Bài này sẽ suy nghĩ dựa vào bản của Ngài Huyền Trang,
bản văn nằm trong Kinh Nhật Tụng của đa số Phật Tử Trung Hoa, Việt Nam,
Đại Hàn, Nhật Bản… Khi đưa vào Kinh Nhật Tụng, chư Tổ sư Trung Hoa hẳn
là nghĩ rằng Tâm Kinh cần được nghe với già trẻ lớn bé, với cả học giả
lẫn người mù chữ, với cả người đã tu nhiều thập niên cho tới người mới
đặt chân vào cổng chùa. Có nghĩa là, kinh này không để riêng cho giới
học giả, và người tụng đọc và hành trì không cần phải uyên bác thiên
kinh ngàn quyền.
Bài
viết này ghi lại một số suy nghĩ về Bát Nhã Tâm Kinh, một bản kinh phổ
biến trong Phật giáo nhiều nước Châu Á, trong đó có Việt Nam. Bài viết
hoàn toàn không có ý tham dự vào cuộc tranh luận nào,
vì bản thân người viết không giỏi các ngôn ngữ Bắc Phạn, Nam Phạn, Hán
Văn… trong khi chỉ được xem là tạm tạm biết Anh ngữ và tương đối khá
Việt ngữ. Bài này cũng sẽ không phân tích theo sử liệu, cũng không dựa
vào các luận sư đời sau. Nghĩa là, những suy nghĩ trong bài này khởi từ
một vốn học quê mùa, được nghe bản văn từ những ngày thơ ấu, hiểu theo
những trực giác ấu thơ, thêm một phần từ lời dạy của các vị hòa thượng
đã quá cố tại quê nhà và lớn lên với các sách tiếng Việt gặp được trong
những năm tìm học, và rồi đọc lại nhiều thập niên sau khi ra nước người.
Bài này
sẽ viết ngắn gọn, chỉ nói về một vài câu (đúng ra, vài chữ) trong Tâm
Kinh. Bài viết cũng không có đủ mức học thuật, và chỉ là những suy nghĩ
riêng để ứng dụng trong đời thường. Nếu bài viết có lợi ích với bất kỳ
ai, xin hồi hướng công đức tới khắp pháp giới chúng sinh; nếu sai sót,
xin trọn lòng sám hối trước ba đời chư Phật.
…o…
TÂM KINH DÙNG CHO MỌI TRÌNH ĐỘ
Bài này
sẽ suy nghĩ dựa vào bản của Ngài Huyền Trang, bản văn nằm trong Kinh
Nhật Tụng của đa số Phật Tử Trung Hoa, Việt Nam, Đại Hàn, Nhật Bản… Khi
đưa vào Kinh Nhật Tụng, chư Tổ sư Trung Hoa hẳn là nghĩ rằng Tâm Kinh
cần được nghe với già trẻ lớn bé, với cả học giả lẫn người mù chữ, với
cả người đã tu nhiều thập niên cho tới người mới đặt chân vào cổng chùa.
Có nghĩa là, kinh này không để riêng cho giới học giả, và người tụng
đọc và hành trì không cần phải uyên bác thiên kinh ngàn quyền.
Tuy
nhiên, khi gọi rằng kinh này đưa qua bờ bên kia, nghĩa là kinh này dạy
pháp giải thoát thích nghi cho tất cả Phật Tử. Và do vậy, nên học thuộc
và nghiền ngẫm từng chữ.
CHỮ “SẮC” CÓ 2 NGHĨA
Có một điều dễ nhầm lẫn là về từ Hán-Việt: chữ “sắc” đọc trong tiếng Việt là một âm, nhưng trong Tâm Kinh dùng cho hai nghĩa khác nhau.
Chữ “sắc” dùng trong “sắc uẩn” có thể dịch là “thân và sáu căn” (sáu căn: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý).
