Nhưng tại tư gia Phật tử, nghi lễ đó được thực
hiện như thế nào cho đúng với truyền thống dân tộc và giáo lý đạo Phật? Giải
đáp thắc mắc này, PV Giác Ngộ đã hầu chuyện với TT.Thích Lệ Trang, Phó Trưởng
ban Nghi lễ T.Ư, Trưởng ban Nghi lễ Phật giáo TP.HCM về việc này. Nói về nghi
lễ giao thừa và nghi lễ đón giao thừa ở chốn thiền môn, Thượng tọa cho biết:
TT.Thích Lệ Trang - Ảnh: Quảng Hậu
|
Trước khi nói về nghi thức lễ giao thừa trong
thiền môn, tôi nghĩ cũng nên tìm hiểu về tập tục cúng giao thừa trong văn hóa
phương Đông.
Giao thừa, còn gọi là lễ trừ tịch, là mốc thời
gian giao tiếp giữa năm cũ và năm mới, thường bắt đầu từ giờ Tý (23 giờ đến 1
giờ) của ngày mùng một tháng Giêng âm lịch.
Nguồn gốc lễ giao thừa có từ tập tục ngàn xưa,
thời Ngũ Đế, Tam Vương. Triều đại Hạ, vua chuộng màu đen nên lấy tháng Dần là
tháng Giêng, còn đời Thương, nhà vua lại chuộng màu trắng nên lấy tháng Sửu làm
tháng Giêng, nhưng đến đời Châu thì nhà vua chuộng màu đỏ nên chọn tháng Tý là
tháng Giêng… Qua những sự đổi dời như thế nên mốc giao thừa ở mỗi thời khác
nhau. Đến thời Khổng Tử lại chọn lại tháng Dần làm tháng Giêng, thời Tần Thủy Hoàng
lại chọn tháng Hợi làm tháng Giêng, đến đời Hán thì nhà vua lại quay về lấy
tháng Dần như nhà Hạ và cho đến bây giờ không còn thay đổi nữa.
Theo quan điểm của Tam giáo, mỗi một năm có
các vị thần Hành binh…, Hành khiển…, Phán quan… cai quản hạ giới khác nhau. Thế
nên lễ giao thừa trong dân gian có thể hiểu như là buổi tiệc để “tống cựu
nghinh tân” - tiễn đưa những vị thần năm cũ đi và nghinh đón những vị thần mới.
Đây chính là một tập tục đẹp thể hiện sự tri ân báo đức, cũng như bày tỏ lòng
mong ước được gia hộ cho bình an, hạnh phúc và ấm no.
Ngày xưa lễ giao thừa được tổ chức ở tại đình
làng hoặc Văn miếu, được thực hiện bởi những vị tiên chỉ (người có địa vị, niên
cao nhất) chủ trì, dân làng tập trung lễ bái rồi rước lộc về nhà. Lộc ở đây là
những chồi non của năm mới. Người ta quan niệm ở những nơi thiêng liêng này thì
tinh khiết và trang nghiêm nhất, vì thế rước những điều tốt đẹp của Thánh về
nhà với mong ước có một năm mới kiết tường như ý…
Nhưng khi Phật giáo du nhập vào bản địa thì
ngôi chùa dần dần trở thành điểm tựa tâm linh cho mọi người, nên vào thời khắc
giao thừa nhân dân cũng đến chùa để đón giao thừa và lễ Phật đầu năm. Trên tinh
thần khế lý khế cơ, chư Tổ đã dung hợp lễ chúc tán thù ân vẫn được các tự viện
hành trì vào các ngày sóc - vọng (rằm và mùng một âm lịch) với tập tục dân gian
thành một nghi thức giao thừa để sử dụng trong thiền môn.
Theo nghi lễ thiền gia, vào đầu giờ Tý, các
chùa đều thỉnh 108 tiếng đại hồng chung để trừ tịch, kế đến là khai chuông,
bảng, nghinh thiên tiếp giá, dâng hương trì chú, tụng kinh để chúc phúc đến đạo
tràng và ban lộc mừng xuân đến Phật tử.
