Đau thắt lưng là hậu quả của một loạt các yếu tố ảnh
hưởng, bao gồm: thể chất, tình cảm, tâm lý và cả trí tuệ của bệnh nhân.
Bệnh có thể từ đau nhẹ âm ỉ cho đến dữ dội như bị đánh, dao đâm, kim
chích,… Cơn đau có thể chỉ ở thắt lưng hoặc lan xuống một hay hai chân,
kèm cảm giác tê nhức hoặc sức cơ chân yếu ảnh hưởng đi lại, rớt dép…
Triệu chứng đau thắt lưng có thể xảy ra sau khi ngồi quá lâu, đứng dậy
phải ễnh thắt lưng, đứng lâu khi làm việc nhẹ hoặc làm việc nặng nhọc
hơn.
Mỗi triệu chứng phản ánh một kiểu bệnh
Phần lớn đau thắt lưng sau khi làm việc nặng nhọc hay
do bệnh lý gây tổn thương cột sống xảy ra vào buổi chiều, trong khi đau
thắt lưng kèm theo các loại bệnh thấp khớp hay thấp ngoài khớp thường
xảy ra vào buổi sáng, khi mới thức dậy còn nằm trên giường. Đau thắt
lưng nặng có thể xảy ra kèm với mất ngủ, người uể oải, chán đời, hay lo
âu dưới áp lực cuộc sống và công việc. Những vấn đề tình cảm, tâm lý
tiêu cực cũng góp phần khiến đau thắt lưng tệ hơn. Mỗi loại triệu chứng
phản ánh một kiểu bệnh lý khác nhau, từ nhẹ như kiểu đau chức năng cho
đến nặng như kiểu có tổn thương thực thể.
Một số yếu tố được coi là rủi ro của đau thắt lưng:
công việc đòi hỏi phải khom cúi (như cấy lúa); khiêng xách (như bưng bê
vật nặng); khiêng nhấc vật nhẹ hay nặng sai tư thế: vừa cúi vừa vặn
xoắn thân trên, mang xách hay khiêng lê vật nặng hối hả; người hút
thuốc lá, béo phì, ít vận động, không chơi thể dục thể thao,…
Thách thức chẩn đoán của bác sĩ
Đau thắt lưng tạo một thử thách về năng lực chẩn đoán
nguyên nhân cho các bác sĩ, bởi có quá nhiều bệnh lý gây ra đau thắt
lưng, trong đó thường được nhắc đến là: đau thắt lưng cấp tính
(sau khi làm việc nặng sai tư thế hoặc khi đứng làm việc nhẹ sai tư thế
như đánh răng, khom cúi mặc quần, lom khom bồng cháu, với tay lấy vật ở
xa tầm với…), đau thắt lưng mạn tính (tái đi tái lại sau khi
đã kinh qua đau thắt lưng cấp tính do không điều trị đúng mức). Ngoài
ra còn có đau thắt lưng do: thoát vị đĩa đệm, thoái hoá đĩa đệm, mất
vững cột sống thắt lưng, hẹp ống sống thắt lưng, gãy xương sống âm thầm
nơi người bị loãng xương, bệnh viêm dính xương sống, viêm khớp dạng
thấp, thấp ngoài khớp… Đặc biệt còn có cả đau thắt lưng mạn do áp lực
công việc, mệt mỏi, buồn chán,...
Khi bị đau thắt lưng cấp tính hay mạn tính, bệnh nhân
nên tham khảo bác sĩ điều trị gần nhất để giúp ý kiến điều trị hay gửi
đến bác sĩ chuyên khoa. Lưu ý, đau thắt lưng cấp dù có hay không điều
trị ban đầu tốt thì cũng sẽ có thể hết đau sau ba tuần lễ. Thường bệnh
nhân hay ỷ y bỏ qua cho đến khi lặp lại thao tác sai và cơn đau tái
phát cấp tính. Khi đi khám, cần đem hết tư liệu bệnh cũ theo; khai rõ
bệnh sử, kê hết các thuốc từng dùng (kể cả thuốc nam, bắc, tàu). Nên
nhờ người nhà đi theo để giúp đỡ khi cần và ghi nhớ lời dặn dò của bác
sĩ.