Nhưng giữa bài Tâm Kinh, chữ “sắc” cũng dùng trong câu:
…vô sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp…
Như thế, chữ “sắc” trong này không có nghĩa như trong “sắc uẩn” và câu vừa dẫn chỉ có nghĩa là, dịch:
…không hề có cái được thấy,
không hề có cái được nghe, không hề có cái được ngửi, không hề có cái
được chạm xúc, không hề có cái được suy nghĩ (nhận biết bởi ý thức)…
Vì chữ
“sắc” trong bản Hán-Việt mang hai nghĩa như thế, bản thân người viết khi
con niên thiếu đã rơi vào chỗ mơ hồ. Nhưng thực sự, phải chăng những mơ
hồ như thế, mới thúc đẩy người tụng đọc phải đi tìm ý nghĩa từng chữ?
Đây chỉ là suy đoán, vì toàn thể bài Tâm Kinh như dường lúc nào cũng phủ
đầy một lớp sương khói mơ hồ.
THẤY THỰC TƯỚNG NĂM UẨN LÀ KHÔNG
Câu đầu có nhóm chữ: chiếu kiến ngũ-uẩn giai không, độ nhất thiết khổ ách. Nghĩa là hễ soi chiếu và thấy năm uẩn đều là không, sẽ qua được mọi khổ ách.
Soi chiếu và thấy… có nghĩa là thấy bằng trí tuệ. Rằng thực tướng năm uẩn là không. Câu kế tiếp sẽ giải thích rõ hơn.
Tâm Kinh viết: Xá-Lợi-Tử, sắc bất dị không, không bất dị sắc, sắc tức thị không, không tức thị sắc. Thọ, tưởng, hành, thức diệc phục như thị.
Nghĩa là: sắc không khác không, không không khác sắc, sắc chính là không, không chính là sắc. Thọ, tưởng, hành, thức cũng là như thế.
Bản của H.E. Garchen Rinpoche, cũng như bản của một số học giả dịch chữ:
Sắc trong "sắc bất dị không" là "Body." Tiếng Việt hiểu là "Thân"...
Đa số các học giả (kể cả Đức Đạt Lai Lạt Ma) dịch “sắc” là "Form"... Tiếng Việt hiểu là “Hình hài”…
Cả hai cách dịch “Body” và “Form” đều không làm rõ nghĩa “sắc uẩn.”
Nếu dịch rõ nghĩa sẽ là: “Thân và sáu căn không khác gì với không”… Nhưng như thế, sẽ khó tụng đọc trong bản kinh cô đọng, cần học thuộc lòng.
Trong khi đó, chữ “không” đa số học giả đều dịch là “emptiness” – hiểu là, rỗng rang không tự tánh.
Có một số học giả dịch chữ “không” là “the boundless” – hiểu là, cái rỗng rang vô tận. Muốn ám chỉ rằng, cái rỗng rang không có gì hết này thực ra có thể sinh ra các pháp.
Cả hai
cách dịch đều đúng. Nhưng để đọc tụng, để học thuộc lòng, chữ “không”
ngắn gọn và dễ nhớ hơn, và thực ra sẽ gây nghi vấn nhiều hơn, để học
nhân tự tìm hiểu. Trong khi chữ “the boundless” dễ gây nhầm lẫn là có
cái gì vô tận đó.
KINH NA TIÊN TỲ KHEO: NGÃ, PHÁP ĐỀU KHÔNG
Có thể thấy ý “sắc bất dị không” giải thích rất rõ trong Kinh Na Tiên Tỳ Kheo.
Đại sư
Na Tiên nói với Vua Di Lan Đà rằng Na Tiên chỉ là cái cái tên Na Tiên,
chớ không hề có cái gì gọi là “ta” hay “của ta” trong Na Tiên, không hề
là tóc, răng, da, thịt, tủy, gân… cho tới mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý…
cho tới sắc, thọ, tưởng, hành, thức… cũng đều rỗng rang không tự tánh.
Sau khi
nói về người (personality, state of being a person) vốn thật rỗng rang
vô tự tánh, Đại sư Na Tiên dẫn ra thí dụ về chiếc xe (tức là pháp, là
đối tượng được thấy, được nghe, được sử dụng…)
Đại sư
Na Tiên nói với Vua Di Lan Đà rằng gọng xe, trục xe, bánh xe, mui xe…
đều không phải là xe, và “tất cả các món ấy họp lại và buộc chung với
nhau” cũng không phải là xe.