Phật tử đến chùa lễ Phật đón giao thừa - Ảnh: Mai Trung
Quan sát sơ bộ, hiện nay
các tự viện chưa có sự thống nhất về nghi thức cho lễ giao thừa. Vậy, theo
Thượng tọa, có cần phải có sự thống nhất, và có thể thống nhất ở phương diện
nào?
- Ngày nay với chủ trương Việt hóa nghi lễ của
Giáo hội Phật giáo Việt Nam, thiết nghĩ chúng ta nên cần có một văn bản thống
nhất để mọi người có thể hòa âm nhiếp niệm trong các nghi lễ đại chúng. Chúng
tôi nghĩ chỉ thống nhất về mặt văn bản, còn giọng điệu, âm hưởng đặc trưng của
mỗi vùng miền thì nên giữ lại để làm phong phú thêm cho nghi lễ Phật giáo Việt
Nam.
Chúng tôi nghĩ việc Việt hóa và thống nhất văn
bản như thế để trước hết tránh những điều lúng túng không cần thiết cho Phật tử
khi tham dự các khóa lễ tại các tự viện trong thời khắc giao thừa.
Với những người sơ cơ
học Phật, Thượng tọa có lời khuyên nào dành cho họ để có thể thực hiện nghi lễ
giao thừa đúng Chánh pháp?
- Đối với Phật tử tại gia, khi cử hành nghi lễ
ở nhà mình cũng phải có tuệ giác soi sáng ý thức về những việc mình đang làm
trong giây phút hiện tại. Như vấn đề tội phước của con người, nếu hạnh phúc của
ta được xây dựng trên nền tảng đau khổ của muôn loài thì hương vị của hạnh phúc
đó sẽ không còn nguyên vẹn. Thế nên trong nghi lễ cúng kính như lễ rước giao
thừa ở nhà cũng nên bày biện lễ phẩm trang nghiêm tinh khiết, tránh những đồ
huyết nhục theo tập quán hủ tục.
Tôi thấy có nhiều Phật tử lo lắng về việc chọn
ai là người “xông đất” đầu năm cho nhà mình. Xưa nay người phương Đông vẫn quan
niệm tìm người hợp tuổi để xông nhà đầu năm, nhưng mình lựa chọn tuổi, lại quên
chọn tính tình của người đó, thì tại sao chúng ta không là người làm chủ vận
mệnh của mình mà đi lệ thuộc vào người khác.
Nhiều bạn trẻ tìm đến chùa trong giờ phút thiêng liêng giao thừa - Ảnh zing.vn
Theo quan niệm Đông phương, con người bị chi
phối bởi ngũ Hành (kim-mộc-thủy-hỏa-thổ), nên lễ cúng giao thừa đầu năm thường
bày mâm ngũ quả, tức là chọn năm loại trái cây có năm màu sắc chính: xanh,
vàng, đỏ, trắng và đen để tượng trung cho ngũ hành tương sinh và cũng cầu mong
được ngũ phúc lâm môn (Phú-Quý-Thọ-Khương-Ninh). Thế nhưng người đời không hiểu
lại quan trọng hóa năm loại trái cây dựa theo tên gọi
(chôm-cầu-dừa-đủ-xoài-sung…), v.v…, Đây là một điều gây ngộ nhận thật đáng
tiếc.
Về nghi lễ giao thừa tại tư gia, sau khi đèn
nến lung linh, hương trầm quyện tỏa, vị trưởng thượng trong gia đình sẽ dâng
hương tham lễ hoàng thiên, hậu thổ nghinh xuân tiếp phước và đọc lời khấn
nguyện, sau đó tuần tự mọi người trong nhà ra bái yết. Đây là truyền thống thể
hiện sự biết ơn trời đất che chở, cội nguồn tâm linh và sự tôn ti trật tự cần
được duy trì khi văn hóa đạo đức đang trên đà xuống dốc như hiện nay.
Cũng cần chia sẻ thêm, hiện nay nhiều người
tự xưng là Phật tử mà vẫn còn đặt nặng vấn đề chọn người “xông đất” đầu năm cho
nhà mình. Người ta quan niệm rằng phải tìm người hợp tuổi với gia chủ mà quên
rằng người có đạo đức quang lâm mới là quý. Theo Phật giáo, ta phải tự làm chủ
vận mệnh của mình (tội phúc vô môn, duy nhân tự triệu – tội phúc không có
cửa vào, chỉ do ta đem đến mà thôi). Vì thế, vào thời khắc giao thừa năm
mới, mọi người đến chùa dâng hương lễ Phật để tu phúc, tích đức rồi đem những
lộc Phật về xông đất nhà mình là tốt nhất.