Điều trị đúng, đau thắt lưng sẽ khỏi
Sau khi thăm khám, bác sĩ sẽ quyết định điều trị bảo
tồn (bao gồm điều trị bảo tồn không xâm hại và điều trị bảo tồn xâm
hại) hay phẫu thuật:
Điều trị bảo tồn không xâm hại: bao gồm tập luyện và dùng thuốc. Về tập luyện,
chủ yếu tập thể lực tổng quát, tập luyện cơ bắp dần dần, các bài tập
chuyên môn dành cho cột sống để làm tăng sức chịu đựng dây chằng và sức
mạnh cơ bắp. Những biện pháp vật lý khác như siêu âm giảm đau, sóng
ngắn, kích thích điện, xoa bóp… bắt buộc phải có ý kiến bác sĩ điều trị
và thường thì không cần thiết lắm. Kéo tạ thắt lưng có thể giúp giảm
đau nếu chỉ định và kỹ thuật đúng, ngược lại có thể làm đau thêm. Áo
nẹp có thể giúp tạm bớt đau. Tuy nhiên, lệ thuộc hai biện pháp này lâu
dài sẽ làm suy yếu cơ thành bụng hay cơ thắt lưng, vì thế cần áp dụng
thận trọng, không quá một hai tuần. Về dùng thuốc, bác sĩ chỉ định dùng thuốc thường là giảm đau, kháng viêm, dãn cơ, an thần, chống trầm cảm, loãng xương…
|
Chọn
lựa phẫu thuật viên lành nghề rất quan trọng trong điều trị phẫu thuật
cột sống, vốn là loại phẫu thuật có nhiều nguy cơ tai biến và biến
chứng nhất trong chỉnh hình.
|
Điều trị bảo tồn xâm hại: là áp dụng những biện pháp
dùng vật xuyên qua da bệnh nhân. Chỉ chích thuốc khi biện pháp uống
không thực hiện được. Chích thuốc vào mấu khớp giảm đau là tạm thời, sẽ
tái phát nếu sai chỉ định hay sai kỹ thuật. Nên nhớ, chích thuốc là thủ
thuật xâm hại bệnh nhân nên luôn luôn phải được thực hiện bởi bác sĩ,
điều dưỡng lành nghề.
Điều trị phẫu thuật: đặt ra khi điều trị bảo tồn thất
bại hay khi có chỉ định rõ cần phẫu thuật. Đây là một quyết định quan
trọng mà bệnh nhân và bác sĩ phải cùng nhau thảo luận kỹ trước khi
quyết định. Khảo sát tỉ mỉ bằng hình ảnh học, các xét nghiệm khác sẽ
giúp chẩn đoán chính xác; nhờ đó kết quả phẫu thuật có thể đạt đến hơn
90%. Mổ đi mổ lại nhiều lần cột sống thắt lưng hay xảy ra khi bệnh nhân
gặp phải bác sĩ ít kinh nghiệm. Nên nhớ, chọn lựa phẫu thuật viên lành
nghề rất quan trọng trong điều trị phẫu thuật cột sống, vốn là loại
phẫu thuật có nhiều nguy cơ tai biến và biến chứng nhất trong chỉnh
hình.
Đau thắt lưng là một vấn đề lớn mà sự điều trị mang
tính liên chuyên khoa, rất phức tạp, dù bảo tồn hay phẫu thuật. Những
hiểu biết của bệnh nhân sẽ góp phần vào sự phòng tránh chẩn đoán nhầm
lẫn và sai phạm điều trị. Cần biết, điều trị đúng đắn, đau thắt lưng sẽ
khỏi trong hầu hết các trường hợp.
PGS.TS.BS Võ Văn Thành
Phòng tránh đau thắt lưng
Khiêng
xách vật nặng sai tư thế là nguyên nhân hàng đầu gây ra đau thắt lưng
mà chúng ta hoàn toàn có thể phòng tránh được, bằng cách: luôn nhớ tư
thế tốt; tập luyện thường xuyên cơ bụng và cơ thắt lưng; tập luyện tay
chân hỗ trợ tư thế. Những hiểu biết đơn giản như: đứng dạng chân lấy
thế khiêng vật nặng; gập háng, gập gối, ngồi xổm xuống nhấc vật nặng
vừa phải với lưng thẳng; áp sát vật nặng vào thân khi đứng lên; không
khom cúi hay với tay khiêng nhấc vật nặng; không giơ vật nặng qua khỏi
đầu; không hối hả khi khiêng nhấc vật nặng; không cố khiêng xách vật
nặng quá sức một mình mà nên nhờ người phụ…