Do vậy, Kinh Na Tiên Tỳ Kheo, bản Việt dịch của Cao Hữu Đính, viết:
"Thấy
nhà Vua ngồi câm nín và các quan chức thì tỏ lòng tán dương bằng nhiều
cách khác nhau, Đại đức Na Tiên bèn từ hòa tâu với nhà Vua rằng:
--
Trong kinh, Phật có dạy như vầy: "Hiệp các món gọng, thùng, bánh, mui...
theo một mẫu mực nào đó thì thành một cái mà người ta tạm gọi là xe.
Cũng như thế, hiệp tất cả đầu, mặt, tay, chân, hơi thở, lời nói, sự khổ,
sự vui, điều lành, điều dữ... thì cũng thành một đơn vị mà người ta tạm
gọi là cái "ta" để tiện bề phân biệt. Chứ thật ra thì không có cái "ta"
chơn thật nào cả! Đúng như lời của nữ tôn giả Hoa Si Ra (Vajirã) đã
bạch với Đức Thế Tôn khi Ngài còn tại thế: "Danh xưng xe sở dĩ có là do
nhiều món đồ hợp lại là vẽ thành. Nhiều món cơ thể vẽ thành một vật mệnh
danh là chúng sanh"..."(1)
Như thế là các pháp (dù là ta, người, vạn vật) chỉ là danh thôi, và là vô ngã, là rỗng rang vô tự tánh.
Khi đã
thấy các pháp rỗng rang vô tự tánh, tức khắc tất cả các tâm tham sân si
tan hết, y hệt như tuyết rơi trên lò lửa đang cháy. Xa lìa tham sân si
tức nhiên giải thoát.
MẮT, TAI, MŨI, LƯỠI… LÀ KHÔNG
Trong
Tương Ưng Bộ, có Kinh SN 35.85 -- dựa vào 2 bản Anh dịch của Thanissaro
Bhikkhu và của Bhikkhu Bodhi, chúng ta trích dịch nơi đây như sau:
“Đức
Phật dạy: Ananda, thế giới là không (Empty is the world), bởi vì nó
rỗng rang không tự ngã, và nó không tùy thuộc vào bất kỳ cái được gọi là
tự ngã nào. Và cái gì rỗng rang không tự ngã và không thuộc về cái gì
gọi là tự ngã? Ananda, mắt là rỗng rang không tự ngã, và rỗng rang không
tùy thuộc vào cái gì gọi là tự ngã. Cái được thấy là rỗng rang không tự
ngã và không tùy thuộc vào cái gì gọi là tự ngã. Nhãn thức rỗng rang
không tự ngã và không tùy thuộc vào cái gì gọi là tự ngã. Nhãn xúc rỗng
rang không tự ngã và không tùy thuộc vào cái gì gọi là tự ngã… Bất cứ
thọ nào khởi lên do duyên ý xúc – dù là lạc, khổ, hay bất khổ bất lạc –
cũng rỗng rang không tự ngã và không tùy thuộc vào cái gì gọi là tự ngã…
Tương tự, với tai, mũi, lưỡi, thân, ý… đều rỗng rang không tự tánh… Do vậy thế giới là không.” (2)
Thế giới
theo Đức Phật định nghĩa là tất cả những gì chúng ta thấy, nghe, nhận,
biết… Và ngoài thế giới này, là ở ngoài giới vực của chúng ta.
Trong
Kinh SN 35.23 - Sabba Sutta: The All, Đức Phật giải thích về thế giới,
tương tự, dựa theo 2 bản tiếng Anh sẽ được dịch như sau:
“Chư
tăng, cái gì là tất cả? Mắt và cái được thấy, tai và cái được nghe, mũi
và cái được ngửi, lưỡi và cái được nếm, thân và cái được chạm xúc, tâm
và hiện tượng được nhận biết. Đó gọi là tất cả…”(3)
Với hai kinh vừa dẫn, chúng ta có thể hiểu được gần hết bài Tâm Kinh.