Về việc
hóa sớ giao thừa hay là các bản văn trong việc cúng kính cũng không hẳn là hình
thức mê tín dị đoan mà đây là vấn đề khéo léo khi xử lý bản văn sớ. Trong văn
sớ có ghi Hồng danh chư Phật, Bồ-tát và tên họ của ông bà cha mẹ của mình nên
không thể vứt bỏ lung tung mà phải hóa đi để thể hiện sự trang trọng và lòng
tôn kính của người có hiểu biết.
Chân thành cảm ơn Thượng
tọa đã dành thời gian chia sẻ với bạn đọc Giác Ngộ.
Quảng Hậu thực hiện
Sớ giao thừa tại tư gia
Phục dĩ:
Tam dương khai
thái, Ngũ phước lâm môn.
Giờ giao thừa đảnh
lễ đấng Từ Tôn,
Mùa tuế đán đón
mừng xuân Khánh Triệu
Nước Bát Đức thắm
hoa lòng hàm tiếu
Mây Tam Đa vờn
hương giới khai minh
Hướng tâm thành:
lợi lạc chúng sanh
Trình ý khẩn: quang
huy quốc độ.
Duyên nay
có:
Nước Việt Nam ……….
Chúng con tên:
………...
Nhân
buổi giao thừa năm mới, đảnh lễ đấng Từ Tôn
Cúng dường chư
Phật, Bồ-tát, Thánh Hiền
Bổn thổ Tài thần,
Địa thần, Kim Niên Đương Cai Thái Tuế Chí Đức Tôn thần.
Kỳ nguyện
cho đệ tử chúng con:
Thân
thể vinh an, gia đình hòa lạc, dân chúng đều hưởng chữ an vui, mọi người được
triêm ân phước lợi.
Giờ đây:
Trước cảnh thiêng
liêng của mùa Tuế Đán, chúng con thành tâm đảnh lễ: Nam-mô Bổn Sư Thích Ca Mâu
Ni Phật.
Nam-mô Từ Thị Di
Lặc Tôn Phật.
Nam-mô Dược Sư Lưu
Ly Quang Vương Phật.
Nam-mô Diệu Cát
Tường Bồ-tát.
Nam-mô Nhật Quang
Biến Chiếu Bồ-tát.
Nam-mô Nguyệt Quang
Biến Chiếu Bồ-tát.
Nam-mô Đại Bi Quán
Thế Âm Bồ-tát.
Kim Niên Đương Cai
Hành Khiển Sở Vương Chí Đức Tôn Thần.
Hành Binh Hỏa Tinh
Biểu Tào Chí Đức Tôn Thần.
Kính nguyện:
Chư Phật nhủ từ bi
vô lượng, ban ân lành khắp cõi nhân gian,
Chúa xuân đem phước
lộc đề đa, tạo cảnh mới đại đồng hoàn vũ.
Khiến mọi người ân
triêm pháp nhũ, giữ giới mà giác ngộ tâm vương,
Để chúng con tắm
ánh xuân huy, niềm vui được tràn lan quốc độ.
Khắp mọi nhà: nhân
phong vật phụ,
Khắp mọi người: an
lạc thọ khương.
Chúng con tắm gội ánh
đạo vàng,
Nhân loại xưng
dương mùa xuân thủ.
Người già lão đội
ân sâu: Phật từ gia hộ,
Khách
thanh niên nhờ đức cả: Cam lộ huân triêm.
Cảnh vui tươi nhuần
thấm, điều lợi lạc thực thi.
Cùng sát cánh chen
vai làm quang huy quốc độ,
Quyết
chung lòng góp sức mà phổ độ quần sanh.
Nhân dân an lạc,
thế giới an bình,
Chúng con vô cùng cảm bội chư Phật chứng
minh.
Mùa Tuế Đán
- giờ giao thừa - Xuân Giáp Ngọ
Đệ tử chúng
con chí thành dâng sớ |