnh nhận trong đời sống hiện tại và tuong lai.

Tuy nhiên, nếu một nguời bị đối xử rất bất công và nếu tình trạng nầy bị lãng quên không truy cứu, có thể sẽ gây hậu quả xấu nghiêm trọng cho tội phạm. Truờng hợp nầy đuợc gọi là phản tác dụng. Nên trong tình huống nầy, bạn cần có lòng từ đối với nguời gây tội, cung nhu không mang tâm sân hận hoặc thù ghét, mà cần bình tinh, dùng biện khôn ngoan để đối phó. Nhu vậy, khi một nguời mang hạnh Bồ tát, thì nên dấn thân tích cực để chuyển hoá các sai lầm của kẻ ác. Nếu nhu bạn đã thọ giới Bồ tát mà không can đảm đối diện khi tình thế đoi hỏi, bạn đa làm sai lời nguyện của mình.

Ngoài ra, theo nhu quan điểm trong “Thể Nhập vào Trung Đạo”, thì không chỉ dòng tu tuởng thù hận dẫn dắt bạn đến những hình thái bất hạnh trong đời sống tuong lai, nhung trong lúc mà tâm sân nổi dậy, dù bạn cố gắng kiểm soát thái độ của mình, thì guong mặt cung đã biến sắc xấu xí, đó là sự biểu lộ cảm xúc bất an, và gây ra từ truờng thiếu thân thiện. Ai cung có thể cảm nhận điều nầy khi đối diện với bạn, và nó cung nhu gây dị ứng khó chịu không chỉ cho con nguời, mà cả loài thú nuội hoặc con vật khác đều cố gắng tránh xa.

Do đó, khi quan sát dòng tu tuởng hận thù, đố kỵ phát sinh và tác động nhu thế nào, bạn khám phá rằng, nó xuất hiện khi bạn bị gây tổn thuong, bị đối xử bất công bởi nguời khác, với những điều mà bạn không muốn.

Có một số những hậu quả truớc mắt đến từ lòng hận thù, nhu làm cho thân tâm bạn bất an, gây các chuyển biến không tốt. Ngoài ra, khi mà cuờng độ của sự tức giận và hận thù lên cao điểm, sẽ gây hại cho phần tốt nhất bộ não của bạn- noi mà khả năng phán đoán giữa đúng và sai hay nhận thức đuợc hậu quả ngắn hoặc dài hạn- bị hoàn toàn không còn tác dụng, hoặc làm làm đúng chức năng nữa. Nó có thể gây nên những khủng hoảng hoặc các tác hại xấu do không kiềm chế đuợc.

Khi bạn phán đoán về những tác động tiêu cực và phá hoại của lòng sân và đố kỵ, bạn nhận thức rằng mình cần phải có khoảng cách xa với các cảm xúc đang bùng vỡ đó.

Nếu bạn thực sự quan tâm đến những tác hại của nó, bạn sẽ biết rằng khi nó xẩy ra, bạn khó có thể bảo vệ đuợc sự giàu sang, dù bạn giàu đến cỡ nào, cung không tránh khỏi ảnh huỡng bởi những cảm xúc trong lúc đó. Ngay cả là nguời có học thức cung vậy. Luật pháp, cung tuong tự, không thể bảo đảm che chở đuợc. Nhu vu khí hạt nhân, dù là có nhiều vấn đề phức tạp nhu thế nào để kiểm soát trong hệ thống phòng thủ, thì vẫn không thể bảo vệ đuợc bạn bị tác hại đến. Yếu tố duy nhất có thể giúp cho bạn thoát khỏi hoặc bảo vệ bạn tránh đuợc những tác hại tiêu cực của lòng sân và đố kỵ, là phải thực tập lòng khoan dung và kiên nhẫn".

Hỏi: Niệm sân hận đến từ đâu?

Ngài Dalai Lama: "Đó là một câu hỏi mà cần có nhiều giờ để thảo luận. Theo quan điểm Phật giáo, câu trả lời đon giản là nó không có khởi nguồn. Để giải thích thêm, nguời Phật tử tin rằng có nhiều mức độ khác nhau của tâm thức. Những tâm thức vi tế nhất mà chúng ta quán chiếu đến dựa trên căn bản về đời sống quá khứ (tiền kiếp), hiện tại và đời sống tuong lai, là một hiện tuợng tâm thức vi tế tạm thời đến từ kết quả của các nhận duyên và điều kiện. Nguời Phật tử kết luận rằng những tâm thức tự nó không đuợc cấu thành bởi sự kiện, mà đuợc thay thế để chấp nhận nhu là dòng tâm thức tuong tục. Và đó là nền tảng của học thuyết tái sanh.

Đó là noi mà trong tâm thức, vô minh và sân hận cùng phát sinh tự nhiên. Những cảm xúc tiêu cực, cung nhu các cảm xúc tích cực, xuất hiện từ vô thủy, đều là một phần của tâm của chúng ta. Tuy nhiên, những cảm xúc tiêu cực thực sự đều dựa căn bản trên sự thiếu hiểu biết, mà không có nền tảng vững chắc. Không có những cảm xúc tiêu cực nào, dù biểu lộ mạnh mẻ, mà có một nền tảng vững chắc. Nói cách khác, các cảm xúc tích cực, chẳng hạn nhu là lòng từ bi hoặc trí tuệ, lại có một co sở vững chắc: đó là hạt giống đuợc đặt nền và có gốc rễ trong sự tu tập và hiểu biết, khác với truờng hợp những xúc cảm do sân hận và đố kỵ.

Tính chất căn bản của tâm thức vi tế tự nó là cái gì trung hoà. Vì vậy, có thể thanh tịnh hoá và loại bỏ tất cả những tâm bất thiện, và bản tánh tự nhiên đó đuợc gọi là Phật tánh. Do đó, sân hận và đố kỵ không có nguồn gốc, không có khởi đầu và chấm dứt, nên tâm tự nó cũng không có khởi đầu và kết thúc, chúng ta nên hiểu vững chắc điều nầy...

Nhật Tịnh (The Buddhist Translation Group)