TÂM KINH TRONG THIỀN TÔNG
Bát Nhã
Tâm Kinh theo truyền thuyết là đúc kết tư tưởng Bát Nhã của thời kỳ Ngài
Long Thọ. Và được Thiền Tông nhìn như pháp tu viên đốn (viên là đầy đủ,
tròn đầy, không thiếu sót; đốn là ngay tức khắc, không mài giũa tuần
tự). Nơi đây, chúng ta sẽ khảo sát thêm về nghĩa này.
Khi
chúng ta lùi ra xa, nhìn về Đại sư Na Tiên, hay khi nhìn về chính mình
hay nhìn về bất kỳ ai, đều sẽ thấy đó là một khối lung linh đang vận
hành, đang thuyết pháp, đang tụng kinh, đang nói cười ngủ nghỉ, đang đi
đứng nằm ngồi...
Tương
tự, lùi ra xa, nhìn về chiếc xe mà Đại sư và Vua Di Lan Đà thảo luận,
hay nhìn về bất kỳ chiếc xe nào khác, hay bất kỳ những gì trên thế gian
này, cũng sẽ thấy chỉ là một khối lung linh đang vận hành, khi xe ngừng,
khi xe chạy, khi xe mòn, khi chở nặng hay chở nhẹ…
Tất cả đều linh linh trong cái Rỗng Rang Vô Tự Tánh, ngắn gọn là Không.
Giải
thích ngắn gọn về cái vận hành đó sẽ là Luật Duyên Khởi, rằng cái này có
nên cái kia có. Rằng khi Đại sư Na Tiên đang thuyết pháp, hay khi chiếc
xe đang chạy nghĩa là khi toàn khối “rỗng rang vô tự tánh” đang kích
hoạt, gá nương vào nhau để vận hành. Và đó là nghĩa của “không bất dị
sắc” (không chẳng khác gì sắc).
Khi nhìn
về Đại sư Na Tiên hay chiếc xe, chúng ta thấy rằng tất cả đều hiện lên
trong gương tâm của chúng ta. Nhà Thiền gọi là Một Tâm, hay Nhất Tâm. Cả
thế giới hiện lên trong ánh sáng của gương tâm, và tâm này là rỗng rang
nhưng năng chiếu.
Bây giờ,
chúng ta nhìn về chiếc xe Đại sư Na Tiên vừa nói. Xe đó là cái được
thấy, tiếng xe chạy là cái được nghe… Tánh Không của xe hiển lộ trước
mắt và bên tai chúng ta. Như thế, xe là cái được hiển lộ trong gương tâm
của chúng ta. Nơi Gương Tâm Rỗng Rang này, khi xe tới thì hiện xe, khi
xe không tới hay đã qua thì chỉ còn cái lặng lẽ, nhưng ánh sáng chiếu
diệu của thấy, nghe, nhận biết vẫn không biến mất.
Thiền
Tông nói rằng nhận ra Gương Tâm Rỗng Rang Chiếu Diệu này, là pháp viên
đốn, vì tức khắc xa lìa tham sân si. Gọi tắt là Thấy Tánh.
Có khi
quý Thầy giải thích theo Duy Thức. Bây giờ, chúng ta thử lùi xa chiếc
xe, và nhìn theo lời giải thích của Đại sư Na Tiên. Tất cả gọng xe, bánh
xe, mui xe, càng xe… đều hiển lộ trong tâm chúng ta như là thức (chư Tổ
Trung Hoa có khi gọi là thức biến). Có một số Thầy khi dịch sang tiếng
Anh gọi tất cả những gì hiển lộ đó là niệm (thought), nhưng có lẽ chữ
thức (consciousness) chính xác hơn. Như thế, đó là nghĩa vạn pháp chỉ là
thức.
Đó cũng
là lý do, khi thấy hai vị sư nhìn thấy phướn động trước gió, tranh cãi
rằng có phải phướn động hay gió động, Lục Tổ Huệ Năng nói: “Không phải gió động, không phải phướn động, tâm các ông động…”
Như thế, chúng ta thấy hiển lộ ra một số ý chỉ từ:
-- Kinh Lăng Nghiêm với câu “toàn tướng tức tánh, toàn tánh tức tướng.”
Nghĩa là, tất cả những gì được thấy cũng là tâm hiển lộ, những gì đươc
nghe cũng là tâm hiển lộ. Cái sở tri chính là cái năng tri (nhưng không
phải là năng tri, vì vốn thực là không). Cánh hoa nở, tiếng chim kêu
cũng là tâm hiển lộ.
-- Kinh Kim Cương với câu “nếu thấy các tướng không phải là tướng, tức là thấy Như Lai.” Nghĩa là, nếu thấy Na Tiên không phải Na Tiên, thấy xe không phải xe tức là thấy Gương Tâm Hiển Lộ Chiếu Sáng.
-- Kinh Hoa Nghiêm, nhà sư Nguyễn Thế Đăng viết trong sách “Đi Vào Kinh Hoa Nghiêm,” trích:
"Tâm
này là Phật, chúng sanh là Phật, thế giới là Phật. Đó là cái thấy biết
kinh Hoa Nghiêm khai thị cho chúng ta. Tất cả những gì chúng ta thấy,
nghe, hiểu, biết, xúc chạm, suy nghĩ… đều đồng một Phật tánh, đồng một
tánh vàng như pháp giới vốn là vàng ròng.
Khi
tất cả sáu căn, sáu trần, sáu thức đều trở lại nguyên thể của chúng là
vàng thì tất cả là vàng không một mảy may hở sót. Khi mỗi vi trần, mỗi
niệm đều là vàng thì tất cả các vi trần, các niệm tương tức tương nhập,
tương dung tương nhiếp một cách vô ngại, hiển bày pháp giới Hoa
Nghiêm...
...Bản
tánh của tâm chúng ta và thế giới là tánh Không, do đó mỗi tư tưởng của
chúng ta và mỗi hình tướng chúng ta thấy đều là tánh Không. Thấy được
bản tánh của tất cả các pháp hay “thật tướng của tất cả các pháp” là
tánh Không thì thấy được Pháp thân của chư Phật." (4)
Bởi vì tất cả các pháp không lìa tâm mà hiển lộ ra.
BƯỚC QUA BỜ BÊN KIA
Có một
suy nghĩ có thể khởi lên: Bát Nhã Tâm Kinh nhấn mạnh ý nghĩa qua bờ bên
kia, cuối bài là câu thần chú, được phiên âm trong tiếng Việt là: "Yết đế, yết đế. Ba la yết đế. Ba la tăng yết đế. Bồ đề Tát bà ha."
Bản tiếng Anh của Đức Đạt Lai Lạt Ma ghi thần chú tiếng Sanskrit này là: tadyatha - gaté gaté paragaté parasamgaté bodhi svaha! (Trang 130, bản sách giấy Essence of the Heart Sutra, NXB Wisdom Publications, 2014) và Ngài dịch ngắn gọn là “Go to the other shore.” Nghĩa là, đi qua bờ bên kia.
Phải chăng, Tâm Kinh Bát Nhã là tóm gọn của Phẩm Qua Bờ Bên Kia trong Kinh Tập?
Phần thứ năm của Sutta Nipata là Phẩm Qua Bờ Bên Kia (Parayanavagga — The Chapter on the Way to the Far Shore).
Phẩm
Qua Bờ Bên Kia là một trong 2 nhóm Kinh Nhật Tụng Sơ Thời được chư tăng
ni tụng hàng ngày trong thời Đức Phật sinh tiền. Nghĩa là hai nhóm kinh
rất xưa cổ. Hai nhóm kinh này đều không nói về Tứ Niệm Xứ, Bát Chánh
Đạo… nhưng nói nhiều với tư tưởng Trung Quán, một hệ thống tư tưởng được
Long Thọ khai triển, trong đó cô đọng là Bát Nhã Tâm Kinh.
Để độc
giả có thể đối chiếu, sau đây người viết sẽ dịch một số câu từ Phẩm Qua
Bờ Bên Kia, dựa trên 4 bản Anh dịch của Bhikkhu Bodhi (không có bản
điện tử, chỉ có bản giấy The Suttanipata, ấn bản 2017, có thể mua ở
Amazon), của Anandajoti Bhikkhu, của Access to Insight [Ireland |
Thanissaro], của Khantipalo. Ba bản sau có links ở (5).
Phẩm Qua
Bờ Bên Kia viết theo thể thơ, ghi lại 16 cuộc hỏi đạo của 16 du sĩ Bà
La Môn tới gặp Đức Phật. Sau mỗi cuộc đối thoại, nhóm 15 du sĩ đầu tiên
đắc quả A La Hán tức khắc, và vị thứ 16 là ngài Pingiya đắc Thánh quả
thứ ba, tức Bất Lai (hay A Na Hàm – sẽ không trở lại cõi này nữa, vì đã
diệt sạch hai kiết sử Tham và Sân). Nghĩa là, nghe pháp xong là tức khắc
giải thoát.
Gọi đây
là một trong hai nhóm Kinh Nhật Tụng Sơ Thời vì Kinh Tăng Chi Bộ ghi
rằng trong thời Đức Phật còn tại thế, có nữ cư sĩ Nanda mỗi rạng sáng
đều tụng đọc lớn tiếng nhóm kinh Parayanavagga - Qua Bờ Bên Kia. (6)
Mỗi kinh
trong phẩm này gồm nhiều đoạn thơ, ghi số theo đoạn 4 dòng thơ, hay 5
hay 6 dòng thơ. Trong bản Khantipalo, đoạn thơ đâu ghi số 983, đoạn cuối
phẩm ghi số 1156, như thế cả phẩm gồm 173 đoạn thơ. Nhưng bản Bhikkhu
Bodhi chệch đi, đoạn đầu ghi số 976, đoạn cuối 1149, cũng là 173 đoạn.
Bản Access to Insight cũng ghi số khác.
Chúng ta
sẽ dịch ra văn xuôi một số ý kinh gần với âm hưởng Bát Nhã Tâm Kinh,
cuối đoạn sẽ ghi số theo bản Khantipalo. Đầu các đoạn thơ dịch sẽ ghi
tên người vấn đạo, đôi khi sẽ ghi thêm tiếng Anh, có khi ghi 2 dị bản
tiếng Anh, cho rõ nghĩa. Các đoạn thơ dịch như sau, và cũng không cần
lời bình.
.
Đức Phật
dạy: Ajita, ngươi hỏi rằng nơi đâu danh và thân sẽ tịch diệt không còn
chút gì, ta nói rằng khi thức tịch diệt (cessation of consciousness) là
hoàn toàn giải thoát. (1044)
Đức Phật
dạy: Dhotaka, bất cứ những gì ngươi thấy nghe hay biết, dù là [các cõi]
trên cao, dưới thấp, khắp phương hướng, và chặng giữa; hiểu rằng đó là
dây buộc vào cõi này, chớ có ước muốn sinh ra hay không sinh ra (don't
create craving for becoming or non-.). (1075)
Đức Phật
dạy: Upasiva, hãy tỉnh thức, hướng tâm vào không một pháp nào hết
(looking to nothingness, focused on nothingness), không nương tựa vào
một pháp nào hết (depending on nothing) để vượt qua trận lụt; hãy bỏ mọi
cuộc nói chuyện , bỏ cả tham dục, hãy nhìn thấy tham dục biến mất từng
ngày, từng đêm. (1077)
Đức Phật
dạy: Upasiva, với người đã giải thoát, không có gì để đo lường nữa,
không còn gì để người khác nói về người này; khi các pháp với người đó
đã hoàn toàn rỗng rang vô tướng, lời nói ngôn ngữ cũng rỗng rang dứt bặt
(when dharmas for that one are emptied out, emptied are the ways of
telling too; when all phenomena have been uprooted, all pathways of
speech are also uprooted). (1083)
Đức Phật
dạy: Nanda, bất cứ những ai đã buông bỏ những gì được thấy, được nghe,
được cảm thọ, buông bỏ cả giới đức, buông cả luyện tập, và cũng buông
bỏ vô số pháp hành khác (whoever here has given up reliance on what is
seen, heard, or sensed, and virtue and practices, and has also given up
all the countless other ways) -- người đó biết rõ hoàn toàn về tham ái,
và đã xa lìa ô nhiễm. Ta nói người đó đã vượt qua trận lụt. (1089)
Đức Phật
dạy: Jatukanni, đối với người không còn tham chút gì về thân và tâm
(altogether without greed for mind and body), sẽ không còn ô nhiễm nào
hiện hữu nữa để người có đó thể bị cái chết kiểm soát. (1107)
Đức Phật
dạy: Udaya, Với người không tìm vui trong cảm thọ dù trong hay ngoài,
với người sống tỉnh giác như thế, thức sẽ tịch diệt (consciousness
ceases). (1118)
.
THIỀN SƯ VIỆT NAM GIỮA CÕI SẮC VỚI KHÔNG
Bởi vì
Bát Nhã Tâm Kinh là kinh nhật tụng tại Việt Nam, cho nên chúng ta thấy
nhiều Thiền sư Việt Nam ưa sử dụng ngôn ngữ và hình ảnh về sắc với
không. Thực sự, cũng là để chỉ pháp Thấy Tánh.
Như Thiền sư Viên Chiếu (999-1090) thời nhà Lý, có thơ:
Nhược đạt tâm không vô sắc tướng,
Sắc, không ẩn hiện nhậm suy di.
Dịch: Nếu tâm được rỗng rang, cũng không dính tới sắc tướng gì,
Dù sắc với không, có ẩn hay hiện, thì vần xoay cũng mặc kệ.
.
Thiền sư Tông Diễn (1640 - 1711) quê ở Cẩm Giàng, Hải Dương, có bài kệ:
Ưng hữu vạn duyên hữu,
Tùy vô nhất thiết vô
Hữu vô câu bất lập
Nhật cảnh bổn đương bô.
Dịch: Cần có muôn duyên có. Ưng không tất cả không. [Khi] có với không đều chẳng lập, mặt trời trí huệ hiện lên cao.
.
Cũng như với Thiền Sư Thanh Đàm, sinh trong thế kỷ 18, trụ trì chùa Bích Động ở làng Đam Khê, phủ An Khánh, tỉnh Ninh Bình.
Trong tác phẩm Thiền Sư Việt Nam, Hòa thượng Thích Thanh Từ viết về Ngài Thanh Đàm, và dịch một phần Pháp Hoa Đề Cương, trích:
"...Đến
năm 1819, Sư sáng tác sách Pháp Hoa Đề Cương tại viện Liêm Khê. Trong
đây, Sư có đặt ra một số câu hỏi để giải thích về Diệu tâm như:
Hỏi: Tại sao không chỉ thẳng cái thứ nhất là Diệu Tâm xưa nay, mà lại chỉ cái thứ hai là căn tánh để làm phương tiện tu hành ?
Đáp:
Tâm vốn vô hình, làm sao mà chỉ ? Trước kia tôi đã nói một lần rồi,
ngôn thuyết và biểu thị, không nắm được tâm. Tuy vậy, dù tâm vô hình,
nhưng sự ứng dụng của tâm lại có vết tích, vì có vết tích nên có thể chỉ
bày khiến cho người tu học có thể nhìn vết tích của sự ứng dụng, do ánh
sáng ấy mà về được tâm.
Hỏi: Dấu vết ấy ở đâu ?
Đáp:
Ở trên đối tượng lục trần. Do sắc mà có cái thấy, do thanh mà có cái
nghe, lục trần là dấu vết ứng dụng của lục căn. Nay muốn nắm được dấu
vết của căn thì phải quan sát cái thấy cái nghe nơi đối tượng sắc thanh.
Nên biết rằng công dụng của căn là công dụng của tâm, căn nhận biết là
tâm nhận biết; cái khác nhau là căn có tới sáu công dụng, mà tâm chỉ có
một bản thể tinh minh. Chư Phật truyền nhau là căn pháp này, các vị Tổ
truyền nhau là tâm tông ấy. Đó là bí quyết mà các kinh điển chỉ bày để
được căn bản trí. Pháp ấn truyền trao qua lại các thời đại cũng lấy cái
ấy để phát giác sơ tâm. Chứng ngộ mau hay chậm là vì căn cơ rộng hay
hẹp..."(7)
Thực sự,
Thiền Tông như thế không có gì bí ẩn. Vì là xuất xứ từ hai nhóm Kinh
Nhật Tụng Sơ Thời trong Tạng Pali, và tất cả đều chỉ pháp viên đốn. Nghe
xong, tức khắc thành A La Hán, y hệt Kinh Bahiya, không thấy gì để làm
nữa, ngôn ngữ tự nhiên vắng bặt. Thấy được Gương Tâm Rỗng Rang Tịch
Chiếu, sẽ thấy không cần gì phải tu nữa.
Tới đây,
chúng ta kể một câu chuyện trong Thiền sử. Không nhớ trong Thiền Trung
Hoa hay Nhật Bản. Vị thầy hỏi trò, hôm qua mưa gió mịt mù, đứng nơi góc
rừng thấy mưa ào ạt trước mắt, nghe tiếng gió xô dạt cây rừng gầm rú.
Hôm nay cảnh đó ở đâu.
Chúng ta
nơi đây, không có ý muốn nói chuyện hôm qua, tuần qua, năm qua. Chỉ
muốn nói về chuyện của khoảnh khắc hiện tại, khi mưa gió mịt mù, đứng
nơi góc rừng thấy mưa ào ạt trước mắt, nghe tiếng gió xô dạt cây rừng
gầm rú.
Chúng ta
sẽ thấy như sau: trước mắt, tất cả các pháp (mưa rơi ào ạt) thực sự là
rỗng rang không một pháp, cho nên CÁI ĐƯỢC THẤY tức khắc phải là không,
nên hình ảnh chuyển biến ào ạt; tương tự, bên tai sẽ thấy, CÁI ĐƯỢC NGHE
tức khắc phải là không, nên gió gào, cây rú chuyển biến ào ạt. Trước
mắt, bên tai, đó là vô thường và vô ngã chảy siết. Đó là hiển lộ của
tâm, trong gương tâm rỗng rang tịch chiếu. Thấy như thế, là vô tu vô
chứng. Và ngôn ngữ biến mất, vì không ai có lời nào để nói về màu xanh
của cây rừng, hay nói về tiếng mưa đêm nỉ non, vì khi đã thấy và nghe
cái “sắc bất dị không,” tất cả tâm hành đều dứt bặt.
Trong
khoảnh khắc thấy như thế, đó là đương xứ tức chơn, đó là Niết bàn diệu
tâm, là nơi vắng bặt ngôn ngữ vì hễ mở lời là dòng vô thường chảy xiết
bỗng trở thành chuyện của khoảnh khắc hồi nãy, của giờ trước, của hôm
qua, của năm qua… và là vướng vào bẫy sinh tử luân hồi.
Và đương xứ tức chơn, đó là khi, thức đã tich diệt…
.
GHI CHÚ:
(1) KInh Na Tiên Tỳ Kheo: https://thuvienhoasen.org/p19a949/phan-i
(2) Kinh SN 35.85, bản Thanissaro Bhikkhu:
https://www.accesstoinsight.org/tipitaka/sn/sn35/sn35.085.than.html
và bản Bhikkhu Bodhi: https://suttacentral.net/en/sn35.85
(3) Kinh SN 35.23, bản Thanissaro Bhikkhu:
https://www.accesstoinsight.org/tipitaka/sn/sn35/sn35.023.than.html
và bản Bhikkhu Bodhi: https://suttacentral.net/vn/sn35.23
(4) Đi Vào Kinh Hoa Nghiêm: https://thuvienhoasen.org/p17a25183/2-tam-phat-chung-sanh-ca-ba-khong-sai-khac
(5) Bản Anandajoti Bhikkhu: https://suttacentral.net/en/snp5.1
Bản Access to Insight: https://www.accesstoinsight.org/tipitaka/kn/snp/index.html
Bản Khantipalo: https://suttacentral.net/files/snp.pdf
(6) Velukantaki Nanda having got up in the last watch of the night was reciting loudly the Parayana Vagga… -- http://obo.genaud.net/dhamma-vinaya/mnl/an/07_sevens/an07.050.upal.mnl.htm
(7) Thiền Sư VN: https://thuvienhoasen.org/a11314/phan